معرفی مقاله؛
ادله قرآنی ضرورت حکومت
مفهوم حکومت در آموزه های قرآنی مفهومی فراتر از آن چیزی که در علوم سیاسی متعارف از آن بحث می شود، دارد و خلافت و ولایت از سوی خداوند برای بسترسازی کمال یابی بشر است.
به گزارش خبرگزاری رسا، حکم در لغت به معنای منع و بازداشتن برای اصلاح و کار محکم و استوار است. حکومت و حکم، هر دو به معنای داوری کردن، فیصله دادن و نیز به معنای استقرار، ثبوت، اتقان و قاطعیت در رای آمده است. در اصطلاح سیاست و علوم سیاسی نیز حکومت و حکم به معنای فن کشور داری و تدبیر و اندیشه در اداره و تنظیم امور داخلی و خارجی کشور می‌باشد.
در این زمینه ارسطو می‌گوید: کشور داری (statemanship) عالی‌ترین شکل نمادین یک جامعه می‌باشد و هدف آن، چیزی جز تدبیر و اندیشه گرایی و جلب منافع و حفاظت مصالح و دفع مفاسد آن جامعه به وجه احسن نیست. منظور از حکومت در اینجا، همان حکومتی است که در قرآن از آن به حکومت مطلوب یاد شده است؛ حکومت مطلوبی که خدایی، صالح و در راستای کمال بشری می‌باشد.
ضرورت عقلی حکومت
آیا وجود حکومت برای بشر یک ضرورت است؟ آیا در شرایطی می‌توان از وجود حکومت بی نیاز بود؟ تاریخ، از وجود نوعی حکومت در تمامی جوامع بشری حکایت می‌کند؛ حکومت‌هایی همچون قبیلگی، پادشاهی و حکومت‌های امروزی.
پژوهش‌های جامه شناسان نشان می‌دهد که تشکیل دولت در هر شرایطی یک ضرورت اجتماعی است و نمی‌توان از آن بی نیاز بود؛ زیرا با نگاهی به تاریخ بشر، چه در دوران کهن و چه در دوران متأخر معلوم می‌شود که انسان همواره در حال اجتماع می‌زیسته است.
از نظر افلاطون، ارتقا به سطح والای زندگی فردی بدون دولت، امکان پذیر نیست. ارسطو نیز این حقیقت را از مظاهر طبیعی حیات بشری شمرده است. ابن خلدون نیز فطری بودن زندگی اجتماعی برای انسان را دلیل بر ضرورت تعاون و تشکیل حکومت و پیروی از یک مرکزیت سیاسی می‌داند.
از نظر سید جعفر کشفی، جامعه‌ی بی دولت، دنیا و آخرت آدمیان را تخریب می‌کند و بنیان زندگی جمعی را در هم می‌ریزد. دلیل وی بر این مدعا، علاوه بر «بداهت عقل» مشاهدات تجربی بشر و استناد‌های نقلی از دین است.
تمام عقلای جهان بر ضرورت تشکیل حکومت برای جوامع بشری تاکید می‌کنند. البته در کلمات بعضی از طرفداران کمونیسم عباراتی دیده می‌شود که نفی لزوم حکومت از آن فهمیده می‌شود. آنان معتقدند که اگر کمون کامل برای انسان‌ها حاصل شود؛ یعنی نظام طبقاتی، کاملا از بین برود، دیگر ضرورتی برای وجود حکومت نخواهد بود.
این اعتقاد کمونیست‌ها اوهام و خیالاتی است که در ترازوی عقل و منطق، وزن و ارزشی ندارد؛ چرا که رسیدن به چنین مرحله‌ای که نظام طبقاتی از جهان برچیده شود، و اینکه تمام انسان‌ها در یک سطح قرار گیرند، خواب و خیالی بیش نیست.
بنابراین، از بدیهیات است که جامعه بشری هیچ گاه نمی‌تواند بدون حکومت، زندگی سالمی داشته باشد و منکران این امر نیز هرگز به آن نرسیدند.
از دیدگاه خداپرستان که معتقدند به ارسال رسل و انزال کتب از سوی خداوند می‌باشند، «ضرورت حکومت» واضح‌تر و آشکار‌تر است؛ زیرا اولا تحقق اهدافی که برای بعثت انبیاء در منابع دینی آمده است و دلایل عقلی نیز آن را تایید می‌کند. بدون تشکیل حکومت، غیر ممکن می‌باشد.
ثانیا احکام اسلام، منحصر به عبادات نیست؛ بلکه احکام فراوانی داریم که به شئون سیاسی و اجتماعی مسلمین مربوط است که احکام حدود، دیات، خمس، زکات و انفال از جمله آنهاست.
پس تا حکومتی عادلانه و مردمی بر اساس اعتقادات الهی تشکیل نشود، بخش زیادی از احکام اسلامی اجرا نمی‌شود؛ چرا که از بخش‌های سه گانه احکام «سیاسات» برنامه حکومت است و در متن حکومت قرار گرفته است. «معاملات» نیز بدون پشتوانه حکومتی صالح، هرگز سامان نمی‌یابد و «عبادات» همچون حج و نماز جمعه و جماعت هم در سایه حکومت الهی عظمت و شکوه دارد.
در مورد ضرورت حکومت، آیات قرآنی زیادی وجود دارد که در آن‌ها یا به صورت صریح و یا با اشاره به این موضوع پرداخته شده است:
ضرورت تشکیل حکومت با توجه به اهداف بعثت انبیاء، پیاده شدن اهداف انبیاء و تلازم عقلی با برقراری و تشکیل حکومت دارد؛ و از جمله اهداف انبیاء استقرار قسط و عدل است. بی تردید پیاده شدن این اهداف، نیازمند سیاست گذاری، برنامه ریزی و فراهم نمودن امکاناتی می‌باشد که بدون تشکیل حکومت و دستگاه‌های حکومتی امکان پذیر نیست.
در داستان بنی اسراییل هم هنگامی که بر اثر هرج و مرج داخلی و نداشتن حاکمیت قوی و لایق گرفتار ضعف و فتور و شکست شدند و دشمنان بر آنان مسلط شدند و نزد پیامبرشان آمدند و تقاضای زمامدار کردند. قرآن با این تعبیر نشان می‌دهد که بدون تشکیل حکومت با حاکمیتی قوی، رسیدن به آزادی و آرامش اجتماعی ممکن نیست.
اگر حکومت، مقتدر و نیرومند نباشد و جلوی طاغیان و سرکشان را نگیرد. زمین در از فساد می‌شود. به این ترتیب، حکومت عادلانه، یکی از عطایای بزرگ الهی است که جلوی مفاسد دینی و اجتماعی را می‌گیرد.
نتیجه گیری
با استناد به آیات و آموزه‌های قرآنی، وجود حکومت به عنوان ضرورتی اجتماعی، در راستای بستر سازی کمال بشری و با محوریت توحید و با توجه به نگرش سیاسی ـ اجتماعی قرآن اثبات می‌گردد.
مقاله «ادله قرآنی ضرورت حکومت» نوشته فرج الله قاسمی است که در فصلنامه حکومت اسلامی، سال چهاردهم، شماره سوم، در پاییز ۱۳۸۸ منتشر شده است./۹۹۹/د101/س
منبع:پایگاه اینترنتی وسائل
در این زمینه ارسطو می‌گوید: کشور داری (statemanship) عالی‌ترین شکل نمادین یک جامعه می‌باشد و هدف آن، چیزی جز تدبیر و اندیشه گرایی و جلب منافع و حفاظت مصالح و دفع مفاسد آن جامعه به وجه احسن نیست. منظور از حکومت در اینجا، همان حکومتی است که در قرآن از آن به حکومت مطلوب یاد شده است؛ حکومت مطلوبی که خدایی، صالح و در راستای کمال بشری می‌باشد.
ضرورت عقلی حکومت
آیا وجود حکومت برای بشر یک ضرورت است؟ آیا در شرایطی می‌توان از وجود حکومت بی نیاز بود؟ تاریخ، از وجود نوعی حکومت در تمامی جوامع بشری حکایت می‌کند؛ حکومت‌هایی همچون قبیلگی، پادشاهی و حکومت‌های امروزی.
پژوهش‌های جامه شناسان نشان می‌دهد که تشکیل دولت در هر شرایطی یک ضرورت اجتماعی است و نمی‌توان از آن بی نیاز بود؛ زیرا با نگاهی به تاریخ بشر، چه در دوران کهن و چه در دوران متأخر معلوم می‌شود که انسان همواره در حال اجتماع می‌زیسته است.
از نظر افلاطون، ارتقا به سطح والای زندگی فردی بدون دولت، امکان پذیر نیست. ارسطو نیز این حقیقت را از مظاهر طبیعی حیات بشری شمرده است. ابن خلدون نیز فطری بودن زندگی اجتماعی برای انسان را دلیل بر ضرورت تعاون و تشکیل حکومت و پیروی از یک مرکزیت سیاسی می‌داند.
از نظر سید جعفر کشفی، جامعه‌ی بی دولت، دنیا و آخرت آدمیان را تخریب می‌کند و بنیان زندگی جمعی را در هم می‌ریزد. دلیل وی بر این مدعا، علاوه بر «بداهت عقل» مشاهدات تجربی بشر و استناد‌های نقلی از دین است.
تمام عقلای جهان بر ضرورت تشکیل حکومت برای جوامع بشری تاکید می‌کنند. البته در کلمات بعضی از طرفداران کمونیسم عباراتی دیده می‌شود که نفی لزوم حکومت از آن فهمیده می‌شود. آنان معتقدند که اگر کمون کامل برای انسان‌ها حاصل شود؛ یعنی نظام طبقاتی، کاملا از بین برود، دیگر ضرورتی برای وجود حکومت نخواهد بود.
این اعتقاد کمونیست‌ها اوهام و خیالاتی است که در ترازوی عقل و منطق، وزن و ارزشی ندارد؛ چرا که رسیدن به چنین مرحله‌ای که نظام طبقاتی از جهان برچیده شود، و اینکه تمام انسان‌ها در یک سطح قرار گیرند، خواب و خیالی بیش نیست.
بنابراین، از بدیهیات است که جامعه بشری هیچ گاه نمی‌تواند بدون حکومت، زندگی سالمی داشته باشد و منکران این امر نیز هرگز به آن نرسیدند.
از دیدگاه خداپرستان که معتقدند به ارسال رسل و انزال کتب از سوی خداوند می‌باشند، «ضرورت حکومت» واضح‌تر و آشکار‌تر است؛ زیرا اولا تحقق اهدافی که برای بعثت انبیاء در منابع دینی آمده است و دلایل عقلی نیز آن را تایید می‌کند. بدون تشکیل حکومت، غیر ممکن می‌باشد.
ثانیا احکام اسلام، منحصر به عبادات نیست؛ بلکه احکام فراوانی داریم که به شئون سیاسی و اجتماعی مسلمین مربوط است که احکام حدود، دیات، خمس، زکات و انفال از جمله آنهاست.
پس تا حکومتی عادلانه و مردمی بر اساس اعتقادات الهی تشکیل نشود، بخش زیادی از احکام اسلامی اجرا نمی‌شود؛ چرا که از بخش‌های سه گانه احکام «سیاسات» برنامه حکومت است و در متن حکومت قرار گرفته است. «معاملات» نیز بدون پشتوانه حکومتی صالح، هرگز سامان نمی‌یابد و «عبادات» همچون حج و نماز جمعه و جماعت هم در سایه حکومت الهی عظمت و شکوه دارد.
در مورد ضرورت حکومت، آیات قرآنی زیادی وجود دارد که در آن‌ها یا به صورت صریح و یا با اشاره به این موضوع پرداخته شده است:
ضرورت تشکیل حکومت با توجه به اهداف بعثت انبیاء، پیاده شدن اهداف انبیاء و تلازم عقلی با برقراری و تشکیل حکومت دارد؛ و از جمله اهداف انبیاء استقرار قسط و عدل است. بی تردید پیاده شدن این اهداف، نیازمند سیاست گذاری، برنامه ریزی و فراهم نمودن امکاناتی می‌باشد که بدون تشکیل حکومت و دستگاه‌های حکومتی امکان پذیر نیست.
در داستان بنی اسراییل هم هنگامی که بر اثر هرج و مرج داخلی و نداشتن حاکمیت قوی و لایق گرفتار ضعف و فتور و شکست شدند و دشمنان بر آنان مسلط شدند و نزد پیامبرشان آمدند و تقاضای زمامدار کردند. قرآن با این تعبیر نشان می‌دهد که بدون تشکیل حکومت با حاکمیتی قوی، رسیدن به آزادی و آرامش اجتماعی ممکن نیست.
اگر حکومت، مقتدر و نیرومند نباشد و جلوی طاغیان و سرکشان را نگیرد. زمین در از فساد می‌شود. به این ترتیب، حکومت عادلانه، یکی از عطایای بزرگ الهی است که جلوی مفاسد دینی و اجتماعی را می‌گیرد.
نتیجه گیری
با استناد به آیات و آموزه‌های قرآنی، وجود حکومت به عنوان ضرورتی اجتماعی، در راستای بستر سازی کمال بشری و با محوریت توحید و با توجه به نگرش سیاسی ـ اجتماعی قرآن اثبات می‌گردد.
مقاله «ادله قرآنی ضرورت حکومت» نوشته فرج الله قاسمی است که در فصلنامه حکومت اسلامی، سال چهاردهم، شماره سوم، در پاییز ۱۳۸۸ منتشر شده است./۹۹۹/د101/س
منبع:پایگاه اینترنتی وسائل
ارسال نظرات