گزارشی از همایش اندیشه های قرآنی و اقتصادی آیت الله طالقانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، در همایش یک روزه بررسی اندیشه های قرآنی و اقتصادی آیت الله طالقانی که در دانشگاه مفید قم برگزار شد، پژوهشگران به ارائه مقالاتی درباره اندیشه، آرا و نظرات آیت الله طالقانی پرداخته و اندیشه های وی را مورد بازخوانی و نقد قرار دادند.

در این نشست محمد مرادی ، پژوهشگر حوزه و دانشگاه درباره روش شناسی تفسیری آیت الله طالقانی گفت: آیت الله طالقانی در کتابش از مبانی و روش خود در تفسیر سخن نگفته است اما می توانیم با بررسی خط مشی او مستنداتش را در تفسیر بدست آوریم.

وی گفت: کشف منابع و مبانی او می تواند سبک تفسیری اش را روشن سازد و میزان درستی یا نادرستی آرای وی را نشان دهد.

مرادی درباره روش آیت الله طالقانی در تفسیر پرتویی از قرآن گفت: شیوه این کتاب اینگونه است که ابتدا چند آیه را ذکر می کند و به ترجمه آن پرداخته و آن گاه یکایک واژه های آیات به تفصیل ریشه یابی و معنا می‌شود. سپس مفسر به تجزیه و تحلیل فرازهای آیات و ترکیب آنها می پردازد، ذکر جایگاه و زمان نزول آیات نیز در این تفسیر مورد توجه است.

مرادی در مورد سبک تفسیری آیت الله طالقانی گفت: سبک تفسیر پرتوی از قرآن، اجتهادی تحلیلی است و مفسر تنها همین شیوه را بکار برده است و وی در تفسیرش برای این مهم از شیوه ها و منابعی استفاده کرده است.

محمد اسفندیاری ، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه در ادامه این نشست مقاله ای را با عنوان گاندی ایران (تسامح، آزادی، شورا) كه درباره شباهت های آیت الله طالقانی با گاندی بود ارائه داد.

اسفندیاری با اشاره به تسامح آیت الله طالقانی در برخورد با دگر اندیشان داشت گفت: این اندیشمند با روشنفکران و مارکیست ها رفت و شد داشت و حتی بر سر سفره آنها می نشست و دوستان خود را از بدرفتاری و بدگمانی و تحقیق در اعتقادات شخصی آنها منع می کرد.

وی گفت: طالقانی به شورا و کار جمعی و فکر گروهی اعتقاد داشت و نقش موثری در نهادینه کردن این نهاد در ایران ایفا کرد.

اسفندیاری با اشاره به توجه آیت الله طالقانی به مقوله آزادی گفت: به اعتقاد او آزادی بر بسیاری از ارزش های دیگر اولویت داشت.

این استاد دانشگاه با کنار هم نهادن اعتقاد طالقانی به تسامح، آزادی و شورا، وی را گاندی ایران خواند و از مقام او تجلیل کرد.

محمد رضا آرمان مهر و مهدی جعفری سخنرانان دیگر این همایش بودند كه بطور مشترک مقاله بررسی و نقد نظریه توزیع درآمد در اندیشه آیت الله طالقانی را ارائه دادند.

محمد رضا آرمان مهر در این نشست گفت: در باب در آمد حاصل از سرمایه، آیت الله طالقانی با نفی نظام بهره، اصل را بر بکارگیری سرمایه در فرایند تولید و تقسیم سود حاصل بصورت مشارکت ببین دو عامل سرمایه و نیروی کار در نظر می گیرد.

وی گفت: در بحث در آمد حاصل از زمین، وی به توزیع این درآمد در مراحل قبل و بعد از تولید می پردازد و درباره نیروی کار با نفی هرگونه قرارداد مبتنی بر بردگی نیروی کار با نقد نظام کمونیسم و سرمایه داری معتقد است که باید سهم نیروی کار بصورت مشارکتی در تعامل با سرمایه و زمین تامین شود.

آرمان مهر گفت: نظریه وی گرایش به توزان درآمد و ثروت اجتماعی جهت نابودی قله های ثروت و دره‌های فقر است.

سخنران بعدی این نشست  حجت الاسلام محمد علی کوشا بود که در موضوع بررسی و ارزیابی ترجمه آیات در تفسیر پرتوی از قرآن سخن گفت.

این پژوهشگر حوزه و دانشگاه با بیان سیر کوتاهی از تاریخ ترجمه قرآن به زبان فارسی و ویژگی های آن به بررسی نحوه ترجمه قرآن در تمام مجلدات شش گانه تفسیر پرتوی از قرآن پرداخت.

وی سپس با ذکر نمونه هایی از ترجمه آیت الله طالقانی، نقاط ضعف و قوت وی را در این فن بصورت مصداقی توضیح داد.

در نشست دوم علمی این همایش که در نوبت عصر برگزار شد، خانم نقره دیگر سخنران این همایش در موضوع راهکارهای ایجاد عدالت اقتصادی در قرآن از دیدگاه آیت الله طالقانی سخن گفت.

وی گفت: از نظر آیت الله طالقانی عدالت قرآنی از قالب یک تفکر نظری به واقعیتی عینی و راهکارهای عملی برای بهبود زندگی بشر تبدیل شده است.

وی ادامه داد: طالقانی معتقد است مالکیت نسبی و محدود انسان نسبت به منابع تولیدی و توزیع متوازن درآمد های جامعه بر اساس میزان عمل و نیازمندی انسان ها بصورت انفاق های مستحب و واجب دو راهکار عمده برای برقراری عدالت در عرصه اقتصاد است.

سپس حجت الاسلام عبدالرحیم سلیمانی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه مفید که مقاله ای با نام نگاهی به انجیل برنابا و دیدگاه آیت الله طالقانی ارائه کرده بود به توضیح مقاله خویش پرداخت.

وی گفت: در قرن هیجدهم میلادی انجیل جدیدی کشف شد که نام و اثری از آن در نوشته های قدیمی نمی باشد. از این نوشته که به زبان ایتالیایی است بر می آید که یکی از حواریون عیسی به نام برنابا آن را نوشته است.

وی گفت: ویژگی مهم این نوشته آن است که درآن به صراحت و مکرر و با نام، بشارت به پیامبر اسلام آمده است و از همین جهت مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است.

حجت الاسلام سلیمانی گفت: مسیحیان در پی این هستند که بگویند این کتاب جعل شده است و نویسندگان مسلمان از جمله آیت الله طالقانی تلاش می کردند که ادله جعل کتاب را پاسخ دهند.

سلیمانی با بیان اینکه انجیل برنابا مطالب مخالف قرآن و سنت اسلامی زیادی دارد گفت: تفسیر قرآن با این کتاب در واقع بیشتر ضرر دارد.

وی درباره موضع آیت الله طالقانی درباره این کتاب گفت: تلاش آیت الله طالقاین این نیست که از این کتاب دفاع کند بلكه خود معترف است که در این نوشته مطالب خلاف اسلام زیاد است بلکه وی می گوید : سخن مسیحیان منکر این کتاب تمام نیست و دلایل آنها کامل نیست.

سلیمانی در کنار این بیانات از فیلم مسیح طالب زاده هم انتقاد کرد و آن را از حیث محتوایی مورد ارزیابی قرار داد..

مجتبی باقری سخنران بعدی این همایش به بررسی و تحلیل عقاید اقتصادی آیت الله طالقانی پرداخت وگفت: جمع کردن اقوال اقتصادی علمای اسلام می تواند دور نمایی از اقتصادی اسلامی نشان دهد و احتمالا ضعف اجرایی آن را به ما نشان داده و زمینه اصلاح و بازبینی آن را ایجاد کند.

باقری درباره کتاب اسلام و مالکیت آیت الله طالقانی گفت: این کتاب در دهه بیست و در شرایطی عجیب و سخت نوشته شده است در دورانی که حزب توده قدرت داشته، افکار حزب توده بین مردم منتشر بوده و وضعیت مالکیت اراضی بسیار ناگوار بوده است.

وی ادامه داد: در کتاب اسلام و مالکیت ابتدا یک دوره کامل از عقاید اقتصادی دانشمندان غرب در رابطه با مالکیت همراه با نقد آمده است و در ادامه اصول و عناصر مالکیت از اقتصاد اسلامی بیان شده است.

باقری گفت: طالقانی در مورد اقتصاد و علوم اقتصادی، عدالت در احکام مالکیت ، دخالت دولت ، پول ، ارزش و قیمت ، نظرات خاصی دارد که اینها موضوعاتی است که در دوران حاظر هم مورد بحث و گفتگو می باشد.

باقری سپس به ذکر نمونه ای از نظرات آیت الله طالقانی در مورد اقتصاد پرداخت و گفت: طالقانی ارزش و قیمت را به سه قسمت تبدیل می کند که ارزش انسانی را هم اضافه می کند که نکته جدیدی است که به ابتکار وی صورت گرفته است.

باقری گفت: در حالیکه در مجامع علمی بر روی کتاب اقتصادنا آیت الله صدر خیلی بحث و تحلیل شده است اما بر روی اندیشه های اقتصادی طالقانی بحث نشده و این ظلمی به خودمان و ایشان است.

آقای حامد شیواپور آخرین سخنران این نشست علمی بود که بحثی را با عنوان رویکرد های نو اندیشانه طالقانی در تفسیر پرتوی از قرآن مطرح کرد.

شیواپور در مورد اهمیت این تفسیر گفت: امام خمینی (ره) این تفسیر را تایید کردند و این تفسیر بسیار مورد استقبال مردم قرار گرفت و چاپ های زیادی شد، بعلاوه اینکه فرهیختگان و روشنفکران هم نظرشان به این تفسیر جلب شد.

وی یکی از رویکرد های نو اندیشانه طالقانی را گرایش اجتماعی در تفسیر دانست و گفت: در پدیدار شدن این سبک از تفسیر نباید نقش سید جمال نادیده گرفته شود.

شیواپور گفت: تفاسیر المنار ، المیزان ، نمونه ، کاشف به سبک تفسیر اجتماعی نوشته شده است.

وی گفت: طالقانی اعتقاد داشت که قرآن یک بحث علمی صرف نیست بلکه کتاب معرفت و حرکت است و به این مطلب هم در مقدمه کتاب و هم در متن اشاره می کند.

شیوا پور با بیان رویکرد طالقانی در تفسیر علمی قرآن گفت: وی از تفسیر علمی قرآن اعراض می کند و البته در بعضی جاها یک مصداق علمی را مورد اشاره قرار می دهد و می توان گفت که طالقانی در تفسیر علمی احتیاط می کرده است.

شیوا پور ادامه داد: طالقانی در عصری زندگی می کرده است که علم گرایی بوجود آمده بود و طبعا طالقانی از این فضا دور نبوده است و برداشت های جدیدی طبق این مسلک داشته است.

وی گفت: مثلا می توان نظریه تمثیلی بودن داستانهای قرآنی را ذکر کرد که طالقانی درباره داستان آدم و حوا میگوید : این ها داستان است و از عالم واقعیت جدا می باشد که این مطلب از مزاق مفسرین به دور است.

این پژوهشگر قرآنی گفت: از دیگر رویکردهای نو اندیشانه آیت الله طالقانی می توان به توجه خاص وی به واژه ها و آواها اشاره کرد که البته سید قطب در این مکتب پیشگام بوده است.

شیوا پور در ادامه بحث خود با تطبیق تفسیر پرتوی از قرآن و تفاسیر جدید دیگر گفت: از مقایسه بسامد چند واژه در تفاسیر مختلف به مطالب جالبی می رسیم بعنوان نمونه واژه حرکت چهارصد و بیست و شش بار، واژه استعمار بیست وهشت بار ، واژه تکامل سیصد وبیست و شش بار در تفسیر پرتویی از قرآن آمده است که این عدد با بقیه تفاسیر تفاوت گویایی دارد و نشان از اهمیت این مباحث نزد نویسندگان آن دارد.

وی با آسیب شناسی از تفسیر پرتوی از قرآن گفت: گروهک فرقان، لکنود را از ماده کند فارسی می دانستند و به آن استدلال می کردند و شهید مطهری به آنها می تاخت که شما که سواد ندارید چرا قرآن را تفسیر می کنید این در حالی بود که آیت الله طالقانی این معنا را ارائه داده بود و در موارد دیگری هم دیده می شد که این گروهک برای اغراض خود به تفاسیر طالقانی تمسک می کرد.


در پایان این همایش، در میزگردی خاطرات و زندگی نامه آیت الله طالقانی مورد گفتگو قرار گرفت.

در این نشست، حجت الاسلام و المسلمین خسرو شاهی در زمینه ارتباط خود با آیت الله طالقانی گفت: در پانزده سالگی که به قم آمده بودم در پی مبانی جدیدی برای مباحث اسلامی بودم، در این راستا از سال 1318 در مسجد هدایت با آیت الله طالقانی آشنا شدم. در همان سالها ایشان به امور کانون اسلامی، انجمن علمی مهندسین، پزشکان، بانوان می پرداخت.

وی افزود: آیت الله طالقانی در جلسات تفسیری که در مسجد هدایت داشت می گفت باید بواطن قرآن کشف شود، از این رو تفسیر خود را پرتوی از قرآن نامید.

حجت الاسلام والمسلمین خسرو شاهی با مقایسه آیت الله طالقانی با علامه طباطبایی که رنج های زیادی برای آوردن تفسیر به مجامع حوزوی کشید، گفت: نقشی که آیه الله طالقانی در به صحنه آوردن قرآن به جامعه و مجامع روشنفکری داشت و با تحمل تهمت ها، فشارها، این کار را انجام داد، قابل تقدیر است.

وی گفت: برای روشن شدن روش تبینی قرآنی وی نیاز به نشست های حوزوی گوناگون داریم.

این محقق و نویسنده در ادامه با بیان اینکه آیه الله طالقانی نمود عملی و مجسمه اخلاق بود،گفت:طالقانی در خصوصیات اجتماعی، فردی ، سیاسی، فرهنگ، علم، پرورش نسل جوان و خدمت به مردم، نمود عملی و عینی مفاهیم قرآن بود.

وی سپس با ذکر خاطره ای از بیماری خود، گفت: طالقانی برای معالجه من بطور مخفیانه، هزینه سفرم را به لندن درست کرد و این یک نمونه از عنایت استاد به این شاگردش بود.

وی با توجه به پخش کردن عکس های غیر اخلاقی در آن زمان از بعضی شخصیت ها و ارسال آن به دیگر افراد صاحب نفوذ مثل طالقانی گفت: وی شدیدا با اشاعه فحشاء مخالف بود و از این مطلب ناراحت بود.

آقای امامی که از دیگر همراهان آیه الله طالقانی بود در ادامه این نشست با بیانی ادبی به تبیین بخش هایی از شخصیت وی پرداخت.

وی گفت: آیه الله طالقانی را باید به رنگ های مختلف دید زیرا که او رنگین کمانی از صفات زیبا بود و نباید او را فقط در رنگ انقلاب ببینیم.

او گفت: طالقانی با مردم کوچه و بازار صحبت می کرد، که گویی یکی از آنها می باشد. او با مردم همراه بود و مردم هم با او همراه بودند.

امامی گفت: طالقانی دغدغه مردم داشت، دغدغه آزادی داشت و در راهی که می رفت هرگز مصلحت اندیشی نکرد.

وی جریان آشنایی خود را با آیه الله طالقانی این طور بیان کرد: طالقانی در سال چهل و پنج در مسجد ملاهاشم مشهد بر فرازمنبر به حکومت می خراشید و من هنگامی که بعد منبر با او دیدار کردم بسیار به من مهربانی کرد.

وی گفت: جلال آل احمد بسیار به طالقانی علاقه داشت و گویا او را پدر معنوی خود می دانست.

این نویسنده با ذکر داستانی از برخورد خوب او با مردم و افراد نخبه و حتی دشمنانش گفت:تختی که درگذشت، تنها یک روحانی در مجلس او شرکت کرد و او طالقانی بود که در حضور مردم و استقبال آنها می گفت: به من تسلیت نگویید که من خود عزادار هستم.

امامی گفت: طالقانی صاحب بحث های تازه ای بود و فکر نویی داشت و به آن فکر ها هم عمل کرد.

وی با ذکر داستان هایی از حمایت وی از مردم فلسطین گفت: آیه الله طالقانی در زمینه مبارزه با اسرائیل و حمایت از مردم فلسطین بسیار تلاش کرد و در این زمینه اثر گذار بود.
او در پایان گفت: در ایتالیا، فرانسه، و دیگر کشورهای خارجی کسانی را دیده ام که از طالقانی یاد می کنند و با افکار او آشنا هستند.

سخنران بعدی آقای دکتر اسفندیاری ، پژوهشگر حوزه و دانشگاه بود که گفت: جامعه ما به مردان با اخلاص و سیاست مدار اخلاقی نیاز دارد و این در حالی است که ما با نسلی مواجه هستیم که کم کم ارزشهای اخلاقی در آن در حال کمرنگ شدن است.

وی گفت: دردمندی سه شرط د ارد. سعه وجودی واینکه شخصیت فرد گسترده باشد، خردمندی تا وضعیت موجود را مطلوب نبیند، و حساس بودن که نتواند کجی و کاستی را ببیند و این هر سه در طلالقانی دیده می شد ، اودردمند بود و نسبت به جامعه خود حساس بود.

اسفندیاری در ادامه به آثاری از وی اشاره کرد که حساس بودنش را نسبت به اوضاع زمان نشان می داد.

این نویسنده و محقق ادامه داد: او حتی با مارکسست ها رفت و آمد می کرد و در مهمانی هایی که آنها نسبت به آزاد شدن مبارزان اسلامی از زندان برگزار می کردند، شرکت می کرد و برسر سفره آنها می نشست.

دکترجعفری از همراهان مرحوم آیت‏الله طالقانی در ادامه این نشست گفت: سیره او سراسر اخلاق قرآنی بود و او درد مردم و درد آزادی داشت.

اعظم طالقانی از دیگر کسانی بود که در این همایش به بیان خاطراتی از وی پرداخت و درباره فضایل اخلاقی و جنبه های فعالیت های اجتماعی و سیاسی وی، صحبت کرد.
در پایان این همایش یک روزه ، با اهدا لوح تقدیر به ارائه دهندگان مقالات از زحمات آنها تجلیل شد.