«فلسفه غیبت با رویکرد تکامل تاریخی بشر» بررسی شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، در حاشیه دومین نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نشست علمی با موضوع «تبیین فلسفه غیبت با رویکرد تاریخی بشر» با ارائه حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا بهروزی لک و نقد حجج اسلام والمسلمین مجتبی کلباسی و حسین الهی نژاد در سالن همایش های غدیر دفترتبلیغات اسلامی قم برگزار شد.

در این نشست علمی حجت الاسلام والمسلمین بهروزی لک، عضو هیأت علمی دانشگاه باقر العلوم با بیان این که منظور ما از غیبت عدم حضور نیست بلکه عدم ظهور است، خاطرنشان کرد: عواملی که سبب غیبت امام و عدم حضور امام در جامعه شد بعد از این که جامعه از صدر اسلام 250سال را با امام گذراند در این نشست بررسی خواهد شد.

وی با اشاره به این موضوع که غیبت امام عصر(عج) را می توان مرحله ای از تکامل بشریت دانست، گفت: ما معتقدیم که همیشه در سیر تکاملی بشر فراز نیست بلکه در برخی موارد فرود هم نیاز است ولی به طور کلی تاریخ به سمت تکامل در پیش است.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به مفهوم اسلام از اکمال دین خاطرنشان کرد: دقت در این آیه و روایات مربوطه به تکامل دین می گوید که اکمال دین ابلاغ شده است و دین کامل به پیامبر(ص) عرضه شده است و نیاز به تجدید دین نیست و ما اسم این را کمال ابلاغی می نامیم.

وی با بیان این که در روز غدیر بشر به مرحله ای رسیده بود که بتواند آخرین دین را دریافت کند، تصریح کرد: ما دو حالت در امامت داریم که یک حالت با وجود و ظهور امام است و حالت دیگر وجود امام هست ولی ظهور نیست و خداوند تحقق، کمال و عینیت کمال دین را با ظهور پیش بینی کرده است و انسان ها به کف کمال خواهند رسید.

نظریه پرداز حوزوی با اشاره به این که ما برای تحقق کمال دو حالت داریم گفت: ما باید عدم ظهور کمال که متأثر از غیبت است را توجیه کنیم و دلایلی را برای توجیه بیان می کنیم؛ که حدود 8 دلیل از دل روایات استخراج شده است مانند خوف از جان امام، کوتاهی مردم و سرّ بودن غیبت و از این موارد.

وی در پاسخ به این شبهه که اگر امامان معصوم(ع) در پی برهان بودند چرا تکثیر دلیل کرده اند، گفت: ائمه در پی اقناع افراد بودند و برای هر فرد به فراخور شخصیت او دلیلی متفاوت را بیان کرده اند.

 حجت الاسلام والمسلمین بهروزی لک با بیان این شبههه که چطور می شود خداوند 11 معصوم را خواسته به مسلخ بروند ولی امام زمان را نخواسته به مسلخ برود پس صرف ترس از جان نمی تواند دلیل باشد، اظهار داشت: ترس از جان و امتحان مردم و دیگر دلایل را می توان مناقشه وارد کرد ولی با توجه به این که در بعثت انبیا(ع) یک سیر کمال بوده است می توانیم تکامل بشر را دلیل خوبی برای فلسفه غیبت بدانیم.

وی با بیان این که چهار کارکرد را می توانیم در 250 سال ظهور معصومان(ع) نام ببریم، ابراز کرد: اولین کارکرد معصومان وجود حجت خدا در زمین است که این کارکرد در ضمن غیبت هم حاصل می شود؛ دومین کارکرد معصوم هم تعلیم و تفصیل دین است حتی اگر اقتضا می کرد که به شهادت برسند زیرا معلم باید باشد تا تعلیم بدهد.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقر العلوم ادامه داد: سومین کارکرد نهاد امامت عبارت از ارائه الگوی عملی از یک انسان کامل از طریق زندگی در بین مردم است که این هم اقتضای ظهور را دارد و وقتی این تعلیم دین و ارائه الگو به اشباع می رسد و از طرف دیگر بشر برای تحقق دین کامل آمادگی ندارد غیبت ضرورت پیدا می کند.

وی اظهار داشت: کمال انسان در راستای تکامل تاریخی بشر است و از آن جهت که بشر به تکامل کافی نرسیده است یک دوره خود گردانی بشر به وسیله کتاب و سنت است.

حجت الاسلام والمسلمین بهروزی لک با اشاره به این که غیبت می تواند به معنی مثبت تلقی شود، تصریح کرد: ذات غیبت بد نیست و منجر به کمال بشر می شود ولی به جهت فقد ولی سخت است و از طرف دیگر نظریه تکاملی بشر در عصر غیبت نظریه ولایت فقیه را هم به اثبات می رساند.

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی، رییس مرکز تخصصی مهدویت، در نقد از بیانات حجت الاسلام بهروزی لک اظهار داشت: در این که در بیان فلسفه های غیبت از طرف معصومان به فرا خور شأن افراد بوده است شکی نیست ولی ارتباط برقرار کردن بین دو مقوله فلسفه غیبت و تکامل قابل بحث است.

وی با بیان این که مقصود از تکامل باید روشن شود ابراز داشت: بحث غیبت یک مسأله درون دینی و نصی است و این تکامل را که ما می خواهیم با غیبت پیوند دهیم امری اثبات شده نیست؛ قاعده عقلی که تکامل را توضیح دهد باید بیان شود و قاعده نقلی هم مبنی بر این ادعا وجود ندارد و باید اثبات شود.

حجت الاسلام والمسلمین کلباسی با بیان این که ما دلیلی که بتوانیم با آیات قرآن سیر تکامل تاریخی بشر را اثبات کنیم نداریم، خاطرنشان کرد: برخی آیات حتی ضد سیر تکامل تاریخی را بیان می کنند و می گویند که مردم با هم سازگار بودند و به تدریج اختلافاتی پیش آمد.

وی با بیان این که از نظر تاریخی هم سیر تکاملی بشر ثابت نمی شود ابراز داشت: هر چه به پیش می رویم اگر چه از نظر تکنولوژی پیشرفت کرده ایم ولی فساد در زمین بیشتر می شود و انسان از انسانیت خود بیشتر فاصله می گیرد.

وی اظهار داشت: اگر ما تکامل تاریخی بشر را هم بپذیریم و بگوییم که غیبت هم در مسیر تکامل است؛ آیا در زمان غیبت که جامعه به سمت تکامل می رود با ظهور چه اتفاقی می افتد در حالی که ما معتقدیم که جامعه نه تنها در غیبت به تکامل نمی رسد بلکه به قهقرا می رود و ظهور برای نجات انسان واقع می شود.

حجت الاسلام بهروزی لک در پاسخ به این بیانات اظهار داشت: در آیه 213 بقره که می گوید مردم در یک گروه بودند نشانه ساده بودن مردم و پیچیده نبودن جامعه است که نیاز به دین کامل نبوده است و الان که مردم و زندگی اجتماعی پیچیده شده است به دین کامل تری نیاز است و تکامل در خود آیه هم نهفته است.

وی با بیان اینکه در قرآن خداوند می فرماید الیوم اکملت لکم دینکم نشان می دهد که دین و شریعت موسی این ظرفیت را برای هدایت بشر نداشته است، افزود: ما معتقدیم که با تکامل، بشر به بلوغی رسید که می تواند دین کامل را دریافت کند.

حجت الاسلام والمسلمین بهروزی لک در پاسخ به این سؤال که چطور این که در زمان ظهور دنیا از ظلم و جور پر خواهد شد با تکامل بشر سازگار است، گفت: درست مثل جامعه جاهلی زمان پیامبر(ص) که پیامبر خاتم در آن دوره به وجود آمد؛ جامعه زمان ظهور هم همان ویژگی های جاهلی را خوهد داشت.

وی با بیان این که ما باید بین جامعه جاهل و فاسق فرق بگذاریم ابراز داشت: سطح درک و شعور فهم مردم در آتانه ظهور افزایش پیدا می کند ولی فاسق هستند ولی در حین ظهور آن پیام را دریافت می کنند و از خواب غفلتبیدار می شوند.

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین حسین الهی نژاد، رییس پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی  با اشاره به مبادی تصوری بحث تکامل بشر و مسأله غیبت، اظهار داشت: در عرصه غیبت ما فلسفه، حکمت و دلایل غیبت را داریم؛ فلسفه غیبت همان علت غیبت است که تعبیر به علت موجده و چیزی که غیبت را ایجاد می کند است.

وی دومین گزینه را حکمت غیبت دانست و گفت: این گزینه علت غایی است و این که هدف از غیبت چیست را بیان می کند که در روایات آمادگی جامعه برای کمال ببیان شده است.

حجت الاسلام والمسلمین الهی نژاد با بیان این که گزینه سوم ملاک غیبت و دلایل غیبت است، افزود: درباره وجوب نماز هم این سه گزینه وجود دارد و علت وجوب نماز بندگی و حکمت وجوب نماز تنها عن الفحشاء والمنکر و دلایل وجوب نماز هم آیات قرآن و روایات است.

وی با بیان اینکه در نظریه تکامل بین علت و حکمت غیبت خلط شده است، خاطرنشان کرد: در روایات ما کوتاهی مردم را علت غیبت دانسته اند و حکمت غیبت در روایات رشد و آمادگی مردم بیان شده است؛ اگر با نگاهی دیگر به موضوع غیبت نگاه کنیم اگر علت غیبت که کوتاهی مردم است را در نظر بگیریم غیبت مذمت دارد ولی اگر حکمت غیبت را در نظر بگیریم منفعت دارد و عامل رشد است.

رییس پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی با اشاره به این که نظریه ای که مطرح است سه پایه اکمال ابلاغی دین، کمال تعلیمی دین و اظهار و تحقق دین را در بر می گیرد، اظهار داشت: اولین گزینه رسالت را بیان می کند و دومین گزینه امامت را بیان می کند و سومین گزینه مهدویت را تبیین می کند؛ میان گزینه اول و دوم هیچ فاصله ای نیست ولی میان کمال تعلیمی و اظهار تحققی دین فاصله ایجاد شده است.

وی ادامه داد: نظریه پرداز می گوید که در فاصله ایجاد شده میان مرحله دوم و سوم مردم باید کمال پیدا کنند ولی ما می گوییم که این فاصله ایجاد شده به خاطر کوتاهی مردم است.

حجت الاسلام والمسلمین الهی نژاد با بیان این که اصل نظریه خوب است و سالیان درازی روی این نظریه کار شده است، گفت: خلط بین حکمت غیبت و فلسفه غیبت کل این مباحث را دگرگون می کند زیرا حکمت غیبت به ما دیدگاه مثبت نسبت به غیبت می دهد ولی علت غیبت به ما نگاه منفی نسبت به غیبت می دهد.

حجت الاسلام بهروز لک در پاسخ به نقد حجت الاسلام الهی نژاد ابراز داشت: ایشان محل نزاع را فراموش کردند زیرا محل نزاع این است که غیبتی که به وجود آمده است فارق از علت و حکمت به لحاظ عقلانی چرا یک زمان ظهور حجت ضرورت دارد و یک زمان عدم ظهور ضرورت است و اگر عدم ظهور را به خاطر کوتاهی مردم بدانیم در زمان ظهور امام هم این کوتاهی مردم وجود داشته است.

وی با بیان این که چرا پیامبر اکرم(ص) پیامبر خاتم شد محل بحث است، خاطرنشان کرد: این که ما کوتاهی مردم را علت غیبت بدانیم درست به نظر نمی رسد و این مشکل را حل نمی کند ولی نظریه تکامل تاریخی بشر و وجود دست خداوند در تاریخ می تواند این مسأله را حل کند.

در ادامه حجت الاسلام الهی نژاد در اشکالی دلیل عدم ضرورت ظهور بعد از سنه 260 را نبود حجت خدا بعد از امام دوازدهم عنوان کرد و گفت: تا سال 260 اکمال تعلیمی دین نسبت به مردم دیگر تمام شده است و این که مردم اسرار بر کوتاهی دارد عدم ظهور امام ضرورت پیدا می کند.

وی با اشاره به این که حصر امامان در عدد دوازده از جانب خداوند بوده است و برای امت های گذشته هم این عدد تکرار شده است گفت: نمی توان گفت که سیر تکامل بشریت موجب شده است که امامان در دوازده عدد محدود باشند.

حجت الاسلام بهروز لک در پاسخ به این اشکال با بیان این که وجود امام به خاطر مردم بود است نه این که مردم به خاطر امام باشند، تصریح کرد: این که چرا در عدد دوازده محدود شده اند معلوم نیست ولی به طور کلی این تکامل بشر است که دلیل غیبت را توجیه می کند./843/پ200/س