آیین نکوداشت مرحوم استاد علی دوانی برگزار شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ویژه برنامه «زندگی به سبک بزرگان؛ تجلیل و بزرگداشت استاد برجسته تاریخ اسلام و رجال شیعه، استاد علی دوانی» چهارشنبه سی و یکم اردیبهشت ماه در فرهنگسرای رازی تهران برگزار شد.
تشخیص نقاط خلإ ویژگی بارز استاد دوانی است
بر اساس این گزارش در این مراسم دکتر طباطبایی، استاد دانشگاه با بیان اینکه سلسله کارهای استاد دوانی دقیقا نقطه‌های خلإ و مسائل مورد نیاز جامعه آن روز را در بر می‌گرفت، «تشخیص نقاط خلا» را یکی از ویژگی‌های وی ارزیابی و اظهار داشت: استاد دوانی در سال 1337، در سن بیست و شش یا بیست و هفت سالگی کتاب ارجمند «وحید بهبهانی» را می‌نگارد که بی نظیر است و در نوع خود در قله کار قرار دارد.
وی«زلال و روان بودن» را یکی از ویژگی‌های آثار استاد دوانی دانست و بیان داشت: یکی از اساتید دانشگاه می‌گفت به واقع دوانی سهل و ممتنع نویس است، من هم می‌گویم او ما را به یاد سعدی می‌اندازد.
طباطبایی «داشتن یک اخلاص ویژه» و «تحقیق» را ویژگی دیگر آثار استاد دوانی مطرح و افزود: کتاب وحید بهبهانی فقط شرح حال نیست بلکه دو مکتب و جریان فکری شیعه یعنی اخباریت و مشرب اصول را به استادی و چیرگی تمام به جامعه علمی آن روز، امروز و آینده معرفی کرده است، اگر امروز مرحوم وحید بهبهانی سلسله جنبان اجتهاد نوین را می‌شناسیم، مدیون استاد دوانی هستیم.
مرحوم استاد دوانی احیاگر تاریخ تشیع در دوره معاصر است
بر پایه این گزارش دکتر سید مصطفی تقوی، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در این مراسم با اشاره به اینکه مرحوم دوانی هم‌طراز، هم‌رزم، هم‌دوره و هم‌درس شخصیت‌هایی بود که همه امروز از مراجع بزرگ جهان تشیع هستند، بندگی خدا و تلاش برای انجام وظیفه در سراسر زندگی را نخستین شاخصه و بارزه وی دانست و اظهار داشت: استاد دوانی از نخستین روزی که چشم به جهان گشود، با مفهوم عبودیت و بندگی آشنا شد و مبنای نگاهش به همه امور زندگی همین موضوع قرار گرفت.
وی به نقش احیاگری مرحوم استاد دوانی در تاریخ تشیع اشاره و اظهار داشت: او به‌عنوان یک احیاگر در تاریخ تشیع به‌ویژه در تاریخ معاصر ما خود را نشان داد و با نگاه تاریخ نگرانه خود، خلایی را که می‌بیند، احیاگری‌اش را فعلیت می‌دهد.
پژوهشگر تاریخ معاصر ایران پیوند بین دین و ایمان و زندگی اجتماعی و عرصه سیاست و اجتماع را از ویژگی‌های دیگر مرحوم استاد دوانی مطرح و ابراز داشت: وقتی استاد دوانی به این پیوند می‌رسد، به لحاظ نظری این دغدغه برایش پیش می‌آید که چرا در این زمینه‌ها سهل‌‌انگاری و تنبلی وجود دارد و در نتیجه به یک آسیب شناسی مهم در حوزه‌ها و اصلاح ساختار نظام آموزش حوزه و کتب درسی آن می‌رسد.
این نویسنده و محقق ادامه داد: پس از اینکه استاد دوانی به این مسأله می‌رسد، وظیفه خود را در احیاء مفاخر، الگو پردازی و معرفی الگو می‌بیند و به خلق آثار ماندگار و عظیمی مانند «مفاخر اسلام» و «نهضت دو ماهه روحانیون ایران» می‌پردازد.
مرحوم دوانی بر ضرورت تدریس تاریخ در حوزه تأکید داشت
همچنین موسی حقانی، رییس مؤسسه تاریخ معاصر ایران با اشاره به رفتار رضا شاه با مرجعیت شیعه، روحانیت و حوزه نو تأسیس در قم، گفت: در سال 1312 یا 1313 پس از تلاش گسترده‌ای که مرحوم آیت‌الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری داشتند، حوزه هشتصد تا هزار نفر عالم و طلبه داشت، موقعی که رضا شاه از ایران می‌رفت، همین تعداد اندک به سیصد نفر تقلیل پیدا کرده بود، خیلی‌ها مجبور شدند از لباس روحانیت خارج شوند اما در این فشار و تنگنا روحانیت شیعه باز دست از مبارزه برنمی‌داشت.
وی گفت: علامه دوانی در عرصه نشریات وارد شده و قلم می‌زنند و این ماجرا ادامه پیدا می‌کند و سپس برای اینکه مرجعیت شیعه و رجال بزرگ را بشناساند و به این سؤال که روحانیت دیگر کارکرد خود را از دست داده است، پاسخ دهد، در سطوح مختلف برای اقشار مختلف تدوین و تألیف داشتند، به همین جهت یکی از خدمات بزرگ مرحوم دوانی به جامعه ایرانی و حوزه علمیه همین کار بزرگ اوست.
حقانی با بیان اینکه علامه دوانی بر مطالعه تاریخ برای روحانیت تأکید داشت و یکی از ویژگی‌های او این بود که طرفدار اصلاحات در حوزه بود، افزود: علامه دوانی از یک طرف مخالف آن جریان سکولارند که هیچ ارزشی برای حوزه قائل نیستند و از طرفی معتقدند باید اصلاحاتی ضورت بگیرد.
رییس مؤسسه تاریخ معاصر ایران ادامه داد: به همین جهت طرفدار نوآوری بود؛ یکی از نوآوری‌های او همین است که معتقد بودند باید تاریخ در حوزه‌ها تدریس بشود، سطحش آن را هم مشخص کرده بود که لازم نیست وارد جزییات بشویم اما باید تاریخ اسلام، تاریخ ایران، ایران باستان و تاریخ غرب را هم یک طلبه و روحانی بخواند و می‌گوید اگر مرجعی بر تاریخ مسلط شود بر فتوایش تأثیر می‌گذارد.
وی با بیان اینکه ضرورت تدریس تاریخ در حوزه نکته‌ای است که اکنون با تمام وجود آن را درک می‌کنیم، گفت: تلاش بسیاری هم می‌کنیم که درس تاریخ در حوزه رسمی شود، گام‌هایی هم الحمدلله برداشته شده اما هنوز این آرزو محقق نشده است.
حقانی با اشاره به اینکه بابی که مرحوم دوانی وارد می‌شود، باب نوشتن تراجم و شرح حال رجال است، ابراز داشت: یک نکته‌ای از رهبر انقلاب گفته شد که ایشان توانست علم رجال را که بالاخره در حوزه در سطح تخصصی مطرح می‌شود با همین تألیفاتش در سطح عامه مردم بیاورند.
وی با بیان اینکه در مشروطه در بحبوحه اتفاقاتی که درحال رخ دادن بود، ما شاهد نوشتن و تدوین تاریخ از سوی ادوارد براون و دبگران بودیم که اکنون هم برخی نسبت به آن حساسیت ندارند، افزود: اما مرحوم دوانی در همان سال‌ها که این کتاب را تألیف و تدوین می‌کرد، نسبت به جریان تاریخ نگاری مستشرقین حساسیت داشت که اینها می‌آیند و با دیدگاه‌ها مبانی نظری خودشان جامعه ایرانی را تحلیل می‌کنند، بسیار هم دچار اشتباه و غلط گویی می‌شوند و این در آثارشان دیده می‌شود که این را مرحوم دوانی به خوبی تشخیص داد و این ضرورت را هم فهمید که اگر کتاب «نهضت دوماهه روحانیون ایران» را ننویسیم، تاریخ آن را یا به دلیل گذشت زمان دچار نسیان می‌شویم و یا اینکه دست تحریف در کار می‌آید و شروع می‌کند به تألیف کاری که در تاریخ مشروطه انجام دادند.
حقانی با اشاره به اینکه علامه دوانی با درک همین ضرورت، این کتاب را در عرض یک ماه در شرایطی که رژیم به هیچ وجه اجازه نمی‌داد در این حوزه خبررسانی شود، تألیف می‌کند، ادامه داد: من این هوشیاری که او داشت را می‌خواهم متذکر شوم که به موقع این کتاب را تدوین کردند و اکنون جزو منابع است، آثار دیگرشان هم جزو منابع است که دیگران باید به آن ارجاع بدهند.
ارزش تاریخی کتاب نهضت دوماهه روحانیون ایران اثر مرحوم استاد دوانی
این گزارش می‌افزاید دکتر مرادی نیا، مدیر پژوهشکده اسناد که از دیگر سخنرانان این مراسم بود، اظهار داشت: به حاکمیت فضای اختناق و سانسور در عصری که این کتاب تألیف شد، اشاره و گفت: یک گروهی از روحانیت به عنوان منتقدین و مخالفین حکومت دست به اقداماتی زدند و جنبشی را طراحی کرده و اجرا کردند، حالا یک شخصی از خود روحانیون می‌خواهد در واقع گزارش این نهضت را تألیف و به عنوان تاریخ مخالفت روحانیون با حکومتی که حاکمیت دارد و بر سر کار است منتشر کند.
وی با اشاره به اینکه طبیعتا هیچ حکومتی به راحتی اجازه این کار را نخواهد داد و انجام این کار، کار ساده‌ای نخواهد بود و حتما مخاطراتی در پی خواهد داشت، افزود: به همین دلیل است که کمتر کسی است که در آن دوره تن به این خطر بدهد و پا در این عرصه پرخطر بگذارد، مرحوم آقای دوانی این خطر را به جان می‌خرد و پا به این عرصه می‌گذارد.
مرادی نیا تصریح کرد: ورود به عرصه تاریخ نگاری در شرایط و زمانه‌ای که به تعبیر امام خمینی(ره) جمود و تحجر در حوزه حاکم بود، خالی از مخاطرات درون صنفی نبود که مرحوم آقای دوانی هزینه آن را به جان خرید.
وی در ادامه سخنان خود به تبیین ویژگی‌های کتاب «نهضت دوماهه روحانیون ایران» پرداخت و گفت: یکی از ویژگی‌های این کتاب آن است که مؤلف خود از نزدیک شاهد و ناظر حوادثی بوده که درباره آنها قلم زده است و اهل تاریخ می‌دانند که این یکی از مهم‌ترین پارامترهایی است که در اعتبار و ارزشمند بودن متون تاریخی باید به آن توجه داشت.
مدیر پژوهشکده اسناد، شجاعت و صداقت مرحوم دوانی در ثبت رخدادها را از دیگر ویژگی‌های کتاب «نهضت دوماهه روحانیون ایران» دانست و بیان داشت: مرحوم آقای دوانی حوادث را به میل خود کم و زیاد نکردند.
وی ابراز داشت: این کتاب دولایه دارد؛ یکی لایه ظاهر که ما می‌بینیم گزارشی از یک واقعه از ابتدا تا انتها است، اما به لایه زیرین این کتاب هنوز توجه نشده است، محققین تاریخی، روان شناسان، جامعه شناسان و سیاست مداران هرکدام به فراخور حال خودشان می‌توانند از لا‌به‌لای این کتاب به آن لایه‌های زیرین برسند که عبارتند از شناخت روحانیت شیعه فارغ از همان حوادث، شناخت حوزه‌های علمیه، سلوک علما، مناسبات علما با یکدیگر با مردم، پایگاه اجتماعی علما، پایگاه اجتماعی مرجعیت، رقابت‌های داخلی حوزه‌های علمیه و مراجع و اولویت‌های علما.
مدیر پژوهشکده اسناد ابراز داشت: مرحوم دوانی در تاریخ نگاری به هیچ کس بی احترامی نکرد، نثر روان این کتاب هم خواننده را خسته نمی‌کند.
مرحوم دوانی سعی کرد قلمش در راه حق باشد
همچنین محمد رجبی دوانی، رییس کتابخانه مجلس شورای اسلامی در این مراسم گفت: مرحوم دوانی از هیچ کجا حقوقی نداشت جز حق التألیف کتاب‌های خودشان و در هیچ جایی استخدام نبود و حتی خود و خانواده‌شان بیمه نبودند.
وی ابراز داشت: وقتی که تلویزیون افراد زیادی را به عنوان چهره‌های ماندگار معرفی می‌کرد و دائما مراسم داشت، ابوی ما این افتخار را داشت که انتخاب نشود و این را هیچ وقت هم به دل نگرفت، اصلا اعتنا نمی‌کرد.
رجبی دوانی اظهار داشت: وقتی کسانی تاریخِ تاریخ نگاری انقلاب اسلامی را نوشتند، اسم کتاب‌‌هایی را آوردند که سال‌ها پس از کتاب ایشان منتشر شد و اسمی از ایشان نیاوردند، ایشان مسأله برایش خیلی وسیع تر بود، عجیب این است که هیچ تغییر جهتی نمی‌داد و جهتش حق بود.
رییس کتابخانه مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: مرحوم دوانی سعی کرد قلمش در راه حق باشد و جز حق را نگوید، البته لطمات زیاد روحی هم دید منتها خداوند یار و یاورشان بود و او خوشبختانه تا آخرین روز زندگی با همین ایمان، بسیار پرنشاط و پرنیرو زندگی کرد.
رجبی دوانی ابراز داشت: سعی کردیم از ایشان این را بیاموزیم که جز به حق به هیچ چیزی تکیه نکنیم و از هیچ چیزی جز حق نهراسیم.
در پایان این مراسم که به همت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و مدیریت فرهنگی هنری منطقه 11 برگزار شد، از خانواده مرحوم استاد دوانی با اهدای لوح تقدیر و تجلیل شد.
پخش کلیپ ویدئویی بیانات حضرات آیات نوری همدانی، مکارم شیرازی و سبحانی درباره مرحوم استاد دوانی از دیگر برنامه‌های این مراسم بود./956/پ202/ص