دوفصلنامه پژوهش نامه کلام تطبیقی در گام اول

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا،  نخستین شماره دو فصلنامه تخصصی پژوهش نامه کلام تطبیقی به صاحب امتیازی جامعه المصطفی صلی الله علیه و آله و سلم العالمیه، مدیر مسؤولی حسین متقی و سردبیری عزالدین رضانژاد به همت پژوهشگاه بین المللی المصطفی صلی الله علیه و آله و سلم به مبلغ پنج هزار تومان منتشر شد.

معناشناسی تطبیقی صفات خبری در کتاب التوحید شیخ صدوق و صحیح بخاری، نظریه حبط و احباط در تفکر شیعی و معتزلی بر مبنای اراء آیت الله جوادی آملی، تحلیلی بر وصیت نقل شده در کتاب الغیبه شیخ طوسی با رویکرد پاسخ به مدعی یمانی معاصر، بررسی تطبیقی آراء علامه طباطبایی و جان فینیس درباره معرفت شناسی ارزش ها، حقیقت و اقسام تکلم الهی؛ بررسی و تطبیق سه رهیافت در اندیشه حکما و متکلمان و مفهوم شناسی ولایت الهی با تکیه بر قرآن کریم از منظر فریقین از مقالات ارائه شده در نخستین دو فصلنامه تخصصی کلام تطبیقی است.

معناشناسی تطبیقی صفات خبری در کتاب التوحید شیخ صدوق و صحیح بخاری

سیدعبدالرئوف افضلی

چکیده: صحیح بخاری از منابع مهم اهل سنت در خداشناسی، فقه، اخلاق و ... است. توحید صدوق نیز از منابع مهم شیعه در خداشناسی است. در این مقاله درباره صفات خبری خداوند از منظر این دو کتاب مهم بحث می کنیم. براساس کتاب صحیح بخاری، صفات خبری خداوند را می توان به معنای ظاهری به خداوند نسبت داد؛ در نتیجه، تشبیه و حتی بی معنایی گزاره های متافیزیکی، لازمه این دیدگاه است. توحید صدوق برعکس، گزاره های متافیزیکی را معنادار می داند؛ از این رو صفات خبری را که با شأن متعالی خداوند سازگاری ندارد به نحو قابل پذیرش تأویل می برد تا به معنای صحیح آن ها دست یابد. ایجاد تلازم بین تشبیه و بی معنایی و در نتیجه قرار دادن دیدگاه بخاری در زمره دیدگاه های قایل به بی معنایی از دستاوردهای مهم مطالعه کنونی است. اگر بپذیریم بخاری مشبهه است و سرانجام تشبیه، بی معنایی است، آنگاه نه تنها تفاوت دیدگاه صدوق (مدافع معناداری) و نظریه بخاری (مخالف معناداری) آشکار، بلکه نگاه ما به الهیات اهل حدیث دگرگون می شود.

نظریه حبط و احباط در تفکر شیعی و معتزلی بر مبنای اراء آیت الله جوادی آملی

عزالدین رضانژاد

چکیده: آیا اعمال انسان بر یکدیگر اثر متقابل می گذارند و همدیگر را باطل می کنند (تحابط و تباطل) یا کردار شایسته حکم و اثر خود را دارد و گناهان نیز حکم و اثر خود را؟ در این باره سه نظریه در تفکر شیعی و معتزلی وجود دارد: یکی احباط مطلق، دیگری موازنه و سوم، احباط در کفر، ارتداد و نفاق. این مقاله ضمن تبیین نظریه احباط در رهیافت کلامی، دیدگاه اندیشمندان امامیه و معتزله را براساس اندیشه علامه جوادی آملی بررسی می کند و نتیجه می گیرد که براساس اندیشه ایشان (حکمت متعالیه) جان انسان تا وقتی متعلق به بدن باشد، جوهری است که دگرگون می شود و این دگرگونی در ذات و آثارش سرشته شده است. بنابر هر دو رهیافت شیعی و معتزلی، اعمال انسان در معرض خطر است و انسان باید همواره مواظب آن ها باشد؛ از این رو، هر کار نیکی از «قابل» در حدّ «رجا» است و فاعل خیر، بیش از این به آن دل نمی بندد.

تحلیلی بر وصیت نقل شده در کتاب الغیبه شیخ طوسی با رویکرد پاسخ به مدعی یمانی معاصر

محمد شهبازیان

چکیده: یکی از راه های شناخت امام معصوم علیه السلام، وصیت امام قبل در حق اوست که از گونه های این وصیت با عنوان وصیت آشکار در روایات یاد شده است. این قشم از وصیت، از مهم ترین روش های تشخیص مدعی حق از مدعی باطل است. هر یک از امامان در سیره خود تلاش کرده اند با وصیتی آشکار، امت شیعه را از گمراهی در تشخیص امام بعد نجات دهند. در گذشته و امروز مدعیانی را می یابیم که یکی از ادله اثبات امامت خود را وصیت امام قبل به خود می دانند تا بتوانند خود را مدعی وصایت نشان دهند و جامعه شیعی را به تبعیت از خود مجاب کنند. یکی از این افراد، احمد اسماعیل بصری، ملقب به احمد الحسن است که می کوشد با سوء استفاده از روایت وصیت نقل شده در کتاب غیبت شیخ طوسی، خود را صاحب وصیت نشان دهد و بعد از حضرت مهدی علیه السلام ادعای امامت کند. روش تحقیق این مقاله توصیفی تحلیلی است و تلاش کرده ایم با تحلیل روایت شیخ طوسی، این نکته را تذکر دهیم که این روایت اعتبار سندی و دلالی ندارد و نمی توان از آن برای اثبات امامت استفاده کرد.

بررسی تطبیقی آراء علامه طباطبایی و جان فینیس درباره معرفت شناسی ارزش ها

رحیم دهقان

چکیده: جان فینیس از اندیشمدان مسیحی معاصر و از پیروان سنت آکویینی در اخلاق است. او برای شناخت ارزش های اخلاقی، با تکیه بر ظرفیت ها و قوای طبیعی انسان، رهیافت مبناگرایانه ای پیش می گیرد و اخلاق مبتنی بر طبیعت را معرفت شناسانه تقریر می کند. علامه طباطبایی نیز با همین رهیافت، دیدگاه های اخلاقی خود را بر سرشت و ظرفیت های طبیعی انسان مبتنی و نظریه اخلاقی قانون طبیعی را در سنت اسلامی، معرفت شناسانه تقریر می کند. دیدگاه معرفت شناختی این دو اندیشمند را درباره ارزش های اخلاقی می توان در چهار محور تطبیق و بررسی کرد: مبناگرایی اخلاقی؛ شیوه دست یابی به گزاره های بنیادین و معرفت های پایه؛ قلمرو شناخت انسان؛ تشخیص معیار اخلاقی عمل. دیدگاه این دو اندیشمند در هر چهار محور تفاوت هایی دارد که باید بررسی شود. در این مقاله می کوشیم این تفاوت ها را با روشی تحلیلی تبیین و بررسی و درباره درستی شان داوری کنیم.

حقیقت و اقسام تکلم الهی؛ بررسی و تطبیق سه رهیافت در اندیشه حکما و متکلمان

رحیم لطیفی

چکیده: اگرچه همه مذاهب و اندیشمندان مسلمان، اصل صفت تکلّم خداوند را می پذیرند، درباره حقیقت کلام الهی اختلاف هایی دارند که بر دیگر مباحث کلامی، مانند صفت ذات یا فعل بودن تکلم الهی وح ادث و قدیم بودن آن نیز تأثیرگذارده است. این اختلاف های در دو سطح است: 1) اختلاف خود مذاهب کلامی: امامیه و معتزله، حقیقت کلام الهی را همان حروف و اصوات می دانند؛ اما اشاعره افزون بر کلام لفظی، به کلام نفسی هم معتقدند؛ 2) اختلاف رهیافت مذاهب کلامی و حکما: حکما کلام الهی را مساوق با فعل خدا می دانند و معتقدند مفهومش وسیع تر از آن چیزی است که متکلمان می گویند و به «کلام فعلی» پایبندند، اگرچه به گونه دیگری از کلام الهی به نام «کلام ذاتی» نیز معتقدند. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی، بحث تکلم الهی را در این مذاهب کلامی تبیین و دیدگاه عرفا و حکما را نیز در این باره واکاوی می کند.

مفهوم شناسی ولایت الهی با تکیه بر قرآن کریم از منظر فریقین

مهدی یوسفیان

چکیده: بی گمان ولایت یکی از مهم ترین صفات و عناوین مباحث اسلامی است. مفهوم و حدود ولایت از مسائل مهم معارف دینی است که درک درست آن تأثیر شگرفی بر عقاید دینی مسلمانان می گذارد؛ از این رو باید بدانیم مفهوم حقیقی ولایت الهی چیست و چه کاربردی دارد. قرآن که متن مقدس و تحریف ناشده ای است و حاوی قانون اساسی دین اسلام است، می تواند مرجع اصلی ما باشد. روش ما در این مقاله، توصیفی تحلیلی است. نتایج این مقاله عبارت اند از: تعریف مفهوم ولایت به نزدیکی خاص که سرپرستی امور مولی علیه را همراه دارد؛ درک درست حقیقت ولایت الهی (تدبیر امور بندگان و تصرف در آن ها) با بررسی آیات قرآن؛ تجلی این ولایت الهی که در فضای تشریع و حیات معنوی انسان هویت پیدا می کند و انسان مؤمن را از ظلمات خارج و در پرتو ولایت الهی، وارد نور می کند./920/پ202/ق