فقیه وحدت

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از قدس آنلاین، در ۲۵ خرداد ۱۳۰۴ شمسی در خانواده‌ای دینی و دوستدار ائمه اطهار(ع) فرزندی چشم به جهان گشود که او را محمد نامیدند و بعدها از محققین و پژوهشگران علوم اسلامی و از مؤسسین دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی شد.

آیت‌الله محمد واعظ زاده خراسانی که پدرش مشهور به حاج شیخ مهدی واعظ خراسانی از خطبای بنام مشهد، فرزند حاج محمدحسین واعظ مشهدی، از محدثان و واعظان مشهور قرن سیزدهم هجری، معروف به«افصح الواعظین» فرزند محمدحسن مدرس از وعاظ مشهور مشهد بود، در پنج ۶ سالگی برای فراگیری قرآن وارد مکتبخانه شد و پس از مدتی به دبستان رفت.

وی در اواخر سلطنت رضاخان، پس از حادثه مسجد گوهرشاد به همراه پدر، راهی نجف اشرف شد و در زمانی که ۱۴ سال بیشتر نداشت، تحصیلات حوزوی را شروع کرد و طی اقامت سه ساله (۱۳۱۸ تا ۱۳۲۱ش) دروس مقدماتی (صرف، نحو، منطق) و مقداری از کتاب «مطوّل» و شرح لمعه را فرا گرفت.

وی در سال ۱۳۲۱ به ایران بازگشت و تحصیلات خود را از سال ۱۳۲۸ در حوزه علمیه مشهد ادامه داد. این حضور با رونق دوباره حوزه علمیه پس از واقعه قیام گوهرشاد مصادف بود.

شیخ محمد واعظ زاده در اواخر تابستان ۱۳۲۸ راهی قم و تا سال ۱۳۳۹ در حوزه علمیه قم مشغول تحصیل شد. در طول این مدت وی در درس خارج فقه، اصول و رجال آیت الله بروجردی شرکت کرد و بیش از ۹ سال نیز در درس خارج آیت‌الله گلپایگانی به تحصیل پرداخت.

وی در درس آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه کمری نیز حاضر و در این درس با آیت‌الله سیدعلی سیستانی(مرجع تقلید بزرگ شیعیان) هم بحث شد. این مفسر قرآن مدتی نیز در درس خارج (خیارات و مکاسب) آیت‌الله سیدصدرالدین صدر شرکت کرد. وی درس خارج اصول امام (از اوّل استصحاب تا پایان اصول) را در مسجد محمدیه و دروس دیگر(غیر از فقه و اصول) همچون امور عامه «شفا» را نزد علامه محمدحسین طباطبایی آموخت و در درس‌های خصوصی ایشان درباره فلسفه و ردّ مارکسیسم هم شرکت داشت.

پژوهش در قرآن

مدیر گروه‌های قرآن و اقتصاد اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در اوایل ورود به حوزه علمیه و هنگامی که از دروس سطح فارغ نشده بود، از بیانات قرآنی و تفسیری پدر بزرگوارش در مسجد هندی نجف اشرف و سپس در مشهد مقدس از سال ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۹ در مسجد گوهرشاد، بهره‌های فراوان برد.

 از دیگر جلساتی که در زمینه تفسیر قرآن بود و استاد واعظ زاده از آن بهره‌مند می‌شد، می‌توان به جلسات «کانون نشر حقایق اسلامی» اشاره کرد.

استاد واعظ زاده در بیشتر جلسات مرحوم محمدتقی شریعتی تا سال ۱۳۲۸، زمان هجرت به قم، شرکت می‌کرد و پس از مراجعت از قم به مشهد، در سال ۱۳۳۹ بار دیگر به کانون می‌رفت و گاهی به جای مرحوم شریعتی، تفسیر می‌گفت که مورد پسند ایشان نیز بود.

از دیگر استادان قرآنی استاد واعظ زاده، می‌توان به مرحوم حاج شیخ هاشم قزوینی اشاره کرد که گاهی اوقات در اثنای درس فقه و اصول، آیاتی را تفسیر می‌کرد. همچنین حاج شیخ مجتبی قزوینی نیز در دروس معارف خود، عمدتاً به آیات قرآن و روایات تمسّک می‌جسته و درس‌های تفسیر ایشان در کتابی به نام «بیان‌الفرقان» جمع‌آوری شده است. در قم نیز، از نظرات تفسیری و قرآنی آیت‌الله بروجردی در اثنای درس فقه و اصول ایشان بهره می‌برد.

حضور در دانشگاه

یکی از پربارترین دوره‌های زندگی این عالم بزرگ جهان اسلام، حضور در دانشگاه فردوسی مشهد برای تدریس است. دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، درسال ۱۳۳۹(ه. ش) در دانشگاه فردوسی دعوت به کار شد و با تشویق شهید مظلوم، آیت‌الله دکتر بهشتی، در دانشکده معقول و منقول سابق(الهیات و معارف اسلامی) به تدریس مشغول شد.

ایشان چندی هم در دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشگاه تربیت مدرس و دانشکده الهیات تهران، تدریس کرد. آغاز اشتغال رسمی و دائمی ایشان در دانشگاه با درس تفسیر همراه بود و این درس تا سال ۱۳۷۵ (ه. ش) همواره ادامه داشت.

در مدتی که در دانشگاه مشغول تدریس بود، در دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا تقریباً تمام سوره حمد و بقره و بخشی از سوره آل عمران و نیز سوره‌های قصار را تدریس کرد. افزون براین در سایر دانشگاه‌ها نیز به تدریس تفسیر قرآن پرداخت.

 فعالیت در مجمع جهانی تقریب مذاهب

استاد واعظ زاده از سال ۶۹ به مدت ۱۱ سال ریاست مجمع تقریب مذاهب را برعهده داشت. این دوران با چاپ آثار علمی چون «رساله الاسلام» و «مجمع البیان طبرسی» پربارتر از حد انتظار بود. تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی با توصیه مقام معظم رهبری یکی از اقدام‌های مهم مرحوم واعظ زاده در زمینه تقریب است. این میراث ماندگار علمی نمونه بارز توجه به رویکرد علمی در زمینه وحدت و تقریب را گوشزد می‌کند.

 از استاد واعظ زاده بیش از ۱۶ اثر علمی به یادگار مانده که معجم قرآنی ایشان را می‌توان اثری منحصر به فرد در حوزه قرآن پژوهی دانست.

وی روز یکشنبه ۲۸ آذر ۱۳۹۵ در سن ۹۱ سالگی در مشهد درگذشت./۹۶۹//۱۰۲/خ