نگاهی به شماره 13 و 14 فصلنامه تخصصی امامت پژوهی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سیزدهمین و چهاردهمین شماره فصلنامه تخصصی امامت پژوهی ویژه بهار و تابستان 1393 از سوی بنیاد فرهنگی امامت منتشر شده است.

این فصلنامه به بررسی 8 مقاله پرداخته است که عناوین آنها به این شرح است:

حدیث ولایت در میراث مکتوب فریقین

نشانه‌یابی اندیشه امامت در مناظرات شیعیان امامی عصر حضور ائمه اطهار علیهم‌السلام

حدیث «مرگ جاهلی» و دلالت آن بر «اصل‌نگاری امامت»

تحیر شیعیان در شناخت امام و نقش تقیه در آن

مناسبات اهل حدیث و امامیه در بغداد؛ از غیبت صغرا تا افول آل بویه

معناشناسی ناصبی‌گری با تأکید بر متون امامیه تا قرن هفتم

مسأله برائت در عصر امام سجاد علیه‌السلام از اندیشه تا جریان

حدیث ولایت در میراث مکتوب فریقین

حسین اسکندری

چکیده: باورمندان به نظریه نصب الهی امام و ابلاغ آن توسط نبی‌اکرم صلی‌الله علیه و اله برای ادعای خلافت بلافصل امیر مؤمنان علیه‌السلام، به احادیث منصوص از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و اله استناد جسته‌اند که مهم‌ترین آنها روایتی است که به حدیث ولایت شهرت یافته است. ما در این مقاله، به گونه‌شناسی محتوا، طرق و تنوع صدور این حدیث و احادیث همگون با آن خواهیم پرداخت.

حدیث ولایت و احادیث همگون آن، دارای چهار طریق از صحابه پیامبر صلی‌الله علیه و اله و اهل‌بیت علیهم‌السلام است. از میان این طریق، سیزده طریق بین فریقین مشترک است؛ شش طریق به منابع اهل‌سنت و بیست و یک طریق به منابع شیعه اختصاص دارد که بعضی از آنها از صحابه پیامبر صلی‌الله علیه و اله و بعضی دیگر نیز از اصحاب اهل‌بیت علیهم‌السلام نقل گردیده است.

در مجموع، تمامی این احادیث دارای 9 گونه محتوایی و دوازده گونه صدور بوده که چهار گونه صدور آن مشترک بین فریقین و هشت گونه، مخصوص شیعه است. در این میان، سه حدیث همگون مستقل نیز وجود دارد.

نشانه‌یابی اندیشه امامت در مناظراتشیعیان امامی عصر حضور ائمه اطهار علیهم‌السلام

محمدجواد یاوری‌سرتختی

چکیده: برخی از روشنفکران مسلمان و خاورشناسان بر این باورند که بعد از رحلت رسول الله صلی‌الله علیه و اله و شکل‌گیری سقیفه، شیعیان برای دفاع از مشروعیت حکومت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام ، اگر چه سخن به اعتراض گشوده‌اند، اما هیچ ملاک و مبنایی برای اثبات مشروعیت حکومت امام خویش نداشته‌اند. اما شیعیان بر این باورند که اندیشه امامت در همان عصر رسول‌الله صلی‌الله علیه و اله طرح شده و مورد توجه شیعیان بوده و در قالب مناظرات از آن دفاع کرده‌اند.

این پژوهش با بررسی تاریخی، در جهت نقد نظریه خاورشناسان، زمینه‌ها، و محتوای مناظرات شیعیان با مخالفان درباره امامت را بررسی و نشانه‌یابی کرده و روشن ساخته است که با انحراف سیاسی و فکری در تعیین جانشین پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و اله، بیشترین محور مناظرات شیعیان، دفاع از حق خلافت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، طرح صفات و ویژگی‌های خلیفه و امام جامعه بوده و نتیجه آن، گرایش تعدادی از مخالفان به مذهب تشیع بود.

حدیث «مرگ جاهلی» و دلالت آن بر «اصل‌نگاری امامت»

موسی اسفندیاری

چکیده: یکی از روایات مطرح در «اصل‌نگاری امامت»،حدیث «مرگ جاهلی» است که در شش موضوع، از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و اله نقل شده است؛ این حدیث در چهار موضوع «لزوم تبعیت از امام، پرهیز از تفرقه در جماعت مسلمانان، آثار وجود بغض امیرالمؤمنین علیه‌السلام در قلب مسلمانان و نتیجه اصرار بر شرب خمر» با سند صحیح و در دو موضوع «ترک حج و ترک جهاد» با سند غیرصحیح در منابع اهل‌سنت نقل شده است.

شمول این حدیث بر برخی از موضوعات فقهی مانند اصرار بر شرب خمر، موجب تشکیک برخی از مخالفین در دلالت آن بر «اصل‌بودن امامت» شده که با توجه به شأن ورود این روایات و قرائن موجود در آن‌ها می‌توان ضروری بودن تمام موضوعات چهارگانه و حتی اصلی‌بودن برخی از آنها را ثابت نمود.

تحیر شیعیان در شناخت امام و نقش تقیه در آن

روح‌الله کاظمی

چکیده: با توجه به وجود گزارش‌هایی متعدد در مورد تحیر شیعیان در تشخیص مصداق امام، لازم است به علل موجوده این پدیده در تاریخ شیعه پرداخت شود. یکی از این علل را می‌توان فضای اختناق حاکم بر جامعه شیعی و در مقابل، تقیه ناشی از آن دانست.

بررسی مصادیق حیرت در جامعه شیعی، نشان می‌دهد که چگونه فضای خفقانی که از سوی حاکمان دستگاه خلافت جور، جامعه شیعی را در سیطره خویش قرار داده بود، باعث گردید تا احادیث دال بر اسامی ائمه علیهم‌السلام، همچون سرّی نزد برخی خواص شیعیان اهل‌بیت علیهم‌السلام مکتوم مانده و از دسترس عموم خارج گردد و شیعیان را در هدایت و اهتدای به مصداق امام، دچار چالش نماید.

مناسبات اهل حدیث و امامیه در بغداد؛ از غیبت صغرا تا افول آل بویه

علی امیرخانی

چکیده: درگیری‌های علمی و عملی اهل حدیث با امامیان بغداد در دوران غیبت، روند صعودی و افزایشی داشته است. شواهد تاریخی حاکی از آن است که با افزایش تکاپوی اجتماعی و علمی امامیان در اوخر سده سوم و اوایل سده چهارم، اهل حدیث(حنبلیان) آشوب‌های اجماعی را علیه شیعیان ایجاد کردند.

پس از ورود آل بویه و رشد فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی شیعیان و آشکار شدن شعائر و آیین‌های آنان، حساسیت‌ها و درگیری‌ها به مراتب بیشتر شد، و در اواخر سده چهارم و اوایل سده پنجم ـ همزمان با اوج شکوفایی مدرسه بغداد ـ فتنه‌های اجتماعی به بالاترین حد رسید.

موضع بزرگان امامیه و اهل‌حدیث در برابر آشوب‌های مذهبی متفاوت بود. اندیشه‌وران امامیه گر چه در مقام بحث و نظر علمی در ردّ و انکار مبانی و مبادی اهل حدیث پویا بودند، اما نه تنها درگیری‌های اجتماعی جلودار نبودند، بلکه در خاموش‌کردن فتنه تلاش می‌کردند. این در حالی است که محدثان و عالمان اهل حدیث، از سردمداران و جلوداران درگیری‌ها و تحریک و تهییج عوام بودند؛ کسانی چون ابومحمد بربهاری، ابوبکر محمد بن عبدالله محدث، ابن‌بطه حنبلی، ابن سمعون حنبلی وابوعلی ابن المذهب.

معناشناسی ناصبی‌گری با تأکید بر متون امامیه تا قرن هفتم

مهدی محمدی

چکیده: پدیده نصب یا ناصبی‌گری، از مفاهیمی است که در تاریخ مسلمانان شکل گرفته است. معنای لغوی نصب، برپاکردن بوده و سپس به معنی دشمنی و جنگ درآمده و در این معنی اخیر کاربرد وسیعی پیدا کرده است. این واژه ابتدا در متون شیعی کاربرد اصطلاحی یافته و مراد از آن، دشمنی با علی علیه‌السلام و اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله علیه و اله است.

در این تحقیق، ضمن بررسی معنای لغوی و اصطلاحی نصب، با تبیین مفهوم این واژه در متون فقهی و اشاره به برخی از احکام ناصبی، سعی شده تصویر صحیحی از مفهوم نصب و ناصبی گری ارائه شود. مفهوم و مصداق نصب در دیدگاه شیعی، به دقت در متون فقهی ارائه شده که به معنای خاص آن، یعنی اظهار دشمنی و جنگ با امام معصوم محدود شده و از کاربرد عام نصب که مطلق برشیعه را در بر می‌گیرد، پرهیز شده است.

مسأله برائت در عصر امام سجاد علیه‌السلام از اندیشه تا جریان

عبدالمجید اعتصامی

چکیده: دوران امامت امام سجاد علیه‌السلام را باید آغاز شکل‌گیری جریان عمومی برائت از شیخین دانست. این جریان، نتیجه مسأله خلافت بعد از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه اله و اختلاف‌هایی است که در پی داشت. شکافی که در پی این اختلاف میان شیعیان امیرالمؤمنین علیه‌السلام و جبهه مخالف ایجاد شد، تا زمان حادثه عاشورا به صورت تقابل گروهی و اجتماعی نمایان نشده بود.

پس از واقعه کربلا، اندیشه برائت به گونه‌های مختلفی ظهور پیدا کرد و این مسأله اندک اندک جریان ساز شده و به طور مشخص شر کوفه، مرکزی برای گسترش اندیشه برائت شد. البته حاکمیت بنی‌امیه نیز در این جریان‌سازی بی‌تأثیر نبود. بررسی اوضاع اجتماعی و سیاسی عصر امام سجاد علیه‌السلام و روایاتی که به آن حضرت نسبت داده شده است، نشان می‌دهد که امام علیه‌السلام به جریان‌سازشدن این اندیشه رضایت داشت و در ضمنِ هدایت اصحاب در این زمینه، جواب تقیه را هم در نظر می‌گرفت.

سیزدهمین و چهاردهمین شماره فصلنامه تخصصی امامت پژوهی ویژه بهار و تابستان 1393 با شمارگان 2000 نسخه و به قیمت 10000 تومان در 263 صفحه از سوی بنیاد فرهنگی امامت منتشر شده است./907/ن601/ق