ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت‌های مفاهیم سلامت معنوی و روانی

اشاره: توجه به سلامت هر جامعه‌ای از مهم‌ترین وظایف حاکمان و مسئولان آن جامعه به شمار می‌آید، چراکه جامعه ناسالم نه تنها بقای ماهیت آن کشور را به خطر می‌اندازد، بلکه اهداف و آرمان‌های حاکمان نیز با چالشی جدی روبرو می‌کند.

با توجه به برآورده شدن اهداف مورد نظر حاکمیت توسط مردم هر جامعه‌ای، به منظور ادامه روند پیشرفت و تعالی آن کشور، وجود ابعاد مختلف سلامت برای مردم آن منطقه نیز ضروری محسوب می‌شود.

یکی از جنبه‌های مهم سلامت، سلامت روانی و معنوی است، چراکه هر انسانی‌ با وجود دارا بودن جسمانی و ظاهری، ممکن است از دیگر ابعاد سلامت برخوردار نباشد که یکی از مهمترین جنبه‌‌های سلامت، بعد روانی و معنوی آن است، البته تعریف سلامت معنوی در مناطق و ادیان مختلف، گوناگون بوده و و مؤلفه‌های تعیین شده برای آن نیز به تبع تعریف آن متفاوت می‌شود.

دسته بندی کلی از سلامت معنوی در جوامع مختلف

در یک نگاه کلی، سلامت معنوی را می‌توان به سه دسته سکولار، دین گرایانه غربی و اسلامی تقسیم کرد؛ در معنویت سکولار تنها به مؤلفه‌هایی همچون آرامش و شادی‌های رضایت‌های باطل توجه می‌شود، در این میان هیچ جایگاهی برای رابطه‌ انسان و ماورا و عبادت‌های معنوی وجود ندارد، به همین جهت، اعتقادی نسبت به فرجام و عاقبت جهان نیز در این نگرش تصور نمی‌شود.

در حالی که در نگرش دین‌گرایانه غربی یا مسیحیت، به رابطه میان انسان و ماورا توجه شده و ارتباط مذهب با معنویت و مباحثی مانند شفا یافتن مورد قبول است، اما در معنویت اسلامی به صورت مبسوط به مسائلی همچون ارتباط با ماورای طبیعت، تقرب الهی و نفس مطمئنه پرداخته می‌شود.

یکی از اساسی‌ترین شاخصه‌های سلامت معنوی، تهذیب جمعی و تنظیم روابط بین فردی و تأثیرات محیطی است، چراکه جنبه‌های مختلف سلامت معنوی فردی به زندگی ما جهت داده و مؤلفه‌هایی همچون نگاه انسان به عالم طبیعت و محیط زیست را تصحیح می‌کند.

آسیب‌های ولنگاری در زمینه سلامت معنوی

بنابراین در صورت نپرداختن به این بُعد از سلامت معنوی، علاوه بر سقوط مؤلفه‌های اخلاقی جامعه، مردم آن نیز از آثار شگرف سلامت معنوی محروم شده و با پیامدهای منفی و غیرقابل جبران ناشی از عدم سلامت روبرو خواهند شد.

از این رو خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا مصمم شد تا در گفت‌وگویی با دکتر علیرضا مرندی به بررسی مفهوم سلامت معنوی در جامعه ایران و تفاوت آن با جوامع غربی و سکولار بپردازد و زوایای این مسأله را بررسی کند.

رزومه دکتر علیرضا مرندی

سیدعلیرضا مرندی متولد 1318 در استان اصفهان است وزیر بهداشت دولت چهارم و ششم، نماینده سابق مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در دوره هشتم و نهم و اکنون رییس فرهنگستان علوم پزشکی و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است.

مرندی دانش آموخته و فارغ‌التحصیل رشته پزشکی از دانشکده پزشکی دانشگاه تهران بوده و بورد تخصصی اطفال را در سال 1350 از دانشکده پزشکی ویرجینیای آمریکا دریافت کرد.

از جمله مسئولیت‌های مرندی می‌توان به عضویت در کمیته کنترل عفونت بیمارستان میامی ولی دانشگاه رایت - استیت آمریکا، عضویت در نظام پزشکی ایالت اهایو، عضویت در (Executive Board) بیمارستان میامی ولی و آکادمی طب کودکان آمریکا و ریاست کمیته مرگ و میر مادران و نوزادان بیمارستان "میامی ولی" (دانشگاه رایت استیت) آمریکا اشاره کرد.

وی همچنین عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی از 1364 تا شهریور 1368، وزیری بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در دولت‌های چهارم و ششم، عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال 1372 تا مرداد 1376 و عضویت در کمیسیون بهداشت مجلس را در کارنامه خود دارد.

مرندی از سال 1389 به ریاست فرهنگستان علوم پزشکی کشور منصوب شده و تاکنون در این سمت به ایفای نقش و خدمت در حوزه‌های مختلف پزشکی می‌پردازد.

متن گفت‌وگو با دکتر مرندی

رسا ـ ضمن عرض سلام و تشکر از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید، به عنوان اولین پرسش، تحلیل شما از جایگاه سلامت معنوی در جامعه ایران چیست؟

معنای سلامت معنوی هنوز به طور بایسته و شایسته برای جامعه و حتی برای جامعه پزشکی هم روشن و مشخص نیست، چراکه با وجود داشتن قدمت بالای سی سال از نظر مصوبه جهانی سازمان بهداشت، در کشور ایران روی این مسأله کاری صورت نگرفته بود.

از زمانی که وارد فرهنگستان علوم پزشکی شدیم، کار و تحقیق روی این مسأله را آغاز کرده و با حوزه علمیه هم همکاری‌هایی خوبی داشته‌ایم، الان حدود 6 سال است که به طور منظم سمینار سلامت پزشکی را برگزار می‌کنیم و هرسال عده بیشتری در این همایش مهم شرکت کرده و اطلاعات بیشتری دریافت می‌کنند.

رسا ـ با توجه به برگزاری همایش ملی سلامت معنوی در روزهای گذشته، ارزیابی حضرتعالی از برگزاری چنین همایش‌هایی چیست؟

ضرورت برگزاری این همایش بیشتر به منظور ایجاد شناخت کلی‌تری نسبت به این مباحث و ایجاد انگیزه برای دریافت اطلاعات بیشتر است.

تلاش‌های ما در زمینه سلامت معنوی برای شناساندن هرچه بیشتر موضوع به کل جامعه به طور اعم و به جامعه پزشکی به طور اخص است و با توجه به این‌که سلامت معنوی، بعد مهمی از سلامت است، شناخت مسائل آن برای گروه‌های پزشکی امری ضروری محسوب می‌شود، از سوی دیگر مردم نیز برای تأمین این جنبه سلامت بایستی با این مقوله آشنا باشند و تلاشی دو سویه در این زمینه از طرف پزشکان و مردم صورت گیرد.

رسا ـ چه ظرفیت‌هایی در ترویج مفاهیم سلامت و بهداشت معنوی ایجاد می‌شود؟

متأسفانه در مسائل سلامت، جامعه پزشکی بیشتر خود را درگیر مسأله می‌بینند، در حالی‌که ابعاد و مسائل اجتماعی بسیار گسترده‌ای در سلامت فرد و جامعه نقش داشته و ما در آموزش پزشکی خود از آنها غافل بوده و هستیم، سلامت معنوی در این قضیه جای خود را دارد که حتی غفلت جامعه پزشکی در این زمینه بیشتر است.

متأسفانه در مسائل سلامت، جامعه پزشکی بیشتر خود را درگیر مسأله می‌بینند، در حالی‌که ابعاد و مسائل اجتماعی بسیار گسترده‌ای در سلامت فرد و جامعه نقش داشته و ما در آموزش پزشکی خود از آنها غافل بوده و هستیم.

مشکلات ما در حدی است که در آغاز کار و هنگام ایجاد ارتباط با حوزه علمیه، به دلیل عدم آشنایی حوزه با مقوله سلامت معنوی، زمان مشخصی برای بحث و بررسی حوزه روی این مباجث سپری شد که در نتیجه در زمان حال، احساس راحتی بیشتری برای مشارکت جدی‌تر در این مسائل ایجاد شده است و در اوایل احساس مشارکت کمتری وجود داشت.

بنابراین در وهله اول، جلب مشارکت حوزه و ظرفیت سازی در این زمینه برای ما بسیار مهم است و دوم این که بایستی وارد آموزش‌های پزشکی و گروه پزشکی شویم، چراکه در آن خیلی عقب‌ هستیم و لازم است که وزارت بهداشت به طور جدی وارد میدان شود.

در وهله سوم [که اهمیت آن از دو مورد قبل اگر بیشتر نباشد، یقینا کمتر نیست] تمرکز بیشتر پژوهشگران و پزشکان جهان غرب که روی سلامت معنوی بیش از ما و حدود 30 سال کار و تحقیق کرده‌اند، بیشتر روی سلامت بیماران مزمن در مراحل آخر زندگی همچون بیماری‌های صعب‌العلاج و دردهای شدید و آزار دهنده کار می‌کنند تا قدرت تحمل آنها را در ماه‌ها، هفته‌ها و روزهای انتهای زندگی بالا برده و آسان کنند و به افراد مأیوس و ناامید از ادامه زندگی امید دهند.

البته مطالعات نشان می‌دهد که همین فعالیت‌ و تحقیقات هم بسیار مؤثر بوده و امید به زندگی آنها را بیشتر کرده است، به طوری که در جوامع غربی و غیرمسلمان، کسانی که دعا برای آنها شده است، از عمر بیشتری برخوردار بودند.

به هرجهت تمرکز کاری و تحقیقی جامعه پزشکی غرب بر دوران اواخر زندگی و به خصوص بیماران صعب‌العلاج است، اما تصور ما بر این است که بایستی کار در حوزه سلامت معنوی را از ابتدای زندگی آغاز کنیم، یعنی مانند دیگر ابعاد سلامت که پیشگیری از درمان مهم‌تر است، کار روی سلامت معنوی هم بایستی از زمان انعقاد نطفه شروع شود، به گونه‌ای که هرچه سن افراد بالاتر می‌رود، شاخص سلامت معنوی در جامعه نیز رشد بیشتر پیدا کند.

رسا ـ پیش‌بینی شما از زمان موفقیت در این بُعد از سلامت معنوی، چه میزان است؟

البته این کار سخت‌تری است، چراکه جامعه غرب روی این قضیه کار نکرده‌اند و انجام آن، امر بسیار مهمی است، زیرا دین ما اسلام است و اگر به مطالعات بیشتری در این زمینه بپردازیم و بتوانیم این اعتقادات را کانالیزه کنیم که والدین از زمان ازدواج، بارداری و بچه دار شدن، نسبت به بایدها و نبایدها آگاهی داشته باشند تا فرزندی صالح و با سلامت معنوی بالاتری تربیت شود و در نتیجه نسل بعدی کشور، متدین‌تر و با اعتقادات راسخ‌تر بار می‌آیند.

دین ما اسلام است و اگر به مطالعات بیشتری در این زمینه بپردازیم و بتوانیم این اعتقادات را کانالیزه کنیم تا والدین از زمان ازدواج و بارداری، نسبت به بایدها و نبایدها آگاهی داشته باشند و فرزندی صالح و با سلامت معنوی بالاتری تربیت شود، نسل بعدی کشور، متدین‌تر و با اعتقادات راسخ‌تر بار می‌آیند.

و این کاملا شدنی است، چراکه مطالعاتی که روی کودکان انجام شده است، [نه از روی بعد اعتقادی، بلکه از روی توانمندی آنها در پیش‌برد تکامل خود] معلوم می‌شود نوزادی که در ظاهر موجودی کم توان به نظر می‌رسد، اما در واقع به خاطر صدها میلیارد سلول عصبی که در مغز او وجود دارد و با دنباله‌های عصبی که به هم متصل می‌شوند، ده به توان هفده اتصال عصبی را ایجاد می‌کند که این از هر ابرکامپیوتری بزرگتر، پیچیده‌تر و توانمندی بالاتری دارد.

رسا ـ چه اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟

اگر بدانیم که چگونه به این کامپیوتر فوق پیشرفته [یعنی مغز] برنامه دهیم، در آینده می‌توان یک نوجوان، جوان یا انسانی بالغ با پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های خیلی بیشتر از حال در همه زمینه‌ها، از جمله اعتقادی و فرهنگی داشته باشیم، بنابراین با نگارش کتب و برنامه در این زمینه آغاز کرده و با حوزه و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) همکاری‌های خوبی برای تولید کتب و محتوای غنی داشته‌ایم و تا حدود زیادی متون خوبی تهیه شده که ظرف چند ماه آینده نهایی می‌شود.

با وزارت بهداشت هم در 2 تا 3 سال اخیر، مذاکراتی داشته‌ایم تا از مطالب تولید شده بتوان در شبکه استفاده کرد تا در نهایت شیوه برخورد با کودک از زمان انعقاد نطفه به بعد، از سوی والدین دانسته شود و کارکنان بهداشت و درمان اعم از روستا و شهر شیوه عملکرد درست را آموزش ببینند تا نسل بعدی ما از نسل کنونی، بسیار متدین‌تر و با پایه و ریشه خیلی قوی و مذهبی شود و این موجب می‌شود که سلامت معنوی خیلی بالاتری از حال، در نسل بعدی ایجاد شود.

رسا ـ با تشکر از این که وقت ارزشمند خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.

خواهش می‌کنم، موفق باشید./876/گ403/س

خبرنگار: مهدی شاهی

گزیده ای از خبر را می توانید در کلیپ صوتی زیر بشنوید