درخواست مناظره بازرگان با شاه+اسناد

اردیبهشت 1357 موج گسترده‌ای از اعتراضات مردمی علیه رژیم پهلوی جریان داشت. برگزاری چهلم‌های پی در پی روی دور تند بود. 19 اردیبهشت 57 مراسم قم به تظاهرات و درگیری با ماموران کشیده شد. اخبار درگیری در شهرهای مختلف تیتر یک روزنامه‌ها بود.[1] به گفته ثابتی برخلاف میل ساواک؛ شاه دستور داده بود اخبار این رخدادها در مطبوعات منتشر شود.[2]

شدت تظاهرات و درگیری‌ها چنان بالا گرفت که سفر محمدرضا پهلوی به مجارستان را به تعویق انداخت[3] و او را پای میز مصاحبه با رسانه‌ها کشاند. مصاحبه شاه با رسانه‌های داخلی واکنشهای مختلفی را برانگیخت.

در یکی از این موارد منابع ساواک پخش نامه‌ای از مهندس مهدی بازرگان خطاب به نصرت‌الله معینیان رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی را گزارش کردند که طی آن بازرگان، شاه را به مناظره دعوت کرده است.

در گزارش ساواک به تاریخ 30 اردیبهشت 1357 درباره «نامه مهدی بازرگان بعنوان رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی» آمده است: «اخیرا تعداد معدودی نامه خطی پلی کپی شده به امضاء مهدی بازرگان (عضو موسس جمعیت باصطلاح نهضت آزادی) و با تاریخ "30 /2 /1357" که بعنوان "آقای معینیان رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی" نوشته شده، توسط پست داخلی جهت برخی از شهرستان‌ها ارسال گردیده است.

متن نامه مذکور بشرح زیر است: اعلیحضرت همایونی علاقمندند برای ارائه نظریات خود بمردم ایران و جهان و اثبات خدمات و ترقیات کشور، ارتباط مستقیم از طریق سخنرانیهای عمومی و مصاحبه‌های مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی برقرار فرمایند.

از طرف دیگر معترضین و مخالفین را مارکسیستهای اسلامی و گروه‌های کوچک اخلالگر که فریب‌خورده عوامفریبان یا مزدور بیگانگان هستند، قلمداد میفرمایند.

نظر باینکه دعوت‌شوندگان در گفتگوها غالبا خبرنگاران یا افراد دست‌چین شده روزنامه‌های تحت سانسور یا حزب واحد هستند که با پرسش‌های پیش ساخته، نقشی جز تایید فرمایشات ملوکانه ندارند، مصاحبه‌ها نمی‌تواند به لحاظ اطلاع مردم ارزش و برای اقناع آنان اثری داشته باشد.

ولی چنانچه صاحب نظران مخالف را احضار فرمایند مقابله توضیحات طرفین و دلایل مستند، حقایق را آشکارتر و اثبات مطالب را قطعی‌تر خواهد ساخت. ضمنا یک اقدام دموکراتیک و عمل جوانمردانه‌ای انجام گردیده و فرصت داده میشود کسانیکه در وسایل ارتباط جمعی و راه مطبوعات عمومی برویشان بسته است، حق دفاع مشروع پیدا نمایند.

در هر حال اینجانب آمادگی و اشتیاق و درخواست خود را برای چنین مصاحبه تلویزیونی و مباحثه ملی، بتنهائی یا بهمراه چند نفر دیگر از مخالفین نظام حاضر، اعلام میدارم و فکر میکنم شایسته مقام شاهنشاهی نیز چنین باشد که یکبار با معترضین خود بجای چماق و مسلسل و تانک با سلاح منطق و قانون روبرو شوند.

موضوعات پیشنهادی :

ـ نظام شاهنشاهی و قانون اساسی.

ـ کیفیت و کمیت مخالفین.

ـ آزادیهای قانونی و خشونتهای پلیسی.

ـ خدمات و ترقیات بعد از انقلاب.

ارزیابی خبر : خبر صحت دارد.

اقدامات انجام شده : مراتب به نخست وزیری اعلام گردیده است.»[4]

بلافاصله پس از انتشار این خبر، مسئولان ساواک در اقدامی عجولانه  با دستور «بکلی قلع و قمع شوند» نوشتند: « مکرر در مورد افراد وابسته به جبهه نهضت آزادی و خمینی در قم تذکر داده‌ام و بعنوان اینکه در آن‌ها نفوذ دارید یا کاری از آن‌ها بر نمی‌آید انجام نشده. دستور داده می‌شود تمام افراد وابسته به خمینی و نهضت آزادی از قم ترد[طرد] یا دستگیر شوند.

اداره 1 اوامر به ساواک قم و کمیته ابلاغ گردد 30 /2 خیلی فوری 312 در اجرای اوامر صادره سریعا اقدام نتیجه گزارش شود 30 /2.»[5]

به گفته پرویز ثابتی مدیرکل امنیت داخلی ساواک در پی این اتفاقات پیشنهاد دستگیری ۱۵۰۰ نفر به شاه داده شد که او با بازداشت ۳۰۰ نفر موافقت کرده بود. پرویز ثابتی که فهرست گروه‌های مورد نظر ساواک برای دستگیری را آماده کرده و به نصیری رئیس ساواک تحویل داده بود، درباره نظر شاه نسبت به دستگیری گروه‌های مختلف می‌گوید: « نصیری پس از بازگشت از شرفیابی مرا احضار کرد. دیدم در حاشیه گزارش درباره گروه‌های مورد اشاره علامتهایی به صورت منها (-) و اضافه + گذاشته شده است. نفهمیدم این علامت‌ها را شاه گذاشته و یا نصیری با اظهارنظرهای شاه، علامت‌ها را گذارده بود. علامت برابر گروه‌های اول و دوم که فعالین نهضت آزادی و جبهه ملی بودند منها بود. نصیری گفت: «فرمودند چون بازرگان و دار و دسته‌اش اخیرا اقدام به تشکیل کمیته حقوق بشر نموده‌اند دستگیری آنها به صلاح نیست. با دستگیری روحانیون و وعاظ افراطی طرفدار خمینی، موافقت کرده بودند. علامت مقابل ۴۰۰ نفر طلاب مدارس حقانی و فیضیه منفی بود. پرسیدم: «چرا با دستگیری آن‌ها موافقت نشده؟» نصیری گفت فرمودند این یک نوع بازداشت دسته جمعی است و به صلاح نمی‌باشد. با دستگیری نویسندگان آشوبگر نیز مخالفت کرده و بازداشت مجدد افرادی را که اخیرا آزاد شده بودند، درست ندانسته بودند، ولی گفته بودند «عناصر فعال گروههای تروریستی دستگیر و تحت تعقیب قرار گیرند.» در نتیجه از مجموع ۱۵۰۰ نفر مورد بحث شاه با دستگیری ۳۰۰ نفر که عمدتا روحانیون و وعاظ افراطی طرفدار خمینی بودند موافقت کرده بود. ما از روز ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۷ دستگیری آنها را در تهران و شهرستانها آغاز و ظرف یک هفته آن‌ها را دستگیر کردیم.»[6]

پی‌نوشت:

[1] ن ک به روزنامه اطلاعات در اردیبهشت 1357

[2] درد امگه حادثه، خاطرات پرویز ثابتی، ص 413

[3] روزنامه اطلاعات پنجشنبه 21 اردیبهشت 2537[1357]

[4] گنجینه اسناد مرکز اسناد انقلاب اسلامی شماره پرونده 1552 شماره کاربرگه 32

[5]مرکز بررسی اسناد تاریخی، کتاب انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک ، کتاب 5 ، صفحه 510

[6] در دامگه حادثه، ص 418