نگاهی به فعالیت گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمدباقر پورامینی مدیر گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در مورد کم و کیف فعالیت‌های گذشته و آتی گروه کلام گفت: گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی از نخستین گروه های شکل گرفته در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که بیش از بیست سال از تاسیس آن می گذرد و آثار متعددی را تولید و منتشر نموده است. گروه کلام پنج هدف محوری دارد و برنامه‌های کلی آن ذیل این اهداف تنظیم و اجراء می‌گردد: بازپژوهی کلام اسلامی و بازنگری تحلیل آثار و آراء متکلمان بزرگ مسلمان؛ تبیین و تنسیق عقاید اسلامی به زبان زمان؛ اهتمام در جهت تعمیق و ایجاد پویایی و بالندگی در کلام و دین‌پژوهی اسلامی با توجه به نظرها و نیازهای جدید؛ پاسخگویی به شبهات القایی در قلمرو عقاید و کلام اسلامی؛ نقد مکاتب و دیدگاه‌های معارض.

وی در مورد تحقیقات در دست اجرای این گروه گفت: گروه آثاری متعددی را از اعضای هیئت علمی و حتی محققان غیر عضو در حال انجام دارد که امید است در اثربخشی و جامعیت، مورد توجه اهل نظر و مخاطبان فرهیخته قرار گیرد ؛ تحقیقات جاری گروه عبارتند از «نقد و بررسی تحویل‌گرایی در الاهیات معاصر» ، «نقد داروینیسم ؛ پیامدهای فلسفی و کلامی» ؛ «نقد و بررسی رویکردهای دین‌شناسی علمی عطف به کارکردهای دین»؛ «برآیند مبانی کلامی در علوم انسانی اسلامی» ؛ «تبیین و نقد تأثیر ناواقع‌گرایی معرفتی بر الهیات معاصر»؛ «اسلام و بودیسم ؛ نقد و بررسی مقایسه‌ای با تمرکز بر نقد معنویت گرایی»؛ «توحید عبادی در مکتب سلفی»؛ «نقد معرفت شناختی و اصولی فهم سلف»؛ «ذات مند بودن و فطرت مندی انسان»؛ «باز خوانی تاریخی ـ فکری کلام شیعه در عصر حضور»؛ «بررسی اندیشه‌های کلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای»؛ «نقد مکتب تفکیک بر اساس روایات و احادیث»؛ «آفاق عصمت؛ تأملی در شبهات عصمت و گستره آن»؛ «جایگاه مباحث کلامی در الگوی پیشرفت»؛ «پاسخ به شبهات سروش در مورد تشیع و امامت» و «فرایند شکل گیری باور دینی، عوامل تقویت و تضعیف آن در قرآن کریم».

وی ادامه داد: در سال جاری «کرسی علمی- ترویجی گذر از ذاتمندی ارسطویی به فطرتمندی قرآنی» با ارائه حجت‌الاسلام و المسلمین آقای سهرابی‌فر برگزار شد. همچنین کرسی علمی ترویجی دیگری نیز با عنوان «بررسی انتقادی گوهر و صدف دین از منظر شبستری» توسط حجت‌الاسلام کاشی ارائه گردید. در ادامه چهار کرسی دیگر نیز پیش بینی شده است که مقدمات آن در حال انجام است.

حجت الاسلام پورامینی افزود: درسال جاری کرسی علمی– ترویجی کلام وجودی با ارائه آقای دکتر عباس زاده به صورت مشترک با قطب فلسفه دین اسلامی برپا شد که در ادامه نیز چند نشست مشترک نیز پیش‌بینی شده است که می‌توانم به کرسی « جایگاه مباحث کلام در الگوی پیشرفت» و کرسی «فطرت و بنیادهای معرفت شناختی علوم انسانی» اشاره کنم.

وی در مورد راهکارهای شناسایی و نفوذ بیشتر آثار گروه مربوطه در بین مخاطبین خود، گفت: رونمایی آثار با حضور مولفین در کانون‌های علمی؛ گفتگو با صاحبان اثر در تشریح تفصیلی آثار ؛ برگزاری جلسه نقد کتاب در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه می تواند در معرفی بیشتر آثار منتشره موثر باشد.

وی ادامه داد: یکی از وظایف اصلی کسانی که دغدغه‌مند توسعه و عینی سازی دانش کلام هستند، تلاش در تبیین، اثبات و دفاع از باورهای اعتقادی در مسائل اجتماعی است. زیرا توحید اجتماعی ضلع مهمی از بعثت انبیاء است و تعلیمات آنان در راستای «شناختن خدا و نزدیکی به سمت او» و «برقراری عدل و قسط در جامعه بشری» است . آیت‌الله مطهری معتقد است پیامبران از نظر هدف، دو مقصد مستقل داشته‏‌اند؛ یکی از این دو مقصد به زندگی اخروی و سعادت اخروی بشر مربوط است (توحید نظری و توحید عملی فردی)، و دیگری به سعادت دنیوی او (توحید اجتماعی‏). پیامبران از آن نظر که در اندیشه سعادت دنیوی بشر بوده‌‏اند، به توحید اجتماعی‏ پرداخته‌‏اند و از آن جهت که می‏‌خواسته‌‏اند سعادت اخروی بشر را تأمین کنند، به توحید نظری و توحید عملی فردی که صرفا روحی و ذهنی است، پرداخته‌‏اند. استاد از این نکته نیز یاد می‌کند که توحید نظری و توحید عملی فردی مقدّمه لازم توحید اجتماعی است و خداوند معرفت خود و پرستش خود را فرض کرده است تا توحید اجتماعی محقّق گردد. از این رو این شهید بزرگوار یکی از مبدعان کلام اجتماعی در دوره معاصر است.

وی افزود: اغلب متکلمان اسلامی، از زمان خواجه نصیرالدین طوسی، در کنار اثبات وجود خدا، بررسی صفات الهی، اثبات توحید، ضرورت بعثت انبیاء و معاد، به صورت ضمنی، به برخی از مباحث اجتماعی دین بخصوص در ضمن موضوع افعال الهی پرداخته‌اند. در پنجاه سال اخیر نیز محوری‌ترین امتداد اجتماعی مباحث کلام را نیز شاهد بوده‌ایم، به عنوان نمونه در آثار علامه طباطبایی، آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله مصباح یزدی مسائل اجتماعی متعددی از منظر یک متکلم شیعی مطرح شده است که قابل بسط و توسعه و تکمیل و افزودن است مباحثی چون حیات اجتماعی، سعادت اجتماعی، سنت اجتماعی، عدالت اجتماعی، دگرگونی‌های اجتماعی، روابط اجتماعی، آزادی اجتماعی، جامعه توحیدی، نهادهای اجتماعی، تعادل، بحران و انقلاب اجتماعی و حتی موضوع آسیب‌های اجتماعی، از مباحثی است که در عینی سازی دانش کلام موثر واقع شده است.

حجت الاسلام پورامینی در پایان گفت: از این رو یکی از دغدغه‌های شورای علمی گروه کلام پژوهشگاه ورود به موضوع «امتداد دانش کلام در جامعه» بوده است و در سال جاری مصوب کرد که مقدمات برگزاری سلسله نشست‌های علمی ذیل این عنوان برگزار شود و به مباحث عینی، اجتماعی و کاربردی کلام پرداخته شود، تا پس از مسئله‌یابی و موضع‌شناسی بیشتر ، این مساله با دقت و تانی و عمق بیشتری دنبال شود.