برخی مسائل کلامی بر موضوعاتی از فقه و اصول تأثیرگذاشته است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین عبد‌الحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، امروز در نشست علمی «فلسفه علم کلام» که در سالن اجتماعات مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد، بیان داشت: فلسفه علم کلام یکی از فلسفه‌های مضاف به علوم است.

وی افزود: فلسفه گاهی به امور و واقعیت‌های حقیقی یا اعتباری اضافه می‌شود، و گاهی نیز به دانش دارای دیسیپلین(انضباط)، اضافه می‌شود.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه اظهار داشت: فلسفه مضاف به علوم، دانشی است که به پرسش‌های بیرونی آن دانش با روش تاریخی_ منطقی می‌پردازد.

وی با بیان این که هر دانشی مسائل درونی و بیرونی دارد، خاطرنشان کرد: مسائل درونی هر دانش به مباحث درون علمِ خود پاسخ می‌دهد و مسائل بیرونی علم نیز همراه با دیگر دانش‌ها به چیستی علم، قلمرو علم، اهداف علم، کارکرد‌های علم و نسبت‌ آن علم با دیگر دانش‌ها را در رؤوس ثمانیه به شکل منطقی بحث می‌کند.  

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با اشاره به این که فلسفه هر علمی به رؤوس ثمانیه آن علم می‌پردازد، ابراز داشت: در رؤوس ثمانیه زمانی که گفته می‌شود تعرف علم فلان چیز است، یعنی باید این باشد و اگر گفته شود موضوع علم این است، یعنی باید این باشد.

وی ادامه داد: ولی در فلسفه علم وقتی می‌خواهند به مسائل بیرونی علم بپردازند، از روش تاریخ علم استفاده می‌کنند تا به نتیجه برسند و پس از آن با روش منطقی آن نتیجه را تحلیل کنند.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: به عبارت دیگر در روس ثمانیه گفته می‌شود که باید تعریف این باشد، ولی فلسفه علم کلام می‌گوید اول ببینیم در این سیر تاریخی متکلمان کلام را چه دانسته‌اند و چه تلقی کرده‌اند، چه در تعاریف و چه در غیر تعاریف سپس با روش منطقی آن تعاریف را تحلیل می‌کنند.

وی عنوان کرد: تاریخ هر علمی جزء فلسفه آن علم نیست ولی ابزار شناختی فلسفه علم به شمار می‌آید. به طور مثال ما در فلسفه علم کلام با سوال‌هایی همچون چیستی علم کلام، موضوع علم کلام، اهداف علم کلام، کاربرد علم کلام و روش علم کلام با علوم دیگر مواجه هستیم که به آنها مسائل بیرونی علم کلام یا فلسفه علم کلام گفته می‌شود.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه گفت: هنگامی که با سؤالی مانند تعریف علم کلام روبرو می‌شویم، در وهله نخست باید با روش تاریخی پیش برویم تا متوجه شویم متکلمان در بستر علم کلام، کلام را چگونه تعریف کرده‌اند سپس در ادامه از تاریخ بحث متکلمان در رابطه با علم کلام بهره‌ می‌جوییم تا ببینیم متکلمان در طول تاریخ علم کلام را چگونه تعریف کرده‌اند.

وی با بیان این که مبادی بعیده علم کلام در فلسفه علم کلام بحث می‌گردد، اظهار داشت: علم کلام همچون حسن و قبح عقلی یک سری مبادی قریبه دارد که از یک جهت مبادی و از جهت دیگر مسائل است که جزء علم کلام به شمار می‌‌آید.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران اضافه کرد: متأسفانه برخی تمام مبادی موجود در علم اصول را جزء فلسفه علم اصول معرفی می‌کنند در حالی که مبادی بعیده علم اصول، فلسفه علم اصول است و مبادی بعیده علم کلام، فلسفه علم کلام محسوب می‌شود.

وی با بیان این که یکی از مسائل فلسفه علم کلام، رابطه این علم با علوم دیگر است، ابراز داشت: در رابطه علم کلام با دیگر علوم دو سوال مطرح است؛ نخست آن که تأثیر علم کلام بر دیگر علوم چیست و دوم آن که تأثیر علوم دیگر بر علم کلام چگونه است.

استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: روش تاریخی به ما نشان می‌دهد که در مسائل بسیاری علم کلام بر علوم دیگر تأثیر گذاشته است.

وی افزود: خرید اسلحه از کفار مسأله‌ای است که با عنوان مصلحت اسلام و مسلمین در فقه وجود دارد و مبنای این مصلحت آن است که تمام احکام دارای مصالح و مفاسد واقعی هستند، چرا که ما حسن و قبح عقلی را می‌پذیریم.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه تصریح کرد: در خرید سلاح از کفار یک مبنای کلامی وجود دارد که بخش اقتضاء و ملاک احکام را درست کرده است اما پس از آن به بحث انشائی به نام مصلحت اسلام و مسلمین می‌رسیم.

وی با تأکید بر آن که علم کلام و مبانی کلامی نقش مهمی در اسلامی‌سازی علوم انسانی دارد، عنوان کرد: بستر تاریخی به ما را یاری می‌کند تا بدانیم بخش مهمی از علوم اجتماعی به توصیف انسان مطلوب می‌پردازد و در تبیین این انسان مطلوب مبانی کلامی نقش بسزایی ایفا می‌کند.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: اگر به فرمایشات حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب نگاه کنیم، می‌بینیم که چگونه از مبحث توحید کمک می‌گیرند تا به بحث سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را که جزء مبانی کلامی در تحول علوم انسانی و اسلامی‌سازی علوم انسانی است، رسیده‌اند.  

وی اظهار داشت: تاریخ علم کلام و علوم انسانی بیانگر آن است که برخی از مسائل کلامی بر برخی از مسائلی فقه و اصول فقه تأثیرگذاشته است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: روش منطقی به ما می‌آموزد که چگونه باید از مبانی کلامی در اسلامی‌سازی علوم انسانی استفاده کنیم./878/پ۲۰۲/ج