سبک زندگی اسلامی؛
جایگاه رزق در سبک زندگی و تقدیر معیشت مطلوب از دیدگاه اسلام
خبرگزاری رسا _ مرور احادیث گوناگون نشان می‌دهد که مفهوم رزق از آنچه که ما می‌پنداریم گسترده‌تر بوده و شئون بسیاری از زندگی را در بر می‌گیرد که پا را از مسایل اقتصادی فراتر می‌گذارد.
یکی از مواردی که در باب سبک زندگی و به بیان دیگر تقدیر معیشت از دیدگاه اسلام اهمیت دارد، مسأله رزق است. امام علی علیه السلام در این مورد به امام حسن علیه السلام می‌فرماید: «وَاعْلَمْ یا بُنَیَّ! اَنَّ الرِّزْقَ رِزْقانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ؛ بدان ای پسرم! رزق بر دو نوع است؛ رزقی که تو طلب می‌کنی و رزقی که آن تو را طلب می‌کند».[1]
لزوم شناخت جایگاه طلب رزق در زندگی
رزق در زندگی از یک منظر مهم‌ترین مسئله و از منظری دیگر ساده‌ترین مسئله زندگی میباشد و به همین علت است که اگر نگاه خود را نسبت به رزق تصحیح نکنیم، ممکن است طلب رزق، تمام زندگی ما را اشغال کند و امری که باید برای هدفی بسیار بزرگ‌تر در کنار زندگی باشد، هدف زندگی گردد. از این رو برای نجات از چنین مهلکه‌ای باید با دقت هرچه تمام‌تر جایگاه رزق را در زندگی و معیشت خود بشناسیم و وظیفه خود را نسبت به آن به درستی انجام دهیم.
مسأله معیشت و تأمین مالی زندگی در غرب، یکی از دغدغه‌های اصلی مردم میباشد و این مسأله در زندگی انسانی بسیار مؤثر واقع شده است. به همین دلیل مسایل اقتصادی به یکی از شالکه‌های اصلی زندگی تبدیل شده و بسیاری از علوم را متأثر کرده است. صنایع جدید برای کاهش هزینه‌ها و کاهش دغدغه‌های بشر ایجاد شده، اما هنوز نتوانسته‌اند آرامشی برای هزینه‌ها و زمان‌های از دست رفته ایجاد کنند. یکی از عمده مسایل این نگرانی، دور شدن از مفاهیمی نظیر رزق و عدم فهم واقعی معیشت انسانی میباشد.
برای روشن شدن جایگاه رزق در زندگی، باید از منظری بسیار فراتر از تجربیات فردی به آن نظر کرد. چرا که محل و جایگاه رزق، چیزی است که همه زندگی انسان را فرا گرفته و برای شناختن پدیده‌ای به این وسعت نمی‌توان به تجربه‌های روزمرّه بسنده کرد. این‌جاست که باید از منظر خالقِ انسان جایگاه آن را تجزیه و تحلیل کرد و به سخنان ائمه(ع) که بازگو کننده سخنان خدا هستند و از منظر الهی به این پدیده می‌نگرند، توجه خاص نمود تا با بصیرتی کامل نسبت به طلب رزق برخورد کنیم و همچنان که آن ذوات مقدسه متذکر می‌شوند از هلاکت نجات یابیم.
مفهوم رزق در اسلام
رزق را می‌توان به نحوه کسب و کار و کسبِ درآمد مرتبط دانست و چنین بیان کرد که فعالیت‌هایی که انسان انجام می‌دهد برای اینکه روزی و مادیاتش تأمین شود، در قالب رزق معنا میشود. به عبارت دیگر اگر می‌خواهیم در مورد نحوه کسب درآمد، الگوی مصرف، ریشه‌های اقتصادی مسایل زندگی خود به دنبال مبنایی بگردیم، یکی از مواردی که کمک بسیاری می‌کند، مسأله رزق است. مرور بر احادیث نشان می‌دهد که مفهوم رزق از آنچه که ما می‌پنداریم گسترده‌تر است و شئون بسیاری از زندگی را در بر می‌گیرد که پا را از مسایل اقتصادی فراتر می‌گذارد. فهم دقیق رزق، آرامشی به انسان می‌دهد که همه زندگی فرد را متأثر می‌کند. از این رو در این مجال، با بررسی اجمالی مفهوم رزق و فقر از دیدگاه اسلام و معانی همسان آن در دیدگاه غربی، اثرات توجه به این دو مفهوم در زندگی انسانی را بررسی خواهیم کرد.
نگرانی از رزق عامل گرفتاری انسان به خودش و غفلت از خدا و گرفتاری بیش از حد در امور عادی زندگی خود میباشد. انسان چون فهم درستی از رزق ندارد، برای کسب آن تلاش‌های بسیاری می‌کند، غافل از آنکه قواعد رزق با آنچه که ما می‌پنداریم تفاوت بسیار دارد. اما همین که ما بفهمیم باید به دنبال رزق برویم یا دنبال کسب درآمد، خود نقطه آغازین تصحیح جهت گیری‌ها میباشد. به عبارت دیگر اگر چه در مفهوم رزق ظرایف مختلفی مستتر است، اما صرف توجه به مفهوم رزق و عدم توجه به مال اندوزی خود ثمرات بسیاری را برای زندگی انسان خواهد داشت.
ارتباط این مسأله با تقدیر معیشت و تصیح سبک زندگی، آن است که انسانی که به دنبال تقدیر معیشت خود و تصحیح سبک زندگی است نباید غصه رزق خود را بخورد و فقط باید متناسب با وظیفه‌اش عمل کند. در این شرایط عمل در جهت کسب رزق، یکی از وظایف او میباشد و باید دانست کسب رزق تنها وظیفه‌اش نمی‌باشد. چنین فردی نسبت به تأمین شدن، نگرانی ندارد و به راحتی و بدون دغدغه به سایر امور خود می‌رسد. در اینجا تفاوت میان رزق و درآمد مشخص خواهد شد.
تفاوت کسب و درآمد
درآمد زمانی حاصل میشود که انسان کاری را برای کسب درآمد انجام بدهد. در این شرایط تا فرد به دنبال کار نرود و یا فعالیت اقتصادی نداشته باشد، نمی‌تواند درآمدی کسب کند. همچنین با توجه به نوع فعالیت، امکان دارد که مدتی کاری نداشته باشد یا آنکه نوع کار او فرق کند و میزان درآمد او کم و یا زیاد شود. لذا این فرد دغدغه‌های بسیاری را دارد که حتما کار کند و کمتر استراحت کند تا درآمد زیادی داشته باشد. همچنین این فرد باید نسبت به آینده بدبین باشد و ترس از این داشته باشد که نکند مدتی بعد کار خود را از دست بدهد و دیگر درآمد نداشته باشد. در این حالت فرد نگرانی بسیاری نسبت به تأمین معیشت خود دارد. غافل از اینکه اگر نگاه انسان نسبت به درآمد نگاه رزق باشد و بداند هرچه که رزق الهی باشد نصیب او میشود دیگر دغدغه‌ای نسبت به این امر ندارد. گسترش این سخن تاحدی است که در احادیثی از ائمه(ع) چنین بیان شده است که هرکه نسبت به رزق فردا نگران باشد، به خدا بدگمان است. لذا این امر آرامشی در زندگی فرد به او عطا کرده و بسیاری از نگرانی‌ها و مشغله‌های او رفع میشود. مسأله دیگر در این مورد، اینکه تا زمانی که نگاه انسان نسبت به درآمد و روزی نگاه رزق گونه باشد، دیگر توجه او فقط به کارکردن نیست.
کسب درآمد از دیدگاه غربی
در تقسیم بندی اوقات روز از دیدگاه غربی، زمان به دو قسمت تقسیم میشود. قسمتی از زمان برای کار و قسمتی دیگر برای استراحت. این یعنی زمانی را شما کار می‌کنید و درآمد کسب می‌کنید و زمان دیگر را استراحت کرده و دیگر درآمدی نخواهید داشت. اما در نگاه اسلامی این تقسیم بندی کاملا متفاوت است. ممکن است در این دیدگاه فردی ساعات بسیاری را فعالیت کند و تلاش کند تا درآمدی را کسب کند، اما این درآمد رزق او نبوده و به صلاح او نباشد. لذا امکان دارد که او به درآمدی که خود را مستحق آن می‌دانسته نرسد. همچنین ممکن است از نگاه غربی، فرد در حال استراحت باشد ولی از نگاه اسلامی این استراحت به برکت در رزق او کمک کند. یعنی ممکن است فرد به دیدار خانواده و رحِم برود و یا در نظافت امور خانه کمک کند و این امر موجب برکت زندگی و توسعه رزق او گردد. همچنین ممکن است که فرد در انجام معامله‌ای به واسطه دروغ و یا فریب، مالی را به دست آورد و تصور کند که درآمدش افزایش پیدا کرده، حال آنکه این معامله حرام بوده و رزق او را کم خواهد کرد و در نتیجه آن آرامش واقعی، از زندگی خارج خواهد شد.
لذا مشاهده میشود که نگاه اسلام به مسأله کار نگاه رزق‌گونه است و باعث به هم ریختن تقسیم بندی کار- استراحت میشود. اسلام در این‌باره آنچه را که مورد تأکید قرار می‌دهد، فقط مسأله رزق و فقر است و بیان می‌کند که انسان باید به دنبال اموری باشد که رزق او را زیاد می‌کند، نه اموری که درآمد او را زیاد می‌کند. لذا وظیفه فرد شناخت موارد رشد و گسترش رزق است.
اسباب گسترش رزق
یکی از مواردی که می تواند سبب گسترش رزق شود، کار کردن و دوری از تنبلی است. لذا فرد باید برای تأمین معاش خود و خانواده‌اش کار کند و از هیچ فعالیتی دریغ نورزد؛ مگر آنکه آن فعالیت او را از خدا دور کند. لذا کار کردن و تلاش برای کسب رزق در اسلام، امری ممدوح میباشد، اما پایان کار و برنامه اسلام در تقدیر معیشت، نیست. معیشت انسان نباید تنها به کسب رزق تمام شود. بخش اصلی زندگی، حرکت در جهت قرب الی الله است و تمامی شئون باید ذیل آن معنا شوند.
از این رو می‌توان گفت که نگاه رزق‌گونه به مسایل مادی و بحث درآمد، سبب میشود که اولا دیدگاه انسان نسبت به جهان تغییر کرده و آرامش به او ارزانی شود؛ زیرا خداوند رزق انسان را تضمین کرده است. ثانیا موجب میشود که تقسیم بندی غرب در مورد تقسیم ساعات انسان، به هم بخورد و تقسیم ساعات به کار- استراحت، به کسب رزق، عبادت و استراحت تبدیل شود. همچنین این بحث کمک می‌کند که انسان زندگی و سبک زندگی محدود در مسایل مادی نبیند و پرداختن به آخرت و قیامت خود را بخشی از زندگی و روح حاکم بر سبک زندگی خود بداند.
975/703/ر
ارسال نظرات