صریح با والدین درباره "تربیت جنسی فرزندان"

اشاره: پدرها و مادرها همیشه به دوران کودکی فرزندان توجه دارند؛ اما در گذار فرزندشان از کودکی به جوانی غفلت‌هایی انجام می‌شود و والدین نوجوان را تا اوایل جوانی در حد یک کودک می‌پندارند و با او رفتاری درخور توجه یک کودک می‌کنند. از این رو خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا به سراغ مدیر مرکز مشاوره مأوا رفت تا درباره معضلات دوران بلوغ و رفتار پدرومادر به بحث و تبادل نظر بپردازد. متن زیر گفت‌وگوی خبرنگار رسا با حجت الاسلام و المسلمین ابراهیم اخوی کارشناسی ارشد روان‌شناسی از موسسه امام خمینی است که تقدیم مخاطبین محترم می‌گردد.

رساـ نظر شما درباره دوران بلوغ چیست و مهمترین معضلات این دوران از دیدگاه شما چه چیزی است؟

تغییراتی که نوجوان با آن از نظر بدنی و روانی روبرو می‌شود، اگر بدون آگاهی و مهارت کافی باشد، می‌تواند مشکلات زیادی را رقم بزند ولی چنانچه نوجوان بلوغ را مرحله‌ای مهم و زیبا از زندگی خود بداند و درصدد استفاده بهتر از این تحول جسمی و روانی برای رسیدن به اهداف بزرگ برآید، مشکلات کمتری خواهد داشت.

معضلات عمده دوران بلوغ به ویژگی‌هایی برمی‌گردد که در اصل خوبند ولی چون مدیریت صحیحی روی آنها نیست، تبدیل به رفتارهای مخرب می‌شود. چهار ویژگی عمده این دوران به شرح زیر است:

الف) خودمحوری: نوجوان می‌خواهد خودش را کشف کند، توانایی‌هایش را بیابد، قدرت نه گفتن نسبت به مراجع قدرت مانند والدین را آزمایش کند، در تصمیم‌گیری‌ها سهمی داشته باشد و تمام تلاش خود را برای ایجاد چنین قلمرویی به کار می‌برد.

جنگ قدرت در خانه را پایان دهید

والدین گاهی چنین خصلتی را تمرد نام مِی‌نهد و به همین دلیل جنگ قدرت راه می‌اندازند. در جنگ قدرت با نوجوان، والدین بازنده‌اند؛ چون نوجوان ممکن است به خاطر کم تجربگی دست به کارهای خطرناکی چون ترک منزل، ترک تحصیل و گرایش به دود داشته باشد که به نفع هیجکدام نیست. بهترین کار درک این شرایط و همدلی عاقلانه با نوجوان است. سپس می‌توان همراهی دقیق‌تر و موثرتری داشت.

ب) استقلال‌خواهی: نوجوان می‌خواهد به سمت قطع وابستگی حرکت کند؛‌ جهشی که می‌تواند بسیار مثبت باشد. والدین به دادن استقلال همراه با نظارت می‌توانند چنین حسی را تمجید کنند و مدیریت بسیاری از کارهای مرتبط با نوجوان را به خود او واگذارکنند.

ج) حقیقت جویی: نوجوان با بحران تردید روبروست. از این رو نیازمند تحقیق و کوشش برای رسیدن به باورهای تازه یا تقویت باورهای قدیمی است. در این مسیر هم با پاسخگویی صحیح و توجه به سوالات هستی شناسانه نوجوان می‌توان همراهی مناسبی داشت.

نوجوانی دوران بحران هویت و نیافتن خویشتن خویش است

د) خودیابی و هویت جویی: مهم‌ترین مسئله دوره نوجوانی، گم‌گشتگی نقش است که از آن به بحران هویت هم یاد می‌شود. امروزه به دلیل گستردگی رسانه‌ها نوجوان بیش از دوره‌های دیگر در معرض بحران هویت است تا جایی که رشد نوجوانی و پایان آن را به تاخیر می‌اندازد. انتظار داریم در 18 سالگی با پایان این دوره و ورود به جوانی روبرو باشیم در حالی که ممکن است نوجوانی تا حدود 23 سالگی هم به درازا بکشد.

رسا- آیا نگاه اسلام با غرب پیرامون بحث بلوغ تفاوت دارد و این تفاوت چه چیزی می‌تواند باشد؟

قطعا تفاوت دارد. آموزه‌های دینی، ‌بلوغ را یک آغاز مهم برای تعالی افراد می‌دانند و از آن به عنوان پذیرش بسته مهمی چون تکلیف و ورود رسمی به عبادت الهی تعریف می‌کنند. همچنین اسلام برای ورود به نوجوانی دوره قرنطینه‌ای به نام ممیز بودن را تعریف کرده و تمرین‌هایی قبل از بلوغ ارائه کرده تا فرد بلوغ را چون عرصه المپیک بداند که باید سال‌ها قبل برای آن آماده بود.

هر قدر روان‌شناسی نوجوانی را یک بحران و تنش تعریف کند،‌ روایات ما نوجوان را یک فرد فضیلت محور و آماده برای ارتقای فردی و معنوی معرفی می‌کنند. بر اساس مدل اسلامی، انتظار داریم بیشترین آداب و فنون تربیت در 14 سال اول زندگی اتفاق بیفتد و دوره نوجوانی شاهد آرامش و استقرار تربیت‌های گذشته باشیم نه اینکه از نو شروع کنیم. نگاه دین به نوجوان در یک جمله، نگاهی همراه با احترام، شایستگی و توانمندی رسیدن به قله‌های مرتفع کمال و انسانیت است؛ نگاهی که در روان‌شناسی غربی کمتر به آن توجه شده است.

رسا ـ چگونه باید تربیت جنسی را به نوجوان بیاموزیم؟

یکی از جنبه‌های بلوغ، کنجکاوی‌های جنسی در نوجوانان است که به علت رشد غریزه جنسی در آنها پدید می‌آید. بخش عمده‌ای از مشکل، از راه ارتقای دانش درست و نگاه صحیح به غریزه جنسی به دست می‌آید که والدین و مربیان در انتقال این اطلاعات نقش عمده‌ای دارند. گذر سالم از مرحله نوجوانی، وابسته به کنترل این غریزه سرکش بوده و مهار آن نیز نیازمند تدبیرهای لازم از سوی پدران و مادران است.

روان‌شناسان عواملی چون کمبود محبت، تربیت نادرست، تظاهر جنسی والدین در مقابل نوجوان، محیط ناسالم، سخت‌گیری‌های بی‌دلیل، تبلیغات هم‌سالان، ضعف اخلاقی خانوادگی، وجود وسایل و کتاب‌های تحریک کننده و برخی از عوامل دیگر را از دلایل عمده انحراف جنسی نوجوانان بر می‌شمارند که اصلاح رفتار جنسی، به حذف این عوامل منفی وابسته است.

لذت جنسی شبانه، تکرار در روز را در پی دارد

به دنبال اولین خواب شبانه‌ای که برای نوجوان اتفاق می‌افتد، گاهی تجربه لذت جنسی، نوجوان را کنجکاو کرده و به دنبال تکرار آن در بیداری است. از آنجایی که این انرژی در اندام تناسلی انباشته شده، نوجوان تلاش می‌کند تا از راه دست‌ورزی با این اندام، به تکرار لذت بپردازد.

با توجه به کمبود اطلاعات نوجوان و بی‌خبری آنان از آسیب‌های این کار و نیز بی‌اطلاعی از گناه بودن چنین رفتاری، به تدریج این مسئله به صورت عادت در‌ می‌آید. با افزایش دامنه اطلاعات نوجوان در سال‌های بعد از سویی و دشواری ترک این رفتار به دلیل عادت شدن از دیگر سوی، نوجوان با تعارضی جدی روبه رو می‌شود که حل آن به راحتی دیگر مسائل نیست؛ چون از مطرح کردن آن واهمه دارد و در عین حال از اینکه توانایی ترک آن را دارا نیست، مرتب خود را سرزنش می کند و به تدربج تبدیل به نوجوانی بی‌نشاط همراه با انبوهی از احساسات منفی و کوهی از سؤال‌های بی‌جواب می‌شود. برخی از نوجوانان با گرفتن اطلاعات جنسی درست و متناسب با نیاز خود در قبل از بلوغ، عملا در این دام جنسی نمی‌افتند.

اما عده‌ای دیگر زمانی متوجه ناپسند بودن، گناه آلود بودن و آسیب‌های این رفتار جنسی می‌شوند که ترک آن برایشان دشوار است. در این راستا علاوه بر سوق دادن نوجوان به مطالعه کتاب‌های سودمند در این زمینه مانند کتاب آرامش طوفانی نوشته سید مصطفی دیانت از انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی باید بعضی نکات را نیز به او یادآور شد.

رسا ـ چه نکاتی را باید به نوجوان یادآور شد تا مشکلات خود را حل کند؟

قدم اول یاری خواستن از خداست. غریزه جنسی هدیه الهی است و علاوه بر برخورداری انسان از لذت بهره‌مندی آن به شکل درست و حلال، موجب تداوم نسل انسان می‌شود. خوب است که نوجوان را به سمت ارتباط با خدا سوق دارد تا از او بخواهد برای حل مشکلاتش، خداوند یاری‌اش کند.

قدم دوم تغییر باورها است. برخی از نوجوانان می‌پندارند که این کار ضرری برای جسم و روح آنها ندارد که لازم است آسیب‌ها به شکلی علمی و مستند بازگو شود. برخی دیگر گمان می‌کنند که تخلیه جنسی کاری لازم بوده و ترک آن موجب فشارهای جسمی و روانی می‌شود. در حالی که وجود هورمون جنسی در بدن نه تنها ضرری ندارد، بلکه سبب رشد و استحکام عضلانی و استخوانی بدن شده و مقدار زاید آن به صورت خودکار همانند شیر اطمینان آبگرمکن در خواب از انسان دفع می‌شود.

عده‌ای دیگر فکر می‌کنند که به جای کارهای جنسی بزرگ‌تر، از خودارضایی استفاده می‌کنند و با این کار بد از وقوع کار بدتر مانند زنا، تجاوز و... جلوگیری به عمل می‌آید. باید عواقب ناشی از این گناه برای این دسته از افراد بازگو شود تا عمل حرام را مرتکب نشوند.

شرط ترک خودارضایی، خودباوری است

برخی به خود تلقین کرده‌اند که ترک این کار ممکن نیست و آنها قدرت ترک را ندارند. در مقابله با این باور غیرمنطقی از شیوه پیشنهادی امام صادق(ع) استفاده می‌کنیم که به فرد گناهکار فرمود: آیا حاضری این عمل خودارضایی را در جمع و در حضور دیگران انجام دهی؟ فرد گفت: خیر. حضرت فرمود: پس اختیارت به دست خود تو می‌باشد. این عده از نوجوانان باید بپذیرند که ترک هر عادت و رفتاری ممکن است و انسان از قدرت تغییر بسیار بالایی برخوردار است. شرط لازم این کار خواستن است.

رسا ـ به عنوان سوال آخر وظیفه والدین در قبال فرزندانشان در دوران بلوغ چیست؟

یکی از مهمترین اقدام والدین افزایش دانش و مهارت خود در برخورد با نوجوان است. در قدم بعدی تحمل خود را زیاد کنند و روحیه گذشت را در خود افزایش دهند. پدرومادر باید برای نوجوان خود وقت کافی اختصاص دهند و اطلاعات مورد نیازشان را به نوجوان‌شان بیان کنند.

یک قدم که جلوتر بگذاریم، والدین زمینه گفتگوی دو طرفه و جذاب را برای نوجوان مهیا کنند و بدون پیش‌داوری و تعصب به سوالات نوجوان پاسخ دهند. همدلی لازم با نوجوان و دشواری‌هایی که همراه خود دارد، یکی از بهترین کارهایی است که می‌توان انجام داد.

نباید فراموش کرد که مراقبت از نوجوان باید همانند یک باغبان بود و نه یک پلیس. محبت به نوجوان مناسب با شخصیت و علاقه‌هایی که در نوجوان وجود دارد، صورت می‌پذیرد. پدرومادر برای عبور سالم نوجوان از این دالان پیچیده باید دعا کنند و از طرف دیگر نیز مهارت‌های لازم را به نوجوان بدهند. یکی از این ابزارها وجود تفکر انتقادی و نقادانه و مهارت ارتباط موثر نوجوان با دیگران است.

به عنوان نکته پایانی باید گفت که والدین برای اوقات فراغت نوجوان باید برنامه داشته باشند و به همه نیازهای او توجه دشته باشند و همچنین تلاش کنند تا پیوند معنوی نوجوان با ذکر، نماز، انس با اهل بیت علیهم السلام و انس با شهدا برقرار شود.

رسا ـ از اینکه وقتتان را در اختیار رسا قرار دادید بسیار سپاسگزاریم./882/گ402/س

خبرنگار: علی اصغر سیاحت