حریم محرم و نامحرم
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، دین مبین اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی و کامل‌ترینِ ادیان الهی، آموزه‌هایی دارد که طبیعتا تمامی آن‌ها دارای حکمت و مصلحت بوده و برای رشد و تعالی بشر و صلاح او از جانب خداوندی وضع شده که حکمت یکی از ویژگی‌های بارز اوست. اگر انسان حقیقتاً به حکیم بودن خداوند ایمان داشته باشد، در مقابل اوامر و نواهی او سر تعظیم فرود می‌آورد و با جان و دل آن را می‌پذیرد؛ در قبال انجام آن فرامین چون و چرا نمی‌کند و آن را عملی می‌سازد؛ چرا که پشتوانه آن، حکمت و علم بی‌نقص و حقیقی است.
بخش وسیعی از دستورات الهی شامل سنت و احادیث نبی اکرم و ائمه اطهار علیهم‌السلام است؛ از این رو نباید توقع داشته باشیم که هرگاه سخن از احکام الهی به میان می‌آید همه در قرآن باشد. اگر قرآن فقط این آیه بود که «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول...» برای مدعای ما کفایت می‌کرد؛ چرا که اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله، هم‌ردیف اطاعت از خداست و خود پیامبر هم بارها و بارها مردم را به اطاعت از اهل بیت فرا خوانده که نمونه روشن آن حدیث ثقلین است.
یکی از آموزه‌های دینی که در واقع از مسائل اجتماعی اسلام به شمار می‌آید بحث رعایت حریم محرم و نامحرم است. این بحث از مواردی است که هم در قرآن به آن اشاره شده و هم در روایات آمده است.
عوامل بی توجهی به محرم و نامحرم
متأسفانه در جامعه امروز، موضوع رعایت محرم و نامحرم خیلی کم رنگ شده و آن چنانکه شایسته است مراعات نمی‌شود. این موضوع عوامل مختلفی می‌تواند داشته باشد. یکی از عوامل مهم در عدم رعایت محرم و نامحرم، جهل است. عامل مهمی که خیلی از خطاها از این جا ناشی می‌شود.
برخی از مردم دقیقا نمی‌دانند که چه کسانی به آن‌ها محرم هستند و برخی دیگر نمی‌دانند که چگونه باید در مقابل نامحرم قرار بگیرند و چه رفتاری داشته باشند.
یکی دیگر از عوامل مهم، شُل دینی و سست بودن ایمان است که منجر به موالاتی درباره محرم و نامحرم می‌شود.
از این‌ها گذشته، فرهنگ حاکم در جامعه، کم توجهی به رعایت حریم مرد و زن نامحرم در رسانه‌ها، سبک زندگی غیر دینی، اختلاط بی‌مورد زن و مرد نامحرم، ماهواره، اینترنت، فضای مجازی و در یک کلام تهاجم فرهنگی، همه و همه دست به دست هم داده و در پایمال کردن حریم محرم و نامحرم نقش دارد. بخش عمده‌ای از بدحجابی‌ها و بی حجابی‌ها به همین عوامل بر می‌گردد؛ چرا که موضوع حجاب با بحث محرم و نامحرم رابطه مستقیم دارد. وقتی انسان نسبت به انجام فرمان الهی بی تفاوت باشد که چه مواردی را در مقابل جنس مخالف باید مراعات کند نتیجه‌اش هم اوضاع نابسامان حجاب می‌شود که در جامعه شاهدش هستیم.
وقتی هوا و هوس، خود رأیی و دهن کجی به احکام الهی جای خودش را به اطاعت از خداوند حکیم بدهد نتیجه‌اش این می‌شود که در ملأ عام ادعا می‌شود که شوهر خواهر هم مانند پدر و برادر محرم است!
طلاق و عدم رعایت حریم زن و مرد نامحرم
بخشی از اختلافات میان زن و شوهر که منجر به طلاق نیز می‌شود از همین بی موالاتی‌ها در برخورد با نامحرم حاصل می‌شود.
وقتی مرد و زن نامحرم همکار باشند و صبح تا شب همنشین و هم‌کلام یکدیگر باشند، زن هم پوشش مناسب نداشته باشد و هر از گاهی با یکدیگر شوخی و مزاح هم داشته باشند، طبیعی است که می‌تواند روابط زناشویی را با مشکل مواجه سازد؛ چرا که این زن و مرد ممکن است بواسطه این تعاملات از نظر عاطفی و چه بسا از نظر جنسی هم تا حدی ارضاء شوند و به این واسطه نسبت به همسر خود دلسرد شوند و همین امر توانایی دارد که به مرور، زمینه ناسازگاری را به وجود آورد و کار را به طلاق رسمی و یا حداقل طلاق عاطفی بکشاند.
البته این مسئله کلیّت ندارد که همیشه زندگی زن و شوهر به چالش کشیده شود، ولی به هر حال واقعیتی است که برخی خانواده‌ها با آن مواجه هستند.
نامحرم فامیل و غریبه
مشکل دیگری که در بحث محرم و نامحرم وجود دارد این است که برخی بین نامحرم فامیل و غریبه فرق می‌گذارند؛ در مقابل نامحرم غریبه حجاب شرعی را رعایت می‌کنند ولی نسبت به نامحرمی که فامیل یا آشنا است آن طور که لازم و شایسته است حفظ حجاب نمی‌کنند. این در حالی است که نامحرم با نامحرم فرقی ندارد؛ هر دو نامحرم هستند و شرعا نوع پوشش و نوع برخورد در مقابل آن‌ها یکی است.
محارم در قرآن
بخشی از محارم که در قرآن آمده است به این شرح است:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَتُكُمْ وَ بَنَاتُكُمْ وَ أَخَوَاتُكُمْ وَ عَمَّاتُكُمْ وَ خَالَاتُكُمْ وَ بَنَاتُ الْأَخِ وَ بَنَاتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهَاتُكُمُ الَّتىِ أَرْضَعْنَكُمْ وَ أَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَعَةِ وَ أُمَّهَاتُ نِسَائكُمْ وَ رَبَئبُكُمُ الَّتىِ فىِ حُجُورِكُم مِّن نِّسَائكُمُ الَّتىِ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُواْ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَ حَلَئلُ أَبْنَائكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَ أَن تَجْمَعُواْ بَينَْ الْأُخْتَينِْ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كاَنَ غَفُورًا رَّحِيمًا؛ ازدواج با مادران و دختران و خواهران و عمهها و خالهها و برادرزادگان و خواهرزادگان شما و مادرانى كه شما را شير دادهاند و خواهران شيرى شما و مادران زنانتان و دختران همسرتان كه پرورش يافتگان شمايند به شرط آنكه با آن همسر نزديكى كرده باشيد، بر شما حرام مىباشند و اگر با آن همسر نزديكى نكرده باشيد، دخترانشان بر شما حرام نيستند. ازدواج با همسران فرزندانتان كه از نسل شما هستند و جمع بين دو خواهر حرام است، مگر آنچه در زمان جاهليت رخ داده كه خداوند بخشنده و مهربان است.» (نساء/ 23)
اهمیت محرم و نامحرم در احادیث
رعایت حریم زن و مرد نامحرم به قدری مهم است که در روایات، عدم رعایت آن، انسان را مستحق عذاب‌هایی وحشتناک می‌کند. از طرفی رعایت آن برکاتی را به همراه دارد.
در روایت از معصومین نقل شده که فرمودند: هر كس با زنى كه به او محرم نيست دست بدهد، به غضب و خشم خداوند عز و جل گرفتار شده و هر كسی ملتزم زنى نامحرم شود(ظاهرا به معنای در آغوش گرفتن است)، در رشته زنجيرى از آتش با شيطان هم‌قطار شده است و هر دو را در آتش دوزخ می‌اندازند. (من لا يحضره الفقيه /ج4/ص14)
در حدیث دیگری نقل شده: هر کس با زن نامحرم دست بدهد، روز قیامت در غل و زنجیر به محشر وارد می‌شود و خداوند دستور می‌دهد که او را به آتش جهنم بیندازند و كسى كه با زنى نامحرم شوخى و مزاح كند، به ازاى هر كلمهاى كه بر زبان آورده باشد هزار سال او را نگاه دارند. و اگر با تمايل آن زن نامحرم با او هم آغوش گردد، يا او را ببوسد و يا با او مباشرت کند، بر آن زن همان گناه نوشته مىشود كه بر مرد مقرر شده است؛ ولى اگر بدون تمايل آن زن نامحرم او را وادار به گناه كند، گناه آن زن نيز بر عهده مرد است و در روز قيامت دو كيفر خواهد ديد. (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/ص283)
از طرف دیگر فرموده‌اند هر کس نامحرمی را دید و چشم خود را به طرف آسمان بلند کند یا چشمش را ببندد، هنوز چشم به هم نزده تا اینکه خداوند، حورالعینی را به عقدش درمی‌آورد. (وسائل الشیعه/ج20/ص193)
در حدیث دیگری نقل شده که فرموده‌اند: نگاه به نامحرم، تیری از تیرهای شیطان است. هر کس آن را از خوف خدا ترک کند، خداوند حلاوت ایمان را به او می‌چشاند. (مستدرک الوسائل/ج14/ص268)
این مطلب نیز مشهور است که حضرت زهرا علیهاالسلام از نابینا رو گرفت و در چرایی این مطلب فرمود من او را می‌بینم و او بوی مرا استشمام می‌کند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز فرمود شهادت می‌دهم که تو پاره تن من هستی.(بحار/ج43/ص/91)
در روایتی از حضرت فاطمه علیهاالسلام نقل شده که فرمود: بهترین چیز برای زنان این است که مردان را نبیند و زنان هم او را نبینند.(بحار/ج43/ص54)
البته واضح است که منظور این روایت و امثال آن شرایط عادی است و گرنه در مواقع اضطرار قضیه فرق می‌کند و سیره خود حضرت گویای آن است.
حالا این روایات و بخصوص دو روایت اخیر را اگر با شرایط فعلی جامعه مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که چقدر با آموزه‌های دینی فاصله گرفته‌ایم. وضعیت محیط کار که پر از اختلاط‌های بی مورد زن و مرد نامحرم است.
نمونه‌های زیادی و در حوزه‌های مختلف در جامعه وجود دارد که حریم محرم و نامحرم عملا پایمال می‌شود؛ یکی از آن مکان‌ها، محیط‌های درمانی است که معمولا حریم‌ها رعایت نمی‌شود؛ کادر پزشکی و پرستاری مرد به راحتی به بیمارهای زن رسیدگی می‌کنند و مرتکب لمس حرام می‌شوند و بالعکس پرسنل زن، در مورد بیماران مرد چنین کاری را انجام می‌دهند. متأسفانه این مسئله در خیلی از مراکز به صورت یک امر عادی در آمده است. بله زمانی که پزشک یا پرستار هم جنس نباشد و ضرورت ایجاب کند طبیعی است که اوضاع، شرایط خودش را می‌طلبد؛ ولی آیا روندی که در حال انجام است این‌گونه است؟!
متأسفانه حفظ حریم محرم و نامحرم برای برخی از افراد جامعه در حد افسانه است و باوری به این مباحث ندارند؛ چرا که به قدری فرهنگ دینی دگرگون شده که اصلا برخی نمی‌توانند چنین آموزه‌هایی را هضم کنند. /999/ی۷۰۲/س
بابک شکورزاده، پژوهشگر حوزوی