یادداشت؛
قناعت مهم‌ترین شاخصه سبک زندگی اسلامی
فرهنگ قناعت افزون بر عزت آفرینی و سرافرازی، انسان را به قلەی آزادگی و نجات از اسارت هواهای نفسانی می‌رساند.
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، گرایش بیش از حد جامعه به سمت تجمل‌گرایی و فرهنگ مصرفی غرب و دوری از ساده‌زیستی از مهم‌ترین موانع و چالش‌ها در تحقق سبک زندگی منطبق با معیارهای اسلامی است.
مقام معظم رهبری در زمینه سبک زندگی غربی می‌فرمایند: فرهنگ غربی، فرهنگ مهاجم است هر جا وارد شود، هویت زدایی می‌کند، هویت ملت‌ها را از بین می‌برد. فرهنگ غربی ذهن‌ها را، فکرها را مادی می‌کند و مادی پرورش می‌دهد. هدف زندگی، پول و ثروت می‌شود. آرمان‌های بلند، آرمان‌های معنوی و تعالی روحی از ذهن‌ها زدوده می‌شود، ویژگی فرهنگ غربی این است.
به‌نظر می‌رسد بحث اصلی درباره سبک زندگی به بحث از چارچوب‌های کلان رجوع می‌کند و آنچه در طراحی الگوی اسلامی از سبک زندگی مؤثر است، فهم چارچوب‌ها یا اجزای اصلی گفتمان اسلام درباره آن است. سه رکن اصلی برای این الگو، می‌توان مطرح ساخت: قناعت، پرهیز از مسیر لهوی در زندگی، و باور به وجود مرزبندی میان حق و باطل.
ما در این نوشتار در مورد قناعت که از چارچوب های اصلی سبک زندگی اسلامی به شمار می آید بحث خواهیم کرد.
تعریف قناعت
قناعت به معنای اکتفا به کفاف و یک مبنا برای شکل‌دادن به زندگی است که در وهله اول، یک خصلت درونی زاینده است و به فرد احساس رضایت از زندگی و آرامش می‌بخشد. به‌همین‌دلیلی فرد قانع، فرد شاکر است. شکر که درواقع سرمنشأ رضایت‌مندی فرد در زندگی می‌شود، ابتدا در قلب پدید می‌آید، ولی سپس فرد را به انتخاب بهترین واکنش در قبال نعمت‌ها و داشته‌ها سوق می‌دهد.
بهترین واکنش نیز در جای خود از استهلاک نیرو و امکانات و تباه‌کردن داشته‌ها جلوگیری می‌کند. برای مثال فرد قانع از دارایی خود به هراندازه که هست، خشنود است و خود را به‌عنوان پاسدار نعمت، موظف به حفاظت و مدیریت همان مقدار می‌داند. برای همین گفته شده قناعت، دارایی فناناپذیر است. این عبارت به دو معناست: اول آن‌که احساس بی‌نیازی درونی در فرد همیشگی است، دوم آن‌که فرد همواره می‌کوشد دارایی عینی و بیرونی را هم پاس داشته و برای آن برنامه‌ریزی کند، زیرا شکر یعنی گزیده‌ترین واکنش در قبال نعمت.
از آن‌رو که انسان قانع همواره در امور مادی به آنچه دارد می‌نگرد، به‌زمانی که در اختیارش قرار گرفته فکر می‌کند، به همسر و فرزندی که پیش روی او هستند، نظر دارد. می‌داند که با چه واقعیت‌هایی روبه‌رو است و قدرت شناسایی نقاط ضعف و قوت را داشته، می‌تواند برای عینیت‌ها برنامه‌ریزی کند و از این حیث، نگرشی آبژکتیو دارد. برای ابژه‌ها همواره می‌توان پیش‌بینی حداکثری و با اطمینانی نسبی برنامه‌ریزی کرد.
این، درحالی‌است که فرد غیرقانع به‌طور دایم در آمال و آرزوها اندیشه می‌کند. آمال و آرزوها وجود ندارد و برای نداشته‌ها، برنامه‌ریزی بسیار خیال‌پردازانه است. به‌همین‌دلیل فرد غیرقانع به‌طور دایم فرصت‌سوزی می‌کند و خود را دراین‌باره متهم نمی‌داند.
بر اساس مطالعات قرآن شناختی و سیره شناختی، پیامبران الهی و نیز پیشوایان معصوم (ع) را باید در صدر جمله کسانی دانست که قناعت و کفاف را در همه شئون زندگی سرلوحۀ دعوت و همچنین سبک زندگی خویش قرار داده بودند و پس از آن، امت‌های خویش را بدان فرا می‌خواندند. امیرمؤمنان علی(ع) در ضمن بیانی، یکی از مهم‌ترین اوصاف انبیای الهی را قناعت پیشگی، ساده زیستی و نیز داشتن سبک زندگی متعارف و متناسب با سطح عمومی جامعه برمی شمارند؛ هر چند که خداوند می توانست آنان را با سلطنت و تکبر متکبران در ثروت بیافریند، ولی چنین نکرد در صورتی که خداوند پیامبران را با عزم و ارادۀ قوی گرچه با ظاهری ساده و فقیر مبعوث کرد ، ولی در آنان چنان قناعتی قرار داد که دل ها و چشم ها را پر سازد در عین حالی فقر و حاجات ظاهری آنان، چشم ها و گوش ها را خیره سازد( نهج البلاغه ، خطبه 192)
اهمیت قناعت در زندگی از دیدگاه امام زین العابدین
اهميت قناعت در زندگي به حدي است كه امام زين العابدين(ع) در پاسخ به فردی كه از ايشان جويای برترين اعمال شده بود، فرمودند: «هو ان يقنع بالقوت...» برترين عمل اين است كه انسان به آنچه در دست او است، قانع باشد. در روايتی ديگر، قناعت آن قدر مهم تلقی شده است كه موجب سعادت انسان به حساب آمده است. اين صفت، علاوه بر آنكه از صفات ممتاز اخلاقی محسوب شده و به حسن رابطه فرد با مولاي خود منجر می‌شود، در استحكام بنياد خانواده نيز از اهمّيت خاصی برخوردار است و آثار مهمی برآن مترتب می شود.
دقّت در آثار ارزشمند فردی و اجتماعی، كه براي قناعت بر شمرده شد، ما را به اين نتيجه رهنمون می سازد كه برای برخورداري از زندگي راحت، طيّب، زيبا، همراه با عزّت و اصلاح نفس، بايد خود قناعت پيشه باشيم و زندگي اجتماعی خود را نيز با فرد قانعي انتخاب كنيم. اين ايده آلترين شرايطی است كه بر اساس آن مي توان اهداف فوق را دنبال كرد و به آن نايل شد.
فرهنگ قناعت افزون بر عزت آفرینی و سرافرازی، انسان را به قلەی آزادگی و نجات از اسارت هواهای نفسانی می‌رساند و این از شیرین ترین رهاورد قناعت در فرهنگ اسلامی به شمار می رود. بنابر این باید قناعت را حلقەی اتصال میان عزت و آزادگی اسلامی دانست؛ از این رو حضرت علی(ع) در حدیثی، طمع را مایەی بندگی و قناعت را باعث آزادگی می شمارند ومی فرمایند:«الحر عبد ما طمع و العبد حرما قنع»انسان آزاد مادامی که طمع ورزد هنوز برده دیگران است و بنده تا زمانی قناعت ورزد آزاد مرد است .
قناعت ورزی بهترین روش مدیریت صحیح منابع و تنظیم هزینه های زندگی
آموزه‌های غنی اسلام برای مدیریت صحیح و کارآمد اقتصاد جامعه به ویژه در توزیع عادلانه ثروت و درآمدهای ناشی از تولید و نیز مصرف بهینە سرمایه‌ها، برنامه‌های سازنده و عملیاتی را پیشنهاد کرده است که کاربست همه جانبە‌‌ی آن، باعث رونق اقتصادی و کاهش فشارهای اقتصادی و نیز شکاف طبقاتی خواهد شد. قطعا دسترس‌ترین و ارزان‌ترین و در عین حال کارآمدترین برنامەی اقتصادی در این باره، مدیریت صحیح منابع با رعایت و اصلاح الگوی مصرف بر محور قناعت خواهد بود. بنابر‌این، قناعت‌ورزی و اصلاح الگوی مصرف به مدیریت صحیح منابع و ثروت کمک شایانی می‌کند.
امروزه متأسفانه مخارج گزاف و غیر ضرور زندگی که خارج از الگوی مصرف نیز هست، مشکلات و نارسایی‌هایی را بر اقتصاد خانواده‌ها و به تبع آن بر اقتصاد جامعه وارد ساخته است که برای برون‌رفت از آن باید چاره‌اندیشی کرد. معصومین(ع) که سابقۀ تعالیم و مدیریت آنان به چهارده قرن می‌رسد، مشی قناعت و اکتفا نمودن به قوت مقدر را به عنوان اساسی‌ترین و زیبنده ترین الگوی مصرف معرفی کرده اند. این امر از یک سو باعث کاهش هزینه‌های مازاد و غیر ضرور زندگی مردم می‌شود و از سوی دیگر، تعادل و توازن اقتصادی را در جامعه برقرار می‌کند. پیامبر اکرم(ص) فروکاستن از هزینه‌ها و مخارج را، زینت قناعت دانسته فرمودند:«والتقلل زینه القناعه»./918/ی702/س
محرم آتش افروز
ارسال نظرات