۰۳ آذر ۱۳۹۸ - ۱۸:۱۳
کد خبر: ۶۲۸۳۴۲
در چهارمین جلد شرح صحفیه سجادیه می خوانیم؛

توازن بین خوف و رجا لازمه پیشرفت زندگی بشر است

توازن بین خوف و رجا لازمه پیشرفت زندگی بشر است
جامعۀ بشری نیازمند داشتن زندگی اجتماعی است و آن زندگی بدون حاکمیت و تشکیل دولت ادامه نمی‎یابد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، صحیفه سجادیه پس از قرآن و نهج البلاغه مهم ترین منبع و متن مقدس نزد شیعیان و در بردارنده 54 دعاست كه حضرت امام سجاد علیه السلام براي حضرت امام باقر علیه السلام انشا و به كتابت و محافظت از آن امرکرده اند. حضرت امام راحل در وصیت نامه الهی ـ سیاسی خود از صحیفه سجادیه با عنوان «قرآن صاعد»  یاد می‌کنند و آن را زبور آل محمد می‌نامند؛ همچنین رهبر معظم انقلاب اسلامی دعاهای صحیفه‌ی سجّادیّه را بحر موّاج معارف اسلامی توصیف کرده، درباره اهمیت این منبع نورانی میراث شیعی می فرمایند: «(صحیفه سجادیه) پُر از نغمه‌های معنوی است، دعا و درس است؛ هم درس اخلاق است، هم درس علم‌النّفس است، هم درس امور اجتماعی است.»[1]

غنای محتوایی، اعجاز معنوی و فرمایش نورانی امام صادق علیه السلام مبنی بر حفظ اين اثر برجسته معنوی باعث شده  است عالمان و بزرگان شیعه در اعصار متمادی نسبت به گرامی داشت، حاشیه، تشریح و تفسیر فرازهای آن اهتمام ورزند و در هر دوره ای ترجمه و شرحی متناسب با نیازهای روز بر صحیفه سجادیه بنویسند که فهرست بسیاری از آنها در کتاب شریف الذریعه الی تصانیف الشیعه آمده است؛ مهم ترین شروح و حواشی صحیفه سجادیه عبارتند از: ریاض السالکین (7 جلد) تالیف سید علیخان مدنی، شرح شیخ بهائی، شرح کفعمی، شرح میرداماد، شرح فیض کاشانی، شرح الهی قمشه ای، شرح فیض الاسلام و علامه شعرانی.

یکی از شرح های عالمانه بر زبور آل محمد، شرح آیت الله حسن ممدوحی است که انتشارات بوستان کتاب قم منتشر کرده است؛ کتاب «شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه» سلسله گفتارهای 4 جلدی اثر آیت الله حسن ممدوحی کرمانشاهی درباره شرح دعاهای صحیفه سجادیه است که در طول چند سال از رادیو و خصوصا رادیو معارف پخش شده است. شیوه کار نویسنده در این مجموعه چنین است که در ابتدا هریک از دعاهای صحیفه سجادیه به فرازهای چندگانه تقسیم  و پس از ترجمه، شرحی مختصر و نکاتی که به نظر نویسنده برجسته‌تر است، بیان شده است. اکثر مطالب مطرح شده در این شرح صحیفه سجادیه، از قرآن کریم، تفسیر‌ها و کتاب‌های روائی، عرفانی و فلسفی مرجع برگرفته شده است.

چهارمین جلد از موسوعه «شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه» نوشته آیت الله ممدوحی شامل دعای 46 (دعاؤه فی عید الفطر و الجمعه) تا دعای 54 (دعاؤه فی استکشاف الهموم) است.

توازن بین خوف و رجا لازمه پیشرفت زندگی بشر است

آیت الله حسن ممدوحی در شرح دومین فراز دعای 46 دعای عید فطر و روز جمعه با اشاره به ناچیزی موجودات در برابر وجود بی نهایت مبدأ متعالی می نویسد: «هر چیز را که با بی‎نهایت بسنجند، نه تنها محدود و ضعیف است، بلکه نمودی در حد صفر بیش ندارد. آروزهای محدود و خواسته‎های کوچک ما با کم‏ترین عنایت و توجه حضرت حق، با تمام ظرفیت خود جواب مثبت می‎گیرند؛ صفات و کرامت‎های وجودی خداوند ـ جلّ جلاله ـ بی‎نهایت است و با نیازها و خواسته‎های ما قابل مقایسه نیست. از این‎رو، هر جلال و جمالی و هرگونه علو و برتری را که بنگریم، در مقابل جلال و جمال حضرت حق صفر است و با آن قابل ملاحظه نیست. از نگاه دیگر، ما سِوَی الله قابل تصور نیست؛ زیرا هر چه هست، تلألؤ و درخشش همان ذات بی‎همتا است و درخشش بدون تصور درخشان، بی‎معنا است بلکه اوّل درخشان، به نظر جلوه می‎کند، سپس درخشش او؛ از این رو، جلوه‎های حضرت حق آن چنان با عظمت و بی‎پایان است که هر جلوه و عظمتی به هر مقدار چشمگیر باشد، در آن اقیانوس نامتناهی، مستغرق و قابل مقایسه و محاسبه نیست، بلکه در قبال جلوۀ نامتناهی او به تصور نمی‎آید».

وی در شرح فراز چهل و دوم دعای روز عرفه (دعای 47) خدا فراموشی را علت فراموش شدن انسان می داند و چنین شرح می دهد: «درخواست دیگر امام سجاد(ع) آن است که خداوند یاد خود را در دل او به فراموشی نسپارد: «و لاتُنسِنی ذِکرَک»؛ این درخواست در صورتی اجابت می شود که انسان مقدمات آن را فراموش نموده و خدا را از یاد نبرد؛ زیرا کسی که خدا را فراموش نکند، خداوند متعال نیز او را فراموش نمی‎نماید و در واقع، فراموشی ما علت فراموشی ما از سوی خداوند می‎باشد».

آیت الله ممدوحی درباره فراز 59 همان دعا (دعاؤه فی یوم عرفه) لزوم تشکیل حکومت در دیدگاه اسلام را مد نظر قرار داده و نوشته است: «جامعۀ بشری نیازمند داشتن زندگی اجتماعی است و آن زندگی بدون حاکمیت و تشکیل دولت ادامه نمی‎یابد. از این رو، در اسلام قطعا در چهارچوب معینی که اساس آن قرآن و سنّت است، باید دولت تشکیل گردد، زیرا که اگر اسلام شاکلۀ حکومتی نداشته باشد، پیاده شدن بسیاری از احکام اسلام میسور نخواهد بود.»

توازن بین خوف و رجا لازمه پیشرفت زندگی بشر است

انسان در فراز ششم از دعای 54 (دعا برای بر طرف شدن ناراحتی ها) با این عبارات خدا را می خواند: « اللّهُمّ اجْعَلْ رَغْبَتِي فِي مَسْأَلَتِي مِثْلَ رَغْبَةِ أَوْلِيَائِكَ فِي مَسَائِلِهِمْ، وَ رَهْبَتِي مِثْلَ رَهْبَةِ أَوْلِيَائِكَ، وَ اسْتَعْمِلْنِي فِي مَرْضَاتِكَ عَمَلًا لَا أَتْرُكُ مَعَهُ شَيْئاً مِنْ دِينِكَ مَخَافَةَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ.»[2]

این شارح صحیفه سجادیه، با برداشت «لزوم رغبت و رهبت و تعدیل آن دو» از این فراز می نویسد: «یکی از عوامل مهمی که در تعدیل انسان نقش بسیار مهمی دارد و می‎تواند نفس افسار گسیخته را مهار کند، «رغبت و رهبت» و به عبارت دیگر «میل و خوف» است. هر یک از این دو اگر در انسان نباشد، به یکی از دو کج‎راهه می ‏افتد و روان او با آسیب فراوان روبه رو خواهد شد: خوف فراوان او را مأیوس و چه بسا موجب هلاکت او خواهد شد و رغبت و امید افراطی نیز او را به ولنگاری خواهد کشاند. اگر هیچ یک از رغبت و رهبت در وجود انسان نباشد، دچار حرکتی سر درگم گردیده و بر ارکان زندگی او خلل‎های جبران ناپذیر وارد خواهد شد». /۲۰۲/ش

پاورقی:

[1] بیانات در دیدار جمعی از پاسداران، 13/9/1376.

[2] یعنی: «خدایا. رفیقم را در خواسته هایم مانند رغبت عاشقانه ات در خواسته هایشان، و ترسم را مانند ترس دوستانت قرار ده، و مرا در عرصۀ خشنودیت به کار و عملی به کار گیر، که با آن چیزی از دینت را به خاطر ترس از کسی از آفریده هایت رها نکنم.»

محمد مهدی محققی
ارسال نظرات