نسبت‌شناسی فقه و موسیقی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا،بررسی نگاه عالمانه به موسیقی از زاویه فقه یکی از نکاتی است که کمتر بدان پرداخته‌اند و این خلاء گفتمانی منجر به سوء استفاده دستگاه‌های حاکم بر رسانه غرب‌گرا شد و حالا برای شروع مسئله‌یابی فقه و موسیقی یک نشست علمی را تجربه می‌کنیم، به همین خاطر از نظریه‌پردازان و مسئله‌شناسان در این موضوع دعوت می‌کنیم تا نظرات‌شان را با ما در میان بگذارند.

سه شنبه 26 آذرماه نشستی با حضور حجت الاسلام مجتبی فلاحتی نویسنده کتاب فقه، موسیقی و انقلاب اسلامی، تهدید یا فرصت، دکتر سید مهدی میر مهدی استاد دانشگاه برلین، مجتبی ضرابی عضو هیئت مدیره خانه موسیقی، هومان اسعدی استاد دانشکده هنر دانشگاه تهران و علیرضا بلیغ پژوهشگر موسیقی در حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.

ابتدا علی‌رضا بلیغ با اشاره به کتاب موسیقی، فقه، انقلاب اسلامی تهدید یا فرصت گفت: در یک نگاه کلی به فقه باید گفت فقه متکفل اداره جامعه است و تلاش می‌کند تا نظم عمومی را در جامعه برقرار کند.

وی ادامه داد: امروز اوضاع موسیقی در جمهوری اسلامی در وضعیت تعلیق قرار دارد و معلوم نیست که بالاخره قرار است به موسیقی پرداخته شود یا خیر؟

نگاه غایت‌مدار به موسیقی

سپس میرمهدی به نگاه امامین انقلاب به مسئله فقه و موسیقی اشاره کرد و اظهار داشت: طی صد و پنجاه سال اخیر و بعد از تصادم با غرب شوکی بر جامعه وارد شد که در حوزه‌های مختلف فرهنگی هنوز تاثیر گذار است.

وی افزود: در نظریات فقهی امام خمینی و آیت الله خامنه‌ای مسئله حلیت و حرمیت موسیقی مطرح نمی‌شود و نگاه ایشان نگاهی غایت‌مدار به موسیقی است. پس اگر موضوع پرداختن به کارکرد موسیقی باشد باید درباره آن هم صحبت کرد.

چهار دوره تطور موسیقی و غنا

حجت الاسلام فلاحتی به تفکیک موسیقی و غنا از منظر فقه پرداخت و موسیقی را به چهار دوره تطور تقسیم کرد؛ دوره هزار و سیصد ساله تحریم موسیقی، دوره تردید در تفکیک نوع حلال از حرام آن، دوره تفکیک نوع حرام از حلال آن توسط امام خمینی و دوره نگاه ایجابی و سلبی به موسیقی که نگاه آیت الله خامنه‌ای به این موضوع بود.

فلاحتی در ادامه غنا را از دیدگاه فقهی به دو دوره حرمت مطلق موسیقی و تفکیک نوع حلال از حرام تقسیم کرد و به بررسی ادله مبتنی بر روایات نظرات رهبر انقلاب پرداخت و در مورد نظرات ایجابی رهبر انقلاب در مورد موسیقی توضیح داد: موسیقی می‌تواند انسان را به خدا برساند، موسیقی می‌تواند دل ناشاد ما را شاد کند.

وی خاطرنشان کرد: نظرات معظم له می‌تواند برای موسیقیدانان مورد استفاده باشد.

نباید معلم سرود را از مدرسه حذف می‌کردیم

ضرابی به مسئله موسیقی اشاره کرد و گفت: موسیقی امری کاملا فنی است و باید اهل فن در آن نظر دهند، آن موقعی که معلمان سرود را از دبستان‌ها برداشتیم، باید می‌فهمیدیم که وقتی این دبستانی‌ها چهل سالشان شد، توانایی تشخیص موسیقی مبتذل از فاخر را نخواهند داشت.

هومان اسعدی نیز با اشاره به کتاب فقه، موسیقی و انقلاب اسلامی عنوان کرد: در حوزه‌هایی که میان رشته‌ای باشد، تخصص در هر دو زمینه نیاز است.

اصحاب الغنا العربی و اصحاب الموسیقی من فلاسفة القدما

وی سپس به آسیب‌شناسی در زمینه مفهوم موسیقی پرداخت و به یکی از رساله‌های بعد از اسلام درباره موسیقی اشاره کرد و توضیح داد: به نقل از ابن منجم، اهل موسیقی در جهان اسلام را به دو طیف اصحاب الغنا العربی و اصحاب الموسیقی من فلاسفة القدما تقسیم کرد.

اسعدی با توضیح اهمیت موسیقی اظهار داشت: اساسا فهم معنای موسیقی از قدیم دچار اختلال بوده است.

این کارشناس موسیقی عنوان کرد که موسیقی امری جهانی است و به مختص به جهان اسلام نیست و نمی‌توان با وجود انواع متعددش با یک جمله مثبت، منفی یا خاکستری توصیف کرد.

میرمهدی با تایید سخنان اسعدی خاطرنشان کرد که هنوز منطق ارسطویی در ذهنیت فقه حوزوی و همچنین موسیقی سنتی حاکم است و به دلیل حاکمیت این منطق پاسخگویی به سوال مشکل است. همچنین مدعی شد که حل مشکل موسیقی از دست فقه سنتی خارج شده است و حتی قادر نیست مسئله را واقع گرایانه تشریح کند.

اما فلاحتی به بعضی سخنان واکنش داشت و با توجه به موضوع جلسه به تعریف فقه به عنوان بخشی از مباحث دینی پرداخت که متصدی بیان قوانین، حد و حدود روابط می‌باشد و گفت: فقه برای ما یک نظام فکری و سبکی از زندگی ساخته است و بحث امروز بر سر فقه است و الا خیلی‌ها خیلی چیزها درباره موسیقی گفته‌اند از جمله فیلسوفان.

وی پیرامون اظهار یکی از اساتید درباره اینکه موسیقی یک بحث کاملا فنی است و فقیه چه کاره است که در آن نظر بدهد، افزود: اگر اینگونه بخواهیم به مباحث نگاه کنیم که روانشناس، فیلسوف و جامعه شناس نیز می‌تواند اینگونه با فقه برخورد کند و دراین صورت باید حق مذهب و دین را در تعیین امورات زندگی کلا منتفی بدانیم، اساسا باید فاتحه دین و مذهب را بخوانیم.

این پژوهشگر حوزوی درباره منطق ارسطویی توضیح داد: فقه مبتنی بر آیات و روایات است و منطق یک ابزار است برای بهتر فهمیدن آیات و روایات و در درجه دوم قرار می‌گیرد و حتی خیلی از فقها اصلا منطق ارسطویی را قبول ندارند.

وی با بیان معیارهای زیبایی‌شناسی، خوب و بد بودن یک موسیقی توسط اساتید و عیان شدن اختلافات در چگونگی تعیین مناسب بودن یا نبودن یک موسیقی به حال بد موسیقی ایران اشاره کرد و پیدا شدن رد پای برخی ریتم‌های مبتذل رایج در غرب حتی در نواهای مذهبی عنوان کرد: عدم گفت‌وگو و یا کم بودن این گفت‌وگوها میان فقها و موسیقی‌دانان باعث شد تا موسیقی‌دانان برای کارهای خود به صرف ملاک‌های شخصی خود عمل کنند و متأسفانه این گفت‌وگو نکردن‌ موجب گشت تا نهادهای مختلف در کشور که متصدی موسیقی هستند، هیچ اسلوب و ساختار واحدی برای موسیقی ندارند و سلیقه ای عمل می کنند. /882/ 502/

خبرنگار: مهدی براتی