طب اسلامی؛ آری یا خیر
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، چند سالی است که طب اسلامی به صورت جدی مطرح شده و در بین برخی مردم نیز جایی را برای خودش باز کرده است. بیشتر کسانی که در این حوزه کار کرده‌اند و صاحب نظر هستند طلابی هستند که با دغدغه و علاقه به این موضوع پرداخته‌اند.
در این میان برخی از علما جایگاه آنچنانی برای طب اسلامی قائل نیستند و به نوعی اعتقاد ندارند که چیزی به نام طب اسلامی داریم. یکی از مسائلی که معمولا این دسته از علما به آن استناد می‌کنند تعداد کم روایات در این زمینه و اعتبار سندی روایات است.
این درست است که بخشی از روایات طبی دارای ضعف سندی هستند و چه بسا برخی روایات مربوط به خواص خوراکی‌ها جعلی هستند؛ ولی به نظر می‌رسد که برای اثبات صحت حدیث نباید همیشه و در همه جا بر اعتبار رجالی حدیث تکیه کرد و اصرار داشته باشیم که حدیث حتما باید از حیث سندی معتبر باشد.
مگر تمام احادیث نهج البلاغه مستند هستند؟! ولی آیا کسی می‌تواند مدعی ضعف آن احادیث شود. متن و مضمون حدیث گویای این است که این کلمات کلام معصوم است؛ از این‌رو نباید در همه‌جا متعصبانه به سند حدیث استناد کرد.
نکته قابل توجه در مورد احادیث پزشکی این است که این روایات قابلیت تجربه و آزمایش کردن را دارند و از این طریق می‌توان صحت و سقم آن را فهمید. مانند احادیث فقهی یا معرفتی نیست که ما تا واقعیت و نفس الامر را ندانیم برای ما علم آور نیست و برای اینکه حجت شرعی داشته باشیم مجبوریم اعتبار سندی را لحاظ کنیم؛ آخرش هم در خیلی مواقع نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که حکم خدا همین است.
برای نمونه، روایات مختلفی داریم که می‌‌گوید فلان چیز برای تب مفید است. حالا اگر برخی از این روایات ضعف سندی داشته باشند می‌توان آن را آزمایش کرد و کسی که تب دارد از آن استفاده کند. طبیعتا اگر برای برطرف کردن تب افاقه کرد، گویای این است که این حدیث درست است؛ اگر چه سندش ضعیف باشد. حداقلش این است که انسان گمان قوی به صحت حدیث پیدا می‌کند. البته این هم کلیّت ندارد؛ مثلا اگر در حدیثی چیز نجسی برای خوردن تجویز شده باشد؛ با توجه به اینکه می‌دانیم خوردن چیز نجس حرام است، به این نتیجه خواهیم رسید که این حدیث از معصوم نیست و اصولا امتحان کردن چنین دارویی معنا ندارد؛ ولی به هر حال به نظر می‌رسد پی بردن به حقیقت از حیث تجربه و آزمایش امری بدیهی باشد، همچنانکه در پزشکی مدرن نیز تجربه و آزمایش از اصول درمان به شمار می‌رود و معمولا از این طریق است که پی می برند که چه دارویی برای چه بیماری مفید است.
از این مسائل که بگذریم، روایات معتبری-هر چند کم- داریم که حداقل کلیاتی از طب اسلامی را تبیین و نکاتی کلیدی را مطرح می‌کند. جا دارد که امروزه و با توجه به پیشرفت تکنولوژی روی آن مسائل کار شود تا معلوم شود طب اسلامی داریم یا نه!
نمونه‌ای از روایات
اصولا پرخوری مادر بیماریها است . از نبی اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده «إِيَّاكُمْ وَ الْبِطْنَةَ فَإِنَّهَا مُفْسِدَةٌ لِلْبَدَنِ وَ مُورِثَةٌ لِلسَّقَمِ وَ مُكْسِلَةٌ لِلْعِبَادَةِ؛ از پرخوری بپرهیزید که باعث فساد بدن است و بیماری را به همراه دارد و باعث کسالت در عبادت می‌شود.» (بحار،ج63،ص338)
امام صادق علیه‌السلام فرمود اگر مردم در غذا میانه روی کنند بدنهایشان مستحکم می‌شود. (طب الأئمة عليهم السلام،ص4)
امیرالمؤمنین علیه‌السلام در وصیتی به امام مجتبی علیه‌السلام چهار نکته اساسی را بیان می‌کند که طبق فرموده حضرت با عمل کردن به اینها انسان از طب بی نیاز می‌شود. یعنی منشأ بیماریهای داخلی عمل نکردن به این چهار نکته است. این چهار مورد عبارت است از:
1- تا زمانی که گرسنه نشده است غذا نخورد.
2- زمانی‌که هنوز اشتها دارد دست از غذا خوردن بکشد.(کاملا سیر نشود)
3- خوب جویدن غذا
4- دستشویی رفتن قبل از خواب.
حضرت در ادامه فرمود که در قرآن آیه‌ای است که کل طب در آن جمع شده است: «كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا؛ بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید.»(بحار،ج59،ص 267 )
جامعیت علمی دین اسلام
وانگهی ما نباید دین مبین اسلام را صرفا در امور تعبدی و شرعی مثل مسائل فقهی و مطالب کلامی خلاصه کنیم. مگر ما معتقد نیستیم که اسلام در همه علوم حرف برای گفتن دارد؟! مگر حضرات معصومین علیهم السلام را عالم به تمام علوم نمی‌دانیم؟! طبیب حقیقی آن بزرگواران هستند که متصل به سرچشمه وحی و نیز معصوم هستند.
البته از این نکته نباید غافل شد که برخی احادیث طبی کلی هستند و بعضا از نظر مفهومی ابهام دارند و بر فرض صحت حدیث هم فهم واحدی از آن متصور نیست و نمی‌توان منظور حدیث را با قاطعیت متوجه شد. از طرفی امکانات پزشکی روز مثل سونوگرافی در نتیجه بخش بودن طب اسلامی مؤثر است. مثلا اگر پهلوی انسان درد داشته باشد، دلایل مختلفی می‌تواند باعث آن شده باشد؛ ممکن است گرفتگی عضلات باشد یا مشکل کلیوی باشد و یا موارد دیگر. در این هنگام با گرفتن یک سونوگرافی عامل مشخص می‌شود و طبیب اسلامی است می‌تواند داروی مناسب را تجویز کند؛ از این رو نباید امکانات و تکنولوژی روز نادیده گرفته شود.
نکته مهم دیگر در این مقوله این است که عده‌ای به اسم طب اسلامی سوء استفاده می‌کنند و راهی برای کسب درآمد برای خودشان درست کرده‌اند. از طرفی در خیلی از موارد طب سنتی با طب اسلامی خلط می‌شود و طب سنتی به اسم طب اسلامی ترویج می‌شود؛ در حالی که تفاوتهای اساسی بین اینها وجود دارد.
در این میان برخی دیگر حقیقتاً با دغدغه در حوزه طب اسلامی کار می‌کنند و عملکرد آن‌ها بطور محسوسی نتیجه بخش بوده است. خیلی از بیماریها از این طریق و با استناد به همین روایات موجود درمان شده‌اند.
داروی جامع امام رضا علیه‌السلام
یکی از داروهایی که در طب اسلامی مطرح است جامع امام رضا علیه‌السلام است که یک داروی ترکیبی است و ترکیب خود این دارو با چیزهای مختلف برای درمان بیماریهای گوناگون مفید است. این مطلب صرف ادعا نیست و تجربه شده و حقیقتا اثر معجزه آسایی در درمان بیماری دارد.
مثلا ترکیب جامع با آب رازیانه برای سرفه و ترکیب آن با آب عسل برای عفونت و ترکیب آن با آب ترب برای سنگ کلیه اثر عجیبی در بهبود دارد. واقعا جای تأسف است که چطور وزارت بهداشت روی این موارد تحقیق نمی‌کند؛ در حالی که می‌تواند با بررسی و تحقیق در مورد این دارو، اولا متوجه اثرپذیری آن در درمان شود و ثانیاً به عنوان متولی امر بهداشت و پزشکی کشور در جهت تولید و تبلیغ آن قدم جدی بردارد و لاقل باری از دوش برخی بیماران کم کند که بعضاً اینقدر متحمل هزینه‌های سنگین درمان نشوند.
نکته قابل توجه در مورد جامع امام رضا علیه‌السلام این است که طبق روایتی از امام جواد علیه‌السلام درجلد 59 بحار الانوار، این دارو نزد شیعه معروف بوده؛ ولی متأسفانه در حال حاضر ناشناخته است./999/ی۷۰۲/س
بابک شکورزاده