«سفر بدون مجوّز به عراق» یا «نفوذ سلفیّت و وهابیّت در الازهر»؛ حقیقت چیست؟
خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: هفته جاری در رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها خبری مبنی بر بازدید جمعی از علما، قاریان و دانشگاهیان مصر از عراق و دیدار این گروه با شخصیت‌های مختلف دینی مانند حجت الاسلام سید کاظم موسوی امام جماعت حرم مطهر عسکریین(ع) را منتشر کردند.
با انتشار این خبر به سرعت بستر برای حمله به الازهر، اوقاف و سایر نهادهای دینی از سوی افراد و گروه‌های مختلف فراهم شد. سلفی‌ها در خط مقدم این دشمنی با جنجال رسانه‌ای این بازدید را تاییدی بر سخنان و گفتارهای خود مبنی بر تلاش برای تبلیغ تشیّع در مصر نامیده و به شدّت خواستار توضیح نهادهای دینی شدند.
به دنبال افزایش فشارها الازهر مصر در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که هیچ فرد یا گروهی از سوی این نهاد دینی به عراق اعزام نشده و سفر این افراد تحت نظرات الازهر نبوده و سخنان آنان به معنای اعلام مواضع رسمی الازهر به شمار نمی‌آید.
جنجال رسانه‌ای سلفیّت
اولین واکنش‌ها به سفر این گروه به عراق را سلفی‌ها نشان دادند. ناصر رضوان، بنیانگذار ائتلاف سلفی «خیر الامه» در بیانیه‌ای از الازهر خواست تا پیرامون سفر هیأت منسوب به این دانشگاه و اداره اوقاف مصر به عراق و زیارت از اماکن مقدسه شیعیان و دیدار با شخصیت‌های شیعیان از جمله عبدالمهدی کربلایی و آیت‌الله محمدسعید حکیم توضیح دهد.
وی افزود: سفر هیأت منسوب به الازهر به عراق در حالی صورت گرفته که شیخ الازهر مخالفت خود را با نیروهای بسیج مردمی اعلام کرده و الازهر نیز سفر قاریان مصری به کشورهای شیعی را ممنوع کرده بود.
این عضو سلفی‌های مصر در پایان بیانیه خود با طرح این سؤال که آیا رفتن این افراد به عراق با موافقت الازهر بوده یا بدون موافقت آن؟، از نهادهای دینی در این کشور خواست آنچه ابهامات این قضیه خواند را برای افکار عمومی تشریح کنند.
رابطه با ملت عراق مایه افتخار است
اما در واکنش به انتشار این خبر در رسانه های مصری و اعتراض سلفی ها به الازهر، دانشگاه الازهر نیز با صدور بیانیه ای اظهارات رسانه ها در مورد سفر گروه الازهر به عراق را تکذیب کرد و گفت: این افراد نماینده الازهر نبوده اند و هم اکنون در الازهر مشغول به فعالیت نیستند و از این رو اظهار رسانه ها مبنی بر سفر گروه نماینده الازهر به عراق صحت ندارد.
الازهر اما در مقابله با اظهار نظر سلفی‌ها تاکید کرد که در عین حال الازهر به داشتن روابط ویژه با تمام گروه های ملت عراق افتخار می کند.
هشدار اوقاف به روحانیان
مساله فشارهای رسانه‌ای در مصر کار را به جایی رساند که عصر امروز شیخ محمد مختار جمعه وزیر اوقاف مصر در راستای کاهش جنجال رسانه‌ها از بازداشت و تحویل شیخ نشأت عبدالسمیع زارع امام جماعت و سخنران منطقه دهقلیه به دادسرای دیوان به دلیل سفر بدون اجازه به خارج از کشور خبر داد.
مختار جمعه با صدور بیانیه‌ای مطبوعاتی تاکید کرد که شیخ زارع تا مشخص شدن نتیجه تحقیقات از اقامه نماز جماعت در مساجد منطقه دهقلیه، سخنرانی در میان مردم، برگزاری جلسات درسی منع شده است.
اوقاف مصر همچنین خاطر نشان کرد: زارع نه تنها نماینده الازهر شریف و وزارت اوقاف بلکه نماینده هیچ نهاد رسمی در ساختار حکومتی مصر نیست و وزارت به شدّت با هر فرد یا گروهی که خود را منتسب به نهادهای دینی سازد برخورد کرده و آنان را به اشدّ مجازارت محکوم خواهد کرد.
شیخ جمعه با بیان آنکه اوقاف هیچ فرد و یا نماینده رسمی به عراق ارسال نکرده است، افزود: به تمامی روحانیان وابسته به اوقاف و الازهر هشدار می‌دهیم که از پذیرش هرگونه دعوت‌های خارجی بدون کسب اجازه از نهادهای رسمی دینی خودداری کنند و اعلام می‌کنم اشدّ مجازارت از جمله انفصال از خدمت در انتظار متخلّفان خواهد بود.
دستور برخورد شدید با متخلفان
از سوی دیگر شیخ جابر طایع رییس بخش دینی وزارت اوقاف نیز ضمن تکذیب خبر سفر افراد وابسته به اوقاف به عراق تصریح کرد: سفر دو عالم وابسته به اوقاف و الازهر به بغداد بدون هماهنگی و کسب اجازه بوده است.
شیخ جابر طایع گفت: از آنجا که این افراد بدون هماهنگی و مشورت با اوقاف به عراق سفر کردند از این رو بلافاصله پس از بازگشت به مصر پرونده بازجویی از آنان در دستور کار قرار گرفت تا انگیزه آنان و نیز محتوای سخنانی که آنها به عنوان نماینده دینی مصر مطرح ساختند، مشخص شود.
وی اظهار داشت: شیخ طه زیاد معاون وزارت اوقاف منطقه دهقلیه مکلّف شده است تا شرح کال کاملی از شیخ نشأت زارع و شیخ احمد صابر دو روحانی وابسته به اوقاف که بدون اجازه این سازمان به عراق سفر کرده و با برخی از رهبران شیعی به نام نماینده الازهر دیدار و گفت‌وگو کردند، تهیه و تنظیم شود.
رییس بخش دینی اوقاف مصر خاطر نشان کرد: با آنکه شیخ نشأت از اوقاف اجازه خروج داشته است اما گمان نمی‌شد که به خارج از مصر سفر کند بنابراین به مجرّد آنکه این دو نفر به مصر بازگشتند با آنان برخورد شده و جهت انجام تحقیقات کامل به نهادهای ذیربط تحویل داده شدند.
چرا یک سفر زیارتی به چنین جنجالی تبدیل می‌شود؟
با کمی تامل پیرامون ابعاد این حادثه باید گفت که سفر دو عالم دینی مصر به عراق و دیدار با علما و روحانیان شیعه نباید تا این میزان مساله ساز شود. پس چرا الازهر و وزارت اوقاف ضمن محکومیت شدید این اقدام، عاملان این دیدار را به اشدّ مجازات تهدید کردند؟
به نظر می‌رسد که سخنان این دو عالم مصری در دیدار با مسؤولان حرم مطهر امامین عسکریین کلید واژه حلّ این معما باشد. شیخ نشأت زارع و شیخ احمد صابر ضمن ابراز خرسندی از این دیدار اعلام کردند که « در سفر به عراق بسیاری از امور تاریک و مبهم برای ما روشن شد، زیرا پیش از این رسانه های گمراه کننده برخی واقعیت ها را برای ما وارونه جلوه می دادند و تلاش می کردند میان مسلمانان فتنه ایجاد کنند»
«روشن شدن امور مبهم» و فهم نقش رسانه‌ها در «وارونه نشان دادن واقعیت‌ها» با هدف «ایجاد اختلاف در میان مسلمانان» آن چیزی است که سبب شده تا برخی گروه‌ها و جریان‌های درون مصر مانند سلفیّت به شدت احساس خطر کنند. جامعه مصر به دلیل تکثّرات مذهبی و بافت دینی چند هویتی برخاسته از تعدّد مذاهب و ادیان همواره در طول سال‌ها شاهد نزاع‌های مذهبی بوده است. در این میان سلفیّت به طور آشکار و وهابیّت در پوشش سایر مذاهب به شدّت با شکل‌گیری و رشد هرگونه اندیشه تقریبی در مصر مخالفت می‌کنند.
ممکن است این سوال مطرح شود که مخالفت سلفیّت با اندیشه‌های تقریبی موضوع تازه‌ای نیست اما در مساله مورد بحث، اوقاف و الازهر به این بازدید واکنش نشان دادند از این رو به نظر می‌رسد که این تحلیل دقیق نیست اما این برداشت به نظر نگارنده یک برداشت سطحی و ابتدایی است. خواننده محترم باید بداند که هرچند الازهر همواره داعیه پیروی از اسلام اعتدالی را داشته اما به نظر می‌رسد که تنها بخشی از این ادّعا صادق باشد.
نفوذ سلفیّت و به ویژه وهابیّت در مصر تا آنجا پیش رفته است که به عقیده برخی کارشناسان دینی، از الازهر مصر به عنوان مروّج اسلام اعتدالی در جهان اسلام تنها آوازه و نامی بیشتر باقی نمانده است. وهابیّت از طریق کتاب، عناصر نفوذی و صرف منابع مالی هنگفت توانسته است در لایه‌های مختلف دینی و حتی مراکز تصمیم‌گیری دولتی در مصر نفوذ کند. هنگامی که مدرّسان الازهر در شکل و صورتی اعتدالی افراطی‌ترین و رادیکال‌ترین مبانی را به طلاب و روحانیان آموزش می‌دهند طبیعی است که چنین اظهار نظرهایی واکنش تندی را به همراه داشته باشد.
بی‌شک در چنین فضایی سفر دو تن از عالمان الازهر و اوقاف به عراق، دیدار با علمای شیعه و نیز اظهار نظر مبنی بر آنکه تا کنون نسبت به واقعیّت جهان تشیّع سیاه‌نمایی‌هایی از سوی برخی رسانه‌ها صورت گرفته است برای دشمنان وحدت و تقریب امت اسلامی بسیار سخت و ناگوار است. سلفیّت و وهابیّت که سال‌ها در عرصه دینی مصر یکه‌تازی کرده و جولان‌دهی می‌کردند با هرگونه فکر، اندیشه، سخن، اظهار نظر و یا هر عملی که راه را برای تلطیف فضای خفقان آلود مذهبی باز کرده و به مردم را از فراگرد آگاهی کاذب برهاند، به شدت مقابله می‌کنند.
گویا الازهر و اوقاف به عنوان دو رکن مهم دینی در مصر و جهان اسلام در طول این سال‌ها رفته رفته از مسیر ترسیم شده به دست اصحاب سلف خویش انحراف یافته و مصداق این قول پیامبر شده است که فرمود «سَیأتی علی اُمَّتِی زَمانٌ لا یبقی مِن القرآنِ إلاّ رَسمُهُ، و لا مِنَ الإسلامِ إلاّ اسمُهُ» الازهر اگر می‌خواهد که همچنان در عرصه دینی به عنوان یک مرجع بلامعارض خود را به امت اسلامی معرّفی کند و در زمینه اجتماعی نیز منشأ اثر شود، چاره‌ای ندارد که خود را از قید و بند اندیشه‌های انحرافی رهایی بخشیده و قطار اسلام اعتدالی را به مسیر خود بازگرداند تا بتواند بار دیگر اعتبار خود را در میان جامعه اسلامی به دست آورد./981/ب951/ر
محمد رایجی پژوهشگر حوزه علمیه قم