فیک نیوزها، فرصتی برای دولت‌ها!
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، اجلاس گردهمایی روزنامه‌نگاران کشورهای مختلف جهان هر ساله در اوایل سال میلادی (عمدتاً ماه مارس، اواخر اسفند یا اوایل فروردین) در کشور کره جنوبی برگزار می‌شود. امسال اما به‌دلیل همه‌گیری ویروس کرونا، ابتدا زمان برگزاری اجلاس سال ۲۰۲۰ به تعویق افتاد و در نهایت اعلام شد که گردهمایی امسال به‌صورت مجازی در روزهای ۲۴ تا ۲۶ شهریورماه جاری برگزار خواهد شد.
«فیک نیوزها و آینده رسانه‌ها»، «رسانه‌ها و راه‌های کنترل بیماری کووید -۱۹» و «جنگ و صلح دو کره و تاثیر بین‌المللی آن» موضوع نشست‌های امسال این اجلاس است که سخنرانان منتخبی از کشورهای مختلف درباره آنها سخن می‌گویند.
علیرضا بهرامی، روزنامه نگار ایرانی، یکی از سخنرانان روز نخست اجلاس در کنار روزنامه‌نگارانی از کشورهای بنگلادش، ایرلند، کامبوج، کلمبیا، مصر، هندوستان، اندونزی، روسیه، کویت، لبنان، نپال، پاکستان، فلسطین، پاراگوئه، فیلیپین، ویتنام، جمهوری دومنیکن، ایالات متحده آمریکا و کره جنوبی بود که زیر عنوان «فیک نیوزها، فرصتی برای دولت‌ها»، سخنرانی کرد.
علیرضا بهرامی در اجلاس روزنامه‌نگاران جهان در سال ۲۰۲۰ میلادی، گفت: در جمهوری اسلامی ایران نیز، مانند سایر کشورهای جهان، در چند سال گذشته، با پیشرفت تکنولوژی و گسترش ابزارهای ارتباطی، فرصت‌ها و مخاطره‌هایی برای رسانه‌های استاندارد سنتی پدید آمد. از یک سو، رسانه‌ها فرصت یافتند که در بسترهای مختلف و با سرعت و وسعت بیشتری با مخاطبان ارتباط برقرار کنند، از سوی دیگر، حیات اقتصادی برخی از رسانه‌ها با تهدید مواجد شد.
از یک سو، نوعی دموکراسی ارتباطی برای تمامی شهروندان ایجاد شد و از سوی دیگر، سودجویان نیز فرصت یافتند که به تخریب روابط اجتماعی در جامعه بپردازند. در این میان، فیک نیوزها نقش تخریبی ویژه‌ای ایفاء کردند؛ یعنی خبرهایی که از نظر ظاهری، شرایط اخبار استاندارد را برای عموم مردم دارند، اما درواقع خبرهایی جعلی هستند که برای اهدافی فرومایه مانند افزایش مخاطبان از راه‌های نادرست، تولید و منتشر می‌شوند. ضمن آنکه ایران علاوه بر شرایط عمومی که مشابه دیگر کشورهای جهان است، در وضعیت تحریم و تقابل اقتصادی و سیاسی برخی کشورها قرار دارد.
وی افزود: از نگاه کارشناسان دانشگاهی و متخصصان، افزایش سواد رسانه‌ای مردم، از مهمترین راه‌های مراقبت از جامعه در برابر رشد سریع انتشار فیک نیوزها است. اما تجربه ایران ثابت کرده که علاوه بر اهمیت این روش، راه تضمین‌شده‌تری هم وجود دارد. در ایران نیز در چند سال گذشته، سواد رسانه‌ای جزو درس‌های مدرسه قرار گرفت. همچنین فعالیت‌های دیگری همچون راه‌اندازی فرهنگسراها یا انجمن‌های مربوط به سواد رسانه‌ای شکل گرفت. اما هیچکدام نتوانستند در برابر موج گسترش فیک نیوزها چندان مؤثر باشند. تجربه رخدادهای چند ماه گذشته در ایران نشان داد که راه مؤثر دیگری هم پیش روی دولت قرار دارد.
بهرامی ادامه داد: به خاطر دارید که چند ماه پیش یک هواپیمای مسافری که بیشتر سرنشینان آن را مسافران ایرانی تشکیل می‌دادند، در جریان تنش نظامی میان ایران و آمریکا، به اشتباه، در نزدیکی فرودگاه تهران مورد اصابت موشک قرار گرفت. چند روز طول کشید تا دولت ایران با انتشار اطلاعیه‌ای رسمی، مسئولیت این سانحه را برعهده گرفت. در طول این چند روز، فضای مجازی و شبکه‌های غیر رسمی، از رسانه‌های رسمی ایران پیشی گرفتند و موج بی‌اعتمادی به رسانه‌های رسمی پدید آمد. رسانه‌های رسمی داخلی به حمایت از پنهان‌کاری متهم شدند و فضا برای انتشار هر گونه خبر درست یا نادرستی در فضای مجازی فراهم شد.
بهرامی در ادامه به عملکرد رسانه‌های ایران در زمان شیوع کرونا پرداخت و گفت: اما چند هفته بعد، در جریان شیوع ویروس کرونا ۲۰۱۹ این وضعیت تا حدودی بهبود یافت. پس از انتقادهای روزهای اول به نحوه اطلاع‌رسانی دولت ایران درباره بیماری کووید ۱۹، اطلاع‌رسانی مستمر و اعتماد به کارکرد رسانه‌های رسمی و استاندارد، فضا را برای فیک نیوزها هرروز سخت‌تر کرد. سخنگوی وزارت بهداشت ایران روزانه برای رسانه‌ها نشست خبری برگزار کرد و اطلاعات لازم به صورت منظم به رسانه‌ها منتقل شد.
همچنین رسانه‌ها بنا بر مسؤولیت اجتماعی خود، به کنکاش مداوم در فعالیت‌های دولت در این زمینه پرداختند. در ایران نیز، در روزهای نخست، در فضای مجازی، بازار گمانه‌زنی‌ها و انتشار اطلاعات بی‌اساس، داغ بود. همچنین سودجویان اقتصادی با انتشار اخباری جعلی مبنی بر اینکه مثلاً استفاده از یک دانه یا ادویه گیاهی خاص، در جلوگیری از ابتلا به ویروس جدید کرونا مؤثر است، رونق یافته بود. اما استمرار روش پاسخگویی دولت و همچنین استمرار خود بیماری باعث شد آن اخبار جعلی به مرور رنگ ببازند. اعتبار رسانه‌های رسمی ایران که در ماجرای سقوط هواپیما آسیب دیده بود، بهبود یافت.
وی اضافه کرد: این تجربه نشان داد که یکی از راه‌های محافظت از هر جامعه‌ای در برابر اخبار جعلی، بالا بودن میزان پاسخگویی مسوولان آن جامعه است؛ مخصوصاً که همه می‌دانیم، یکی از دلیل‌های گسترش خبرهای جعلی در جامعه این است که علاوه بر آنکه ظاهر خبرهای درست و حرفه‌ای را دارند، به نیازهای جامعه توجه دارند و سعی می‌کنند به دغدغه‌های مردم بپردازند؛ تا با استقبال بیشتری مواجه شوند. از این رو می‌توان گفت، شیوع اخبار جعلی این فرصت طلایی را برای دولت‌هایی چون ایران پدید آورده است که برای جلوگیری از آسیب‌های آنها، با پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی جامعه و نزدیک شدن به خواست مردم، وضعیت بهتری را برای همگان پدید آورند.
بهرامی سال گذشته نیز در اجلاس سال ۲۰۱۹ روزنامه‌نگاران جهان در سئول، یکی از ۱۷ روزنامه‌نگار منتخب برای سخنرانی بود که درباره تاثیر مخرب تحریم‌های دولت ترامپ بر حیات رسانه‌های مستقل ایران سخن گفت./د102/ف