به همت دانشگاه تهران؛
شماره 23 فصلنامه «پژوهش در تاریخ» منتشر شد
بیست و سومین فصلنامه علمی ـ تخصصی «پژوهش در تاریخ» به صاحب امتیازی انجمن علمی تاریخ دانشگاه تهران با مدیر مسؤولی نگار مروتی و سردبیری رضا اردو ویژه پاییز 98 منتشر شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیست و سومین فصلنامه علمی ـ تخصصی «پژوهش در تاریخ» به صاحب امتیازی انجمن علمی تاریخ دانشگاه تهران با مدیر مسؤولی نگار مروتی و سردبیری رضا اردو ویژه پاییز 98 منتشر شد.
این فصلنامه در 138 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
سیمای ایرانیان دوره هخامنشی در نگاه یونان: نخستین تصویرسازیِ غرب از شرق
بهرام روشن ضمیر
چکیده: در زمینه ذهنیت، تصوُر و تصویرسازی غرب از شرق از زمان ادوارد سعید تا کنون پژوهش‌هایی شده است. با این‌حال هم سعید و هم دیگر مؤلفان کمتر به موضوعِ ایران باستان و تصویر و تصور آن در ادبیات کلاسیک غرب (یونان و روم) پرداخته‌اند. این درحالی است که اگر به نظریه میم یا ژنتیکِ فرهنگی معتقد باشیم، به نظر می‌رسد کلیشه‌ها و الگوهای ادبی موجود در سیمای ایران و ایرانیان در ذهنیت غربی دوره‌های بعدی (روم، بیزانس، قرون وسطی و عصر جدید) به دورانِ باستانیِ ایران برگردد. از آیسخولوس (مؤلف نمایشنامه پارسیان) و هرودت در سده پنجم پیش از میلاد تا واپسین تاریخ‌نگار کلاسیک یونانی عصر باستان، یعنی تئوفیلاکت سیموکاتا در سده هفتم میلادی، یک هزاره فاصله است که باید آن را نخستین هزاره ایران‌شناسی غربی نامید. در این میان، خاستگاه ذهنیتِ غربی را می‌توان در نخستین برخوردِ جدیِ دو تمدن یعنی دوره هخامنشی جست؛ جایی که مفاهیمی چون استبداد شرقی و آزادی غربی در ادبیات یونانی سکه‌زده شد. بدین ترتیب می‌توان گفت در ایران‌شناسی غربی همه راه‌ها به آتن عصرِ کلاسیک (سده ششم تا چهارم پ.م) ختم می‌‌شوند. بررسی عمیق‌تر نشان می‌دهد فهمِ یونانی از شرق و ایران کاملاً اسطوره‌زده و گاه شبیه‌سازی‌شده بر پایه انگاره کلیشه‌ای و سنتیِ مردان نسبت به زنان بود. پس شرق و ایران زنانه و غرب و یونان مردانه تصویر شدند. این پژوهش امیدوار است به شناختِ بهترِ فهمِ یونانی از ایرانیان دوره هخامنشی کمک کند تا بستری بهتر، برای آنچه تاریخِ ذهنیت گفته می‌شود، فراهم آید.
سیر تطور کاغذ و کاغذسازی در دوران اسلامی
احمد دستوان
چکیده: یکی از مهم‌ترین جلوه‌های فرهنگ و تمدّن بشری بی‌شک کاغذ است. نقشی که کاغذ در زندگی، فرهنگ، و دانش بشری ایفا کرد بسیار بااهمیت است. قبل از ساخت کاغذ، فراگیری علوم و دانش محدود به طبقه خاصی از جامعه بود؛ زیرا مواد نوشتاری قبل از اختراع کاغذ به علت گران بودن، تولید کم و حمل و نقل سخت امکان این را نمی‌داد که طبقات مختلف بتوانند به علوم مختلف روی بیاورند. بعدها اما اختراع کاغذ موجب شد تا علوم به نوعی فراگیرتر شوند. آشنایی مسلمانان با کاغذ در قرن 2ق یک رویداد مهم در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی بود. این که تا قبل از اختراع کاغذ مردمان چه موادی را برای نوشتن به کار می‌بردند؟ کاغذ برای اولین‌بار در کجا و توسط چه کسی ساخته شد؟ مسلمانان چگونه با کاغذ آشنا شدند و آن را فراگرفتند و به چه صورت آن را گسترش دادند؟ و نیز این پرسش اصلی که سیر تطور کاغذ در دوران اسلامی چه مراحلی را طی کرده است؟ می‌تواند ابهامات مهم این پژوهش باشد. در نتیجه، نشان داده شد که در دوران اسلامی با انواع مختلفی از کاغذ - نظیر کاغذ منسوب به شهرها یا منسوب به اشخاص و ... - مواجهیم. مسلمانان به کاغذ به سبک چینی اکتفا نکرده و با آهار و مهره کردن و مسطراندازی کاغذ مهر خود را ثبت کردند.
مراکز تجاری جنوب و غرب دریای خزر از دوره ایلخانی تا عصر صفوی
الهه ابراهیمی و عبدالله همتی گلیان
چکیده: مناطق اطراف دریای خزر در طی تاریخ کم و بیش مورد استفاده بازرگانانی بود که در پی تجارت با ساکنان این منطقه یا نواحی مجاور بودند. در دوره مورد بررسی، شاهد گسترش تجارت در این مناطق، بخصوص نواحی جنوبی و غربی دریای خزر، هستیم. عبور راه های ارتباطی جنوب به شمال دریای خزر از نواحی مزبور باعث توجه بازرگانان به این مراکز و در نتیجه، رونق و توسعه مبادلات تجاری از طریق دریای خزر و نواحی مجاور شد. ولایات مازندران، گیلان، آذربایجان، شروان و اران بیشترین کاربرد را در امر تجارت داشتند. تولیدات این نواحی، که شامل ابریشم، برنج، پوست، چهارپایان و ... می شد، به ولایات هم‌جوار و نیز بلاد اروپایی ارسال می‌شد. همچنین کالاهای تجاری از بلاد هم‌جوار و اروپا به این مناطق صادر و به فروش می رسید. با توجه به نقش مهم نواحی مزبور در روند مبادلات تجاری در دوره مورد بررسی، در این پژوهش با شیوه کتابخان های و روش توصیفی - تحلیلی به بررسی نقش مراکز اطراف دریای خزر در امر تجارت، کالاهای مبادلاتی و راه های تجاری، که از این نواحی می گذشتند، پرداخته خواهد شد. از جمله سؤالاتی که در این پژوهش به آن پاسخ داده خواهد شد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: چه مناطقی در حوزه دریای خزر در امر تجارت دوره مورد بحث تاثیرگذار بودند؟ کالاهای تجاری و راه های بازرگانی، که از این ناحیه می گذشتند، چه بودند؟
آیا محمدامین استرآبادی مجتهد بود؟
رولا جردی و رضا مختاری
چکیده: دیدگاه رایجی که قائل است محمد امین استرآبادی (م. 1036 قمری /1626 میلادی) نزد فقیه اصولیِ شهیر، شیخ حسن صاحب معالم (م. 1011 قمری/1602 میلادی)، فرزند شهید ثانی (م. 965 قمری/1558 میلادی)، تلمّذ کرده و تا پیش از اخباری شدن در شهر مکه، بیشتر عمر خویش را مجتهد بوده، پایه و اساسی ندارد. این دیدگاه در اواخر قرن نوزدهم و به واسطه کتاب روضات الجنات محمدباقر خوانساری مطرح شد و سپس بی‌آنکه مداقه ای بر آن صورت گیرد، به روایت‌های اصلی پیرامون زندگینامه، حیات و مقامات علمی استرآبادی راه یافت. بر این اساس، بسیاری از علما و محققان عصر جدید این دیدگاه را پذیرفتند و مبنای رأی خویش قرار دادند و لذا نتیجه‌گیری‌های ناقصی پیرامون ماهیت جنبش اخباری او ارائه کردند. طبق بررسی دقیق آثار استرآبادی و اشاراتی که وی به اساتیدی که نزد آن‌ها و اماکنی که در آن‌ها درس آموخته داشته، این شهر شیراز است که نقش اصلی را در شکل‌دهی به مواضع اولیه اخباری وی در کلام شیعی او داشته است نه مکه؛ کلامی که از مواضع اخباری او در فقه و حدیث آکنده است. چنانکه از جوازات اعطا شده به استرآبادی بر می‌آید، او در پی نقل حدیث از مجتهد نامدار، محمد صاحب مدارک (م. 1009 قمری/1600 میلادی)، بوده اما نزد وی درس اجتهاد نخوانده است. تمامی این یافته ها ما را بر آن می دارد که در سابقه و ماهیت اندیشه اخباری استرآبادی، که در بخش عمده‌ای از ادبیات پژوهشی دست دوم آمده است، تردید کنیم و مجموعه مشخصی از عوامل فکری و سیاسی - اجتماعی مؤثر در شکل‌گیری آن را مطمح نظر قراردهیم. /۸۲۲/ن ۶۰۲/ش
ارسال نظرات