به مناسبت روز بزرگداشت سهروردی؛
نگاهی به آثار سهروردی
وی تحصیلات مقدماتی را که شامل حکمت، منطق و اصول فقه بود، در نزد مجدالدین جیلی، استادِ فخر رازی در مراغه آموخت و در علوم حکمی و فلسفی سرآمد شد.
به گزارش خبرگزاری رسا، به مناسبت فرارسیدن روز بزرگداشت شیخ شهاب‌الدین سهروردی، خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مکتب فلسفی و کارنامه علمی و همچنین اطلاعات کتابشناسی آثاری را که در دو سال اخیر، پیرامون شیخ اشراق منتشر شده، مرور کرده است.
شهاب‌الدین یحیی سهروردی، حکیم، متکلم، ادیب و فیلسوف نامدار ایرانی، ملقب به شهاب‌الدین، شیخ اشراق، شیخ مقتول و شیخ شهید، در سال ۵۴۹ هجری قمری/ ۱۱۵۵ میلادی در دهکده سهرورد از توابع شهرستان خدابنده واقع در استان زنجان ایران متولد شد.
وی تحصیلات مقدماتی را که شامل حکمت، منطق و اصول فقه بود، در نزد مجدالدین جیلی، استادِ فخر رازی در مراغه آموخت و در علوم حکمی و فلسفی سرآمد شد و بر اثر تیزهوشی و قوت حافظه در بسیاری از علوم زمان به استادی دست یافت.
سهروردی بعد از آن به اصفهان، که در آن زمان مهم‌ترین مرکز علمی و فکری در ایران بود، رفت و تحصیلات رسمی خود را در محضر ظهیرالدین قاری به پایان رساند؛ وی پس از پایان تحصیلات، به سفر پرداخت و از بسیاری از مشایخ تصوف دیدن کرد. در واقع، در همین دوره بود که سهروردی شیفته راه تصوف گشت و دوره‌های درازی را به اعتکاف و عبادت و تفکر گذراند.
در آن زمان، «ملک ظاهر» که محبت شدیدی نسبت به صوفیان و دانشمندان داشت، مجذوب این حکیم جوان شد و از وی خواست که در دربارش در حلب ماندگار شود. سهروردی نیز که عشق شدیدی نسبت به مناظر آن دیار داشت، شادمانه پیشنهاد شاه را پذیرفت و در دربار او ماند. در همین شهر حلب بود که وی کار بزرگ خود، حکمت‌الاشراق را به پایان برد.
اما بی‌پرده سخن گفتن‌های شهروردی در بیان معتقدات باطنی در برابر همگان، و زیرکی و هوشمندی فراوان او و نیز تبحرش در فلسفه و تصوف، از عواملی بود که دشمنان فراوانی مخصوصاً از میان علمای قشری برای سهروردی ساخت و بالاخره شیخ جوان اسیر توطئه‌ها شد و او را به جرم الحاد و کفر، مهدورالدم اعلام کردند و توسط صلاح‌الدین ایوبی و پسرش ملک ظاهر که در بین مسلمانان بسیار قابل اعتماد بودند، زندانی شد؛ حبسی که در نهایت آزادی دربرنداشت و منجر به مرگ سهروردی در سن ۳۸ سالگی شد.
سهروردی در عمر کوتاه خود حدود ۵۰ رساله و کتاب نوشت. ادیبان و نویسندگان سبک نگارش او را همواره تحسین کرده‌اند؛ عبارات بدیع از جمله ویژگی‌های نثر فارسی اوست و نثر عربی او نیز پخته و آراسته به آیات و احادیث است؛ به باور خیلی از کارشناسان، آثار سهروردی در میان شاهکار‌های نثر فارسی از بهترین نمونههای نثر فلسفی تمام ادوار تاریخ ادبیات ایران است.
بی‌شک شیخ اشراق در عالم فلسفه ماندگار است، اما برای جبران سهم اندک ما از اندیشه‌های پر پرتوش نیاز به اقدامات عملی‌تر و کندوکاو‌های علمی بیشتری است.
روز بزرگداشت این فیلسوف نامدار ایرانی، به تأیید مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، ۸ مرداد هر سال است. همزمان با سالروز بزرگداشت این عارف شهید، ضمن مرور مکتب فلسفی شیخ اشراق و آثار او، اطلاعات کتابشناسی آثاری که در دوسال اخیر (۱۳۹۷-۹۸) پیرامون او منتشر شده، مرور شده است.
فلسفه اشراق
نظام فلسفی اشراق یکی از پرارزش‌ترین نظام‌های اسلامی است که اصول آن به صورتی که امروز شناخته شده، به وسیله شهاب‌الدین سهرودی تدوین و تنظیم شده است. این عالم عظیم‌الشان، نظریه خود را در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم ارائه کرد؛ او خود فلسفه‌اش را حکمت اشراق نامیده بود که به معنای درخشندگی و برآمدن آفتاب است و اقوام لاتین آن را aurora consurgens نام نهاده‌اند.
کتاب حکمت‌الاشراق مهم‌ترین اثر فلسفی سهروردی در واقع به نظریه ابن‌سینا برای تاسیس حکمت مشرقی جامه عمل پوشاند؛ او را زنده کننده عرفان آریایی و پدیدآورنده حکمت خسروانی نیز می‌دانند.
وی را رهبر افلاطونیان جهان اسلام لقب داده‌اند، اما این تفکر فلسفه، خاصِ افلاطونی نیست و در آن آرای افلاطون، ارسطو، نوافلاطونیان، زرتشت، هرمس، اسطوره تحوت و آرای نخستین صوفیان مسلمان در هم آمیخته است. مکتب سهروردی هم فلسفه است و هم عرفان؛ فلسفه است از این جهت که به عقل اعتقاد دارد، اما عقل را تنها مرجع شناخت نمی‌داند؛ عرفان است از این نظر که کشف و شهود و اشراق را شریف‌ترین و بلندمرتبه‌ترین مرحله شناخت می‌شناسد.
تاثیر فلسفه اشراق بر تکامل فلسفه در ایران و علی‌الخصوص تاثیر آن بر عرفان نظری، شاید بیش از تمامی نظام‌های دیگر فلسفی باشد. پایه‌های تاریخی فلسفه اشراق از طرفی بر تعالیم عالیه قرآن مجید استوار است و از طرف دیگر بر مکتب‌های فلسفه افلاطونی و نو افلاطونی مبتنی شده است؛ همچنین پایه‌های «مشرقی» (مباحث فلسفه مشرقی که ابن‌سینا در منطق‌المشرقین به آن اشاره کرده است) هم برای آن می‌توان جست‌وجو کرد.
فلسفه اشراق علی‌رغم حکمت مشاء که تعقل و برهان را اصیل می‌داند، تعقل و برهان را مبتنی بر شناخت نور موجود از موضوع می‌داند. هستی از نقطه نظر فلسفه اشراق نور مجردی است که از اصل نورالانوار ساطع شده و عالم را فرا می‌گیرد. اشراق حضوری و شهود، هم در مرتبت و هم در اصالت، بر برهان و تعقل، مقدم است؛ و این نکته‌ای است که در فلسفه‌های جدید، علی‌الخصوص در پدیدارشناسی «هوسرل» از اهمیت زیادی برخوردار است؛ با این تفاوت که پدیدارشناسی هوسرل بیان ناقصی از علم حضوری در مقابل بیان سهروردی از علم حضوری اشراقی و شناخت برمبنای مشاهده اشراق است.
گرچه آنچه به نام حکمت‌الاشراق و یا فلسفه اشراقی معروف است و بانی آن را سهروردی می‌شناسیم، منحصراً در کتاب حکمت‌الاشراق بیان نشده است، بلکه فلسفه‌ای است جامع که سیر تکامل آن را حداقل در چهار کتاب اصلی فلسفی سهروردی، یعنی «التلویحات»، «المشارع و المطارحات»، «المقاومات» و «حکمت‌الاشراق» مشاهده و دنبال می‌توان کرد.
از جمله منابع حکمت اشراق نیز می‌توان به عرفان و تصوف، قرآن و حدیث، حکمت الهی یونان، حکمت مشاء و حکمت ایران باستان اشاره کرد.
آثار شیخ اشراق
سهروردی با وجود کمی عمر، حدود ۵۰ کتاب به فارسی و عربی نوشته که بیشتر آنها به‌دست ما رسیده است، آثار وی از چند نوع است و می‌توان آنها را به ۵ دسته تقسیم کرد:
۱- کتاب‌های صرفاً فلسفی سهروردی؛ که همه به زبان عربی نوشته شده است و عبارتند از: تلویحات، مقامات، المشارح و المطارحات و حکمت‌الاشراق. در کتاب اول مسائل فلسفی را از دیدگاه مشائیان مطرح کرده و در موارد متعدد به سبک خود آنها، علیه‌شان انتقاد کرده است و در کتاب حکمت‌الاشراق که مهم‌ترین اثر فلسفی او و شاهکار عظیم او به‌شمار می‌آید، مختص به بیان فلسفه اشراقی است.
۲- رساله‌های کوتاه‌تری به فارسی و عربی؛ که در آنها مواد چهار کتاب فوق به زبان ساده‌تر و به‌صورت خلاصه توضیح داده شده‌اند؛ که از این جمله‌اند: هیاکل‌النور، الواح‌العمادیه که هر دو هم به عربی و هم به فارسی نگاشته شده است، پرتونامه، فی‌اعتقادالحکما، اللمحات، یزدان شناخت و بستان‌القلوب.
۳- حکایت‌های رمزی یا داستان‌ها؛ که در آنها از سفر نفس، مراتب وجود و رسیدن به رستگاری و اشراق سخن رفته است. همه این رساله‌ها به فارسی است، گرچه بعضی از آنها، ترجمه عربی نیز دارد، عقل سرخ، آواز پر جبرئیل، قصه الغربه الغربیه، لغت موران، رساله فی‌حاله‌الطفولیه، روزی با جماعت صوفیان، رساله فی‌المعراج و صفیر سیمرغ از این دسته است.
۴- تحریر‌ها و ترجمه‌ها؛ شرح‌ها و تفسیر‌هایی است بر کتاب‌های فلسفی پیشینیان و نیز بر قرآن کریم و حدیث، مانند: ترجمه فارسی رساله‌الطیر ابن‌سینا، شرحی بر اشارات او، تالیف رساله فی‌حقیقه العشق که مبتنی بر رساله فی‌العشق ابن‌سینا است و تفسیر‌های چند سوره از قرآن و برخی از احادیث.
۵- رسالاتی که حاوی ادعیه، اوراد و اذکار است که شیخ آنها را «الواردات و التقدیسات» می‌نامد؛ این نوشته‌ها بیانگر فرشته‌شناسی سهروردی، ارتباط افلاک با موجودات لطیفه و تطابق آنها با امشاسپندان زرتشتی است، مثلا در دو نیایش بسیار معروف، خورشید یا هورخش مورد خطاب قرار می‌گیرد.
کتابشناسی آثار منتشر شده پیرامون شیخ شهاب‌الدین سهروردی و مکتب فلسفی ایشان
بر اساس گزارش اطلاعات کتابشناسی موسسه خانه کتاب، ۲۴ عنوان کتاب در مورد شیخ اشراق و فلسفه او در دو سال اخیر (۱۳۹۷-۹۸) به چاپ رسیده است که ۱۶ عنوان آن چاپ نخست بوده و ۸ عنوان نیز اقبال تجدید چاپ را پیدا کرده‌اند.
بر اساس این گزارش، ۲۰ عنوان از این آثار تالیف و ۴ عنوان نیز ترجمه شده است، همچنین ۴ عنوان از آثار در سال جاری (۱۳۹۸) به چاپ رسیده‌اند و ۲۰ عنوان نیز مربوط به سال گذشته (۱۳۹۷) هستند.
در زیر اطلاعات کتابشناسی آثار منتشر شده در مورد این این فیلسوف شهیر ایرانی در دو سال اخیر در اختیار علاقه‌مندان و محققان قرار می‌گیرد:
هشت رساله سهروردی
نویسنده: یحیی‌بن‌حبش سهروردی؛ مقدمه: کاظم محمدی وایقانی، نجم کبری، ۱۹۲ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۵ سال ۱۳۹۸، ۱۰۰۰ نسخه، ۱۸۰۰۰۰ ریال
قلندر و قلعه: بر اساس زندگی شیخ شهاب‌الدین سهروردی
نویسنده: سیدیحیی یثربی، نشر قو، ۲۹۶ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱۶ سال ۱۳۹۸، ۱۰۰۰ نسخه، ۲۵۰۰۰۰ ریال
مقدمه‌ای بر حکمت اشراق
نویسنده: سعید رحیمیان، نگاه معاصر، ۹۶ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۸، ۱۱۰۰ نسخه، ۲۰۰۰۰۰ ریال
کلمات ذوقیه (رساله‌ای عرفانی در سلوک و تجرید از شیخ اشراق)
نویسنده: بهمن صادقی‌مزده، شفیعی، ۱۱۲ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۲ سال ۱۳۹۸، ۳۰۰ نسخه، ۲۰۰۰۰۰ ریال
اشراق: فلسفه وجود از دیدگاه سهروردی
نویسنده: محمدحسین بزی؛ مترجم: غلامحسین انصاری، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۲۲۸ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۱۰۰ نسخه، ۲۸۰۰۰۰ ریال
افسانه نیک: جستار‌هایی در باب شاهنامه، آثار سهروردی، اسطوره و ...
نویسنده: فاطمه مدرسی؛ ویراستار: هیرو عیسوی؛ ویراستار: سمیرا سهرابی، اساطیر پارسی، چاپار، ۵۲۶ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۵۲۰۰۰۰ ریال
بررسی تطبیقی مبانی فلسفی سهروردی و ملاصدرا و لوازم آن در بحث رابطه خالق و مخلوق
نویسنده: انور رئیسی، راه دکتری، سنجش و دانش، ۱۳۶ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه
جایگاه حسن در منطق پرواز سهروردی
نویسنده: رضا مدنی‌دورباش، کتاب آرایی ایرانی، ۲۱۲ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۳۵۰۰۰۰ ریال
در بیکران پاکی و پایایی: بازتاب اندیشه امشاسپندان در شاهنامه فردوسی و آثار سهروردی
نویسنده: مرتضی دررودی‌جوان، فروهر، ۲۰۴ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه، ۱۵۰۰۰۰ ریال
دین مانی و فلسفه سهروردی (مقایسه و تطبیق)
نویسنده: ابوالفضل شیرخانی؛ نویسنده: لیلا شیرخانی، مسیر دانشگاه، ۲۰۸ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۳۵۰۰۰۰ ریال
سهروردی و مکتب اشراق
نویسنده: مهدی امین‌رضوی؛ مترجم: مجدالدین کیوانی، نشر مرکز، ۲۷۲ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۸ سال ۱۳۹۷، ۳۰۰ نسخه، ۴۱۹۰۰۰ ریال
سهروردی، بارکلی و هستی به مثابه حضور
نویسنده: محسن اکبری، نگاه معاصر، ۱۶۰ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۱۰۰ نسخه، ۱۲۰۰۰۰ ریال
عقل سرخ و داستان غربت غربی: دو داستان از شیخ اشراق سهروردی
نویسنده: عباس محمدی، روزگار، ۶۴ صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۳۰۰۰۰۰ ریال
منشور عشق: شرح مضمون منشور عشق در مونس‌العشاق شیخ سهروردی
نویسنده: صادق نیک‌پور، ارباب قلم، ۱۲۸ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۱۴۲۰۰۰ ریال
اشراق: فلسفه وجود از دیدگاه سهروردی
نویسنده: محمدحسین بزی؛ مترجم: غلامحسین انصاری، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۲۲۸ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۱۰۰ نسخه، ۲۸۰۰۰۰ ریال
اندیشه‌های فلسفی در شعر حافظ: خوانشی مشائی و اشراقی از شعر حافظ
نویسنده: خدیجه حاجیان؛ ویراستار: محمدعلی عبدالعظیمی، دولت علم، ۱۱۶ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه، ۱۴۹۰۰۰ ریال
بررسی تطبیقی عالم خیال از دیدگاه ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا
نویسنده: محمدخان کاظمی، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۲۱۶ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۳ سال ۱۳۹۷، ۳۰۰ نسخه، ۱۵۵۰۰۰ ریال
برهان پذیری وجود خدا از منظر بوعلی سینا، شیخ اشراق، ملاصدرا و علامه طباطبایی
نویسنده: سیدوحید کاشانی، پیروان ولایت، ۲۳۴ صفحه، جلد ۲، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۳۰۰ نسخه، ۱۸۰۰۰ ریال
ترجمه حکمه الاشراق
نویسنده: یحیی‌بن‌حبش سهروردی؛ مترجم: سیدجعفر سجادی، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، ۴۲۰ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱۲ سال ۱۳۹۷، ۲۵۰ نسخه، ۳۰۰۰۰۰ ریال
حدود معرفت انسان به خدا در فلسفه اسلامی (با تاکید بر نظرات ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا)
نویسنده: گلتاب بیابانی، آلتین، ۸۸ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه، ۱۲۰۰۰۰ ریال
زیبایی‌شناسی در آثار ابن‌سینا، شیخ اشراق و صدرالمتالهین
نویسنده: حسین هاشم‌نژاد، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، ۲۴۲ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۲ سال ۱۳۹۷، ۲۰۰ نسخه، ۱۷۰۰۰۰ ریال
سه مکتب فلسفی اسلامی (اشراق مشاء حکمت متعالیه)
گردآورنده: سها بعنونی، امیرصدرا، ۶۴ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۱۲۰۰۰۰ ریال
فلسفه اشراق
نویسنده: حسن معلمی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۶۲ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۵ سال ۱۳۹۷، ۲۰۰ نسخه، ۱۰۰۰۰۰ ریال
مغز سرخ (اقتباسی آزاد از داستان عقل سرخ شیخ اشراق)
نویسنده: گلزار رضوی، طراحان تین، ۸۰ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه، ۱۲۰۰۰۰ ریال. /۹۲۵/د ۱۰۱/ش
شهاب‌الدین یحیی سهروردی، حکیم، متکلم، ادیب و فیلسوف نامدار ایرانی، ملقب به شهاب‌الدین، شیخ اشراق، شیخ مقتول و شیخ شهید، در سال ۵۴۹ هجری قمری/ ۱۱۵۵ میلادی در دهکده سهرورد از توابع شهرستان خدابنده واقع در استان زنجان ایران متولد شد.
وی تحصیلات مقدماتی را که شامل حکمت، منطق و اصول فقه بود، در نزد مجدالدین جیلی، استادِ فخر رازی در مراغه آموخت و در علوم حکمی و فلسفی سرآمد شد و بر اثر تیزهوشی و قوت حافظه در بسیاری از علوم زمان به استادی دست یافت.
سهروردی بعد از آن به اصفهان، که در آن زمان مهم‌ترین مرکز علمی و فکری در ایران بود، رفت و تحصیلات رسمی خود را در محضر ظهیرالدین قاری به پایان رساند؛ وی پس از پایان تحصیلات، به سفر پرداخت و از بسیاری از مشایخ تصوف دیدن کرد. در واقع، در همین دوره بود که سهروردی شیفته راه تصوف گشت و دوره‌های درازی را به اعتکاف و عبادت و تفکر گذراند.
در آن زمان، «ملک ظاهر» که محبت شدیدی نسبت به صوفیان و دانشمندان داشت، مجذوب این حکیم جوان شد و از وی خواست که در دربارش در حلب ماندگار شود. سهروردی نیز که عشق شدیدی نسبت به مناظر آن دیار داشت، شادمانه پیشنهاد شاه را پذیرفت و در دربار او ماند. در همین شهر حلب بود که وی کار بزرگ خود، حکمت‌الاشراق را به پایان برد.
اما بی‌پرده سخن گفتن‌های شهروردی در بیان معتقدات باطنی در برابر همگان، و زیرکی و هوشمندی فراوان او و نیز تبحرش در فلسفه و تصوف، از عواملی بود که دشمنان فراوانی مخصوصاً از میان علمای قشری برای سهروردی ساخت و بالاخره شیخ جوان اسیر توطئه‌ها شد و او را به جرم الحاد و کفر، مهدورالدم اعلام کردند و توسط صلاح‌الدین ایوبی و پسرش ملک ظاهر که در بین مسلمانان بسیار قابل اعتماد بودند، زندانی شد؛ حبسی که در نهایت آزادی دربرنداشت و منجر به مرگ سهروردی در سن ۳۸ سالگی شد.
سهروردی در عمر کوتاه خود حدود ۵۰ رساله و کتاب نوشت. ادیبان و نویسندگان سبک نگارش او را همواره تحسین کرده‌اند؛ عبارات بدیع از جمله ویژگی‌های نثر فارسی اوست و نثر عربی او نیز پخته و آراسته به آیات و احادیث است؛ به باور خیلی از کارشناسان، آثار سهروردی در میان شاهکار‌های نثر فارسی از بهترین نمونههای نثر فلسفی تمام ادوار تاریخ ادبیات ایران است.
بی‌شک شیخ اشراق در عالم فلسفه ماندگار است، اما برای جبران سهم اندک ما از اندیشه‌های پر پرتوش نیاز به اقدامات عملی‌تر و کندوکاو‌های علمی بیشتری است.
روز بزرگداشت این فیلسوف نامدار ایرانی، به تأیید مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، ۸ مرداد هر سال است. همزمان با سالروز بزرگداشت این عارف شهید، ضمن مرور مکتب فلسفی شیخ اشراق و آثار او، اطلاعات کتابشناسی آثاری که در دوسال اخیر (۱۳۹۷-۹۸) پیرامون او منتشر شده، مرور شده است.
فلسفه اشراق
نظام فلسفی اشراق یکی از پرارزش‌ترین نظام‌های اسلامی است که اصول آن به صورتی که امروز شناخته شده، به وسیله شهاب‌الدین سهرودی تدوین و تنظیم شده است. این عالم عظیم‌الشان، نظریه خود را در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم ارائه کرد؛ او خود فلسفه‌اش را حکمت اشراق نامیده بود که به معنای درخشندگی و برآمدن آفتاب است و اقوام لاتین آن را aurora consurgens نام نهاده‌اند.
کتاب حکمت‌الاشراق مهم‌ترین اثر فلسفی سهروردی در واقع به نظریه ابن‌سینا برای تاسیس حکمت مشرقی جامه عمل پوشاند؛ او را زنده کننده عرفان آریایی و پدیدآورنده حکمت خسروانی نیز می‌دانند.
وی را رهبر افلاطونیان جهان اسلام لقب داده‌اند، اما این تفکر فلسفه، خاصِ افلاطونی نیست و در آن آرای افلاطون، ارسطو، نوافلاطونیان، زرتشت، هرمس، اسطوره تحوت و آرای نخستین صوفیان مسلمان در هم آمیخته است. مکتب سهروردی هم فلسفه است و هم عرفان؛ فلسفه است از این جهت که به عقل اعتقاد دارد، اما عقل را تنها مرجع شناخت نمی‌داند؛ عرفان است از این نظر که کشف و شهود و اشراق را شریف‌ترین و بلندمرتبه‌ترین مرحله شناخت می‌شناسد.
تاثیر فلسفه اشراق بر تکامل فلسفه در ایران و علی‌الخصوص تاثیر آن بر عرفان نظری، شاید بیش از تمامی نظام‌های دیگر فلسفی باشد. پایه‌های تاریخی فلسفه اشراق از طرفی بر تعالیم عالیه قرآن مجید استوار است و از طرف دیگر بر مکتب‌های فلسفه افلاطونی و نو افلاطونی مبتنی شده است؛ همچنین پایه‌های «مشرقی» (مباحث فلسفه مشرقی که ابن‌سینا در منطق‌المشرقین به آن اشاره کرده است) هم برای آن می‌توان جست‌وجو کرد.
فلسفه اشراق علی‌رغم حکمت مشاء که تعقل و برهان را اصیل می‌داند، تعقل و برهان را مبتنی بر شناخت نور موجود از موضوع می‌داند. هستی از نقطه نظر فلسفه اشراق نور مجردی است که از اصل نورالانوار ساطع شده و عالم را فرا می‌گیرد. اشراق حضوری و شهود، هم در مرتبت و هم در اصالت، بر برهان و تعقل، مقدم است؛ و این نکته‌ای است که در فلسفه‌های جدید، علی‌الخصوص در پدیدارشناسی «هوسرل» از اهمیت زیادی برخوردار است؛ با این تفاوت که پدیدارشناسی هوسرل بیان ناقصی از علم حضوری در مقابل بیان سهروردی از علم حضوری اشراقی و شناخت برمبنای مشاهده اشراق است.
گرچه آنچه به نام حکمت‌الاشراق و یا فلسفه اشراقی معروف است و بانی آن را سهروردی می‌شناسیم، منحصراً در کتاب حکمت‌الاشراق بیان نشده است، بلکه فلسفه‌ای است جامع که سیر تکامل آن را حداقل در چهار کتاب اصلی فلسفی سهروردی، یعنی «التلویحات»، «المشارع و المطارحات»، «المقاومات» و «حکمت‌الاشراق» مشاهده و دنبال می‌توان کرد.
از جمله منابع حکمت اشراق نیز می‌توان به عرفان و تصوف، قرآن و حدیث، حکمت الهی یونان، حکمت مشاء و حکمت ایران باستان اشاره کرد.
آثار شیخ اشراق
سهروردی با وجود کمی عمر، حدود ۵۰ کتاب به فارسی و عربی نوشته که بیشتر آنها به‌دست ما رسیده است، آثار وی از چند نوع است و می‌توان آنها را به ۵ دسته تقسیم کرد:
۱- کتاب‌های صرفاً فلسفی سهروردی؛ که همه به زبان عربی نوشته شده است و عبارتند از: تلویحات، مقامات، المشارح و المطارحات و حکمت‌الاشراق. در کتاب اول مسائل فلسفی را از دیدگاه مشائیان مطرح کرده و در موارد متعدد به سبک خود آنها، علیه‌شان انتقاد کرده است و در کتاب حکمت‌الاشراق که مهم‌ترین اثر فلسفی او و شاهکار عظیم او به‌شمار می‌آید، مختص به بیان فلسفه اشراقی است.
۲- رساله‌های کوتاه‌تری به فارسی و عربی؛ که در آنها مواد چهار کتاب فوق به زبان ساده‌تر و به‌صورت خلاصه توضیح داده شده‌اند؛ که از این جمله‌اند: هیاکل‌النور، الواح‌العمادیه که هر دو هم به عربی و هم به فارسی نگاشته شده است، پرتونامه، فی‌اعتقادالحکما، اللمحات، یزدان شناخت و بستان‌القلوب.
۳- حکایت‌های رمزی یا داستان‌ها؛ که در آنها از سفر نفس، مراتب وجود و رسیدن به رستگاری و اشراق سخن رفته است. همه این رساله‌ها به فارسی است، گرچه بعضی از آنها، ترجمه عربی نیز دارد، عقل سرخ، آواز پر جبرئیل، قصه الغربه الغربیه، لغت موران، رساله فی‌حاله‌الطفولیه، روزی با جماعت صوفیان، رساله فی‌المعراج و صفیر سیمرغ از این دسته است.
۴- تحریر‌ها و ترجمه‌ها؛ شرح‌ها و تفسیر‌هایی است بر کتاب‌های فلسفی پیشینیان و نیز بر قرآن کریم و حدیث، مانند: ترجمه فارسی رساله‌الطیر ابن‌سینا، شرحی بر اشارات او، تالیف رساله فی‌حقیقه العشق که مبتنی بر رساله فی‌العشق ابن‌سینا است و تفسیر‌های چند سوره از قرآن و برخی از احادیث.
۵- رسالاتی که حاوی ادعیه، اوراد و اذکار است که شیخ آنها را «الواردات و التقدیسات» می‌نامد؛ این نوشته‌ها بیانگر فرشته‌شناسی سهروردی، ارتباط افلاک با موجودات لطیفه و تطابق آنها با امشاسپندان زرتشتی است، مثلا در دو نیایش بسیار معروف، خورشید یا هورخش مورد خطاب قرار می‌گیرد.
کتابشناسی آثار منتشر شده پیرامون شیخ شهاب‌الدین سهروردی و مکتب فلسفی ایشان
بر اساس گزارش اطلاعات کتابشناسی موسسه خانه کتاب، ۲۴ عنوان کتاب در مورد شیخ اشراق و فلسفه او در دو سال اخیر (۱۳۹۷-۹۸) به چاپ رسیده است که ۱۶ عنوان آن چاپ نخست بوده و ۸ عنوان نیز اقبال تجدید چاپ را پیدا کرده‌اند.
بر اساس این گزارش، ۲۰ عنوان از این آثار تالیف و ۴ عنوان نیز ترجمه شده است، همچنین ۴ عنوان از آثار در سال جاری (۱۳۹۸) به چاپ رسیده‌اند و ۲۰ عنوان نیز مربوط به سال گذشته (۱۳۹۷) هستند.
در زیر اطلاعات کتابشناسی آثار منتشر شده در مورد این این فیلسوف شهیر ایرانی در دو سال اخیر در اختیار علاقه‌مندان و محققان قرار می‌گیرد:
هشت رساله سهروردی
نویسنده: یحیی‌بن‌حبش سهروردی؛ مقدمه: کاظم محمدی وایقانی، نجم کبری، ۱۹۲ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۵ سال ۱۳۹۸، ۱۰۰۰ نسخه، ۱۸۰۰۰۰ ریال
قلندر و قلعه: بر اساس زندگی شیخ شهاب‌الدین سهروردی
نویسنده: سیدیحیی یثربی، نشر قو، ۲۹۶ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱۶ سال ۱۳۹۸، ۱۰۰۰ نسخه، ۲۵۰۰۰۰ ریال
مقدمه‌ای بر حکمت اشراق
نویسنده: سعید رحیمیان، نگاه معاصر، ۹۶ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۸، ۱۱۰۰ نسخه، ۲۰۰۰۰۰ ریال
کلمات ذوقیه (رساله‌ای عرفانی در سلوک و تجرید از شیخ اشراق)
نویسنده: بهمن صادقی‌مزده، شفیعی، ۱۱۲ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۲ سال ۱۳۹۸، ۳۰۰ نسخه، ۲۰۰۰۰۰ ریال
اشراق: فلسفه وجود از دیدگاه سهروردی
نویسنده: محمدحسین بزی؛ مترجم: غلامحسین انصاری، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۲۲۸ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۱۰۰ نسخه، ۲۸۰۰۰۰ ریال
افسانه نیک: جستار‌هایی در باب شاهنامه، آثار سهروردی، اسطوره و ...
نویسنده: فاطمه مدرسی؛ ویراستار: هیرو عیسوی؛ ویراستار: سمیرا سهرابی، اساطیر پارسی، چاپار، ۵۲۶ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۵۲۰۰۰۰ ریال
بررسی تطبیقی مبانی فلسفی سهروردی و ملاصدرا و لوازم آن در بحث رابطه خالق و مخلوق
نویسنده: انور رئیسی، راه دکتری، سنجش و دانش، ۱۳۶ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه
جایگاه حسن در منطق پرواز سهروردی
نویسنده: رضا مدنی‌دورباش، کتاب آرایی ایرانی، ۲۱۲ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۳۵۰۰۰۰ ریال
در بیکران پاکی و پایایی: بازتاب اندیشه امشاسپندان در شاهنامه فردوسی و آثار سهروردی
نویسنده: مرتضی دررودی‌جوان، فروهر، ۲۰۴ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه، ۱۵۰۰۰۰ ریال
دین مانی و فلسفه سهروردی (مقایسه و تطبیق)
نویسنده: ابوالفضل شیرخانی؛ نویسنده: لیلا شیرخانی، مسیر دانشگاه، ۲۰۸ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۳۵۰۰۰۰ ریال
سهروردی و مکتب اشراق
نویسنده: مهدی امین‌رضوی؛ مترجم: مجدالدین کیوانی، نشر مرکز، ۲۷۲ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۸ سال ۱۳۹۷، ۳۰۰ نسخه، ۴۱۹۰۰۰ ریال
سهروردی، بارکلی و هستی به مثابه حضور
نویسنده: محسن اکبری، نگاه معاصر، ۱۶۰ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۱۰۰ نسخه، ۱۲۰۰۰۰ ریال
عقل سرخ و داستان غربت غربی: دو داستان از شیخ اشراق سهروردی
نویسنده: عباس محمدی، روزگار، ۶۴ صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۳۰۰۰۰۰ ریال
منشور عشق: شرح مضمون منشور عشق در مونس‌العشاق شیخ سهروردی
نویسنده: صادق نیک‌پور، ارباب قلم، ۱۲۸ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۱۴۲۰۰۰ ریال
اشراق: فلسفه وجود از دیدگاه سهروردی
نویسنده: محمدحسین بزی؛ مترجم: غلامحسین انصاری، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۲۲۸ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۱۰۰ نسخه، ۲۸۰۰۰۰ ریال
اندیشه‌های فلسفی در شعر حافظ: خوانشی مشائی و اشراقی از شعر حافظ
نویسنده: خدیجه حاجیان؛ ویراستار: محمدعلی عبدالعظیمی، دولت علم، ۱۱۶ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه، ۱۴۹۰۰۰ ریال
بررسی تطبیقی عالم خیال از دیدگاه ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا
نویسنده: محمدخان کاظمی، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۲۱۶ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۳ سال ۱۳۹۷، ۳۰۰ نسخه، ۱۵۵۰۰۰ ریال
برهان پذیری وجود خدا از منظر بوعلی سینا، شیخ اشراق، ملاصدرا و علامه طباطبایی
نویسنده: سیدوحید کاشانی، پیروان ولایت، ۲۳۴ صفحه، جلد ۲، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۳۰۰ نسخه، ۱۸۰۰۰ ریال
ترجمه حکمه الاشراق
نویسنده: یحیی‌بن‌حبش سهروردی؛ مترجم: سیدجعفر سجادی، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، ۴۲۰ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱۲ سال ۱۳۹۷، ۲۵۰ نسخه، ۳۰۰۰۰۰ ریال
حدود معرفت انسان به خدا در فلسفه اسلامی (با تاکید بر نظرات ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا)
نویسنده: گلتاب بیابانی، آلتین، ۸۸ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه، ۱۲۰۰۰۰ ریال
زیبایی‌شناسی در آثار ابن‌سینا، شیخ اشراق و صدرالمتالهین
نویسنده: حسین هاشم‌نژاد، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، ۲۴۲ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۲ سال ۱۳۹۷، ۲۰۰ نسخه، ۱۷۰۰۰۰ ریال
سه مکتب فلسفی اسلامی (اشراق مشاء حکمت متعالیه)
گردآورنده: سها بعنونی، امیرصدرا، ۶۴ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۱۰۰۰ نسخه، ۱۲۰۰۰۰ ریال
فلسفه اشراق
نویسنده: حسن معلمی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۶۲ صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ ۵ سال ۱۳۹۷، ۲۰۰ نسخه، ۱۰۰۰۰۰ ریال
مغز سرخ (اقتباسی آزاد از داستان عقل سرخ شیخ اشراق)
نویسنده: گلزار رضوی، طراحان تین، ۸۰ صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ ۱ سال ۱۳۹۷، ۵۰۰ نسخه، ۱۲۰۰۰۰ ریال. /۹۲۵/د ۱۰۱/ش
ارسال نظرات
نظرات بینندگان
روشنک
۱۹ ارديبهشت ۱۳۹۹ - ۲۰:۳۹
هیچ سیستم فلسفی و حکمی نمیتواند ترسیم کننده صحیح حقیقت بوده باشد مگر اینکه نظریه های علمی عصر جدید از قبیل تئوری تکاملی داروین در زیست شناسی، تئوری مکانیک ذرات و امواج در فیزیک جدید و تئوری جاذبه نیوتون و انشتاین در فیزیک کلاسیک و نظریه مه بانگ را مورد بررسی قرار نداده باشد. نظریات فلاسفه و حکیمان قدیمی همگی ناقص میباشند ، زیرا اولا با ساختمان ماده و نور و ریشه و اصل انواع موجودات زنده آشنا نبوده و ثانیا مفاهیم زمان و مکان و بیزمانی و بیمکانی و مفاهیم ازل و ابد را نتوانسته اند به درستی تعریف نمایند. لذا روی متون قدیمی در جا زدن به معنای سپری نمودن زندگی در گذشته است. خوشا آن متفکرینی که در لحظه حال قرار دارند و به آینده می نگرند.
پاسخ