شماره ۴۹ فصلنامه علمی مطالعات بین رشته‌ای «دانش راهبردی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 48 فصلنامه علمی مطالعات بین رشته ای «دانش راهبردی» صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مدیرمسئولی و سردبیری غلامحسین مقدم حیدری منتشر شد.

این فصلنامه در 10 مقاله و 252 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

رویکردها، روش ها و اصول طراحی سامانه های اجتماعی -فنی؛ یک مطالعه ی مروری با رویکرد انتقادی

ابوذر سیفی کلستان؛ ناصر پورصادق؛ مجید کرامت زاده کرامت زاده؛ مهدی احمدیان

چکیده: رویکرد سامانه‌های اجتماعی-فنی با عدم توفیق سامانه‌های فن-پایه و با انقلاب اقدام‌پژوهی در دنیا مطرح شد. هدف از طرح نظریه اجتماعی- فنی تاکید بر یکپارچگی مولفه‌ی انسانی در کنار ساختار سازمانی، زیرساخت فنی و کارکردها در طراحی یک سامانه بود. اما در معدود مقالات و منابع فارسی که کوشیده‌اند ادبیات نظری حوزه‌ی سامانه‌های اجتماعی-فنی را در گستره‌ی زبان فارسی وسعت ببخشند، قید اشتباه فنی‌- اجتماعی در نوشتار و بکارگیری متداول آن به نظر ناشی از نوعی کم‌توجهی به اصل محوری این رویکرد یعنی بعد انسانی نسبت به بعد فنی در طراحی سامانه‌ها است.

بر این اساس در این مقاله با روش اسنادی و با تکیه بر روش مرور نظام‌مند و با انتخاب هدفمند مقالات پراستناد در حوزه‌ی سامانه‌های اجتماعی فنی تلاش شده‌است تا ضمن بررسی مروری رویکردها، روش‌ها و اصول طراحی و توسعه‌ی سامانه‌های اجتماعی- فنی، وجوه طراحی سامانه‌های اجتماعی فنی بطور عمیق مورد مطالعه قرار گرفته و با رویکرد انتقادی بصورت نظام-مند بحث شود.

این پژوهش از حیث روش‌شناسی، داده‌ها و نتایج بدست آمده یک پژوهش کیفی است. یافته-های پژوهش موید چهار مولفه‌ی اساسی انسانی، ساختاری، فنی و کارکردی و حاکی از فقدان توجه به اثرات ارزش‌ها و فرهنگ در طراحی سامانه‌های اجتماعی-فنی ‌است.

شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر دستیابی ج.ا.ایران به نظم منطقه‌ای مطلوب (غرب‌آسیا) در حوزة دفاعی- امنیتی

جعفر نقدی

چکیده: نهادینگی قواعد رفتاری، الگوها و ساختارها که بتواند رفتار بازیگران را در یک منطقه تحت تأثیر قرار دهد نظم منطقه‌ای نامیده می‌شود. هر چه میزان این نهادینگی بیشتر باشد، نظم از مطلوبیت بیشتری برخوردار است. ج.ا.ایران بازیگری است که حوزه قدرت خود را در سطح منطقه‌ای تعریف کرده و تلاش دارد در شکل‌دهی به نظم منطقه‌ای مطلوب نقش فعالی داشته باشد. این تحقیق از نوع کاربردی و رویکرد آن ترکیبی با روش توصیفی تحلیلی است. داده‌ها به دو روش کتابخانه‌ای و میدانی از طریق پرسشنامه گرد‌آوری ‌شد و برای بررسی پایایی پرسشنامه محقق‌ساخته از آزمون آلفای کرونباخ در نرم‌افزار اس.پی.اس.اس بهره گرفته شده که نتایج آن معادل 942/0 محاسبه گردید . همچنین یک جامعه‌آماری 42 نفره که به‌صورت هدفمند انتخاب شده بودند به سوالات پرسشنامه پاسخ دادند. نتایج تحقیق نشان داد این عوامل در 3 متغیر، 13 مؤلفه و 35 گویه قابل شناسایی است. اما وزن‌دهی به این عوامل گام بعدی تحقیق بود که یافته‌ها حاکی از این بود که سه گویه: (1) درون‌زا کردن قدرت دفاعی و امنیتی و استحکام‌بخشی و تثبیت آن از سوی ج.ا.ایران، (2) تلاش برای تضعیف و یا حذف پیوندها و تعاملات منطقه‌ای رژیم صهیونستی با بازیگران منطقه‌ای در حوزه دفاعی و امنیتی و (3) ناتوانی آمریکا در حل معضلات دفاعی و امنیتی در منطقه؛ سه مولفة: (1) خوداتکایی داخلی، (2) حذف بازیگران مداخله‌گر و (3) شکست سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا و سه متغیر: (1) منطقه‌ای، (2) داخلی و (3) بین‌المللی به‌ترتیب از اهمیت و بنابراین از اولویت بیشتری برخوردار می‌یاشد.

تحلیل خطرپذیری در تهدیدات امنیتی محتمل علیه زیرساختهای آب شهری آشامیدنی با رویکرد پدافند غیرعامل

عبداله مرادی؛ مرتضی بیگلری

چکیده: زیرساخت‌های صنعتی- اقتصادی، ازجمله مهمترین اهداف در جنگ‌های هیبریدی و نیز حملات تروریستی است، که با هدف تضعیف اراده مقاومت در جامعه و ناتوان‌سازی دولت‌ها در ارائه خدمات و تداوم فعالیت‌های ضروری صورت می‌پذیرد. ازاین ‌رو اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل و حفاظت از این مراکز جهت کاهش آسیب‌پذیری و افزایش بازدارندگی ،ارتقاء پایداری ملی وتسهیل درمدیریت بحران‌ بسیار ضروری است. هدف این پژوهش، با توجه به اهمیت زیرساخت‌های آب آشامیدنی در انتظام عمومی جامعه، «تحلیل خطرپذیری زیرساخت های آب آشامیدنی در مقابل تهدیدات پایه زیستی، سایبری، نظامی و امنیتی با رویکرد پدافند غیرعامل» می‌باشد. بر این اساس پرسش اصلی اینگونه طرح گردیده که؛ «تحلیل خطرپذیری حمله به زیرساخت‌های آب آشامیدنی با تهدیدات پایه زیستی، سایبری، نظامی و امنیتی در شرکت های آب‌وفاضلاب چگونه است؟» پژوهش از منظر هدف کاربردی- توسعه‌ای و در نوع تحلیلی- زمینه‌ای می‌باشد. برای پاسخ به پرسش اصلی به شکل تلفیقی از روش‌های کتابخانه‌ای جهت شناسایی و دسته‌بندی دارائی‌ها، تهدیدها و آسیب‌پذیری‌ها در حوزه تأمین و توزیع آب آشامیدنی استفاده شده است و نیز از روش جلسه خبرگی با حضور 15 نفر از کارشناسان و مدیران جهت نمره دهی به تهدیدات، آسیب پذیری ها و تکمیل جداول ارزیابی و تحلیل خطرپذیری بهره‌گیری شده است. نتایج به طور خلاصه نشان می‌دهد؛ بالاترین نمره خطرپذیری زیرساختهای اصلی، در حمله بیولوژیکی به چاهها و منابع تولید آب با نمره خطرپذیری 630 بوده و همچنین بالاترین نمره خطرپذیری در کاربری های اصلی آبرسانی نیز حمله بیولوژیکی به کاربری خدمات آبرسانی با نمره خطر پذیری 800 تشخیص داده شده است.

نظام تأمین اجتماعی سالمندان؛ با تاکید بر سیاست های کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری(مد ظله العالی)

سید مجید موسویان احمدآبادی

چکیده: هدف این تحقیق تبیین منظومه فکری مقام معظم رهبری در زمینه سیاست‌های جمعیتی و مقابله صحیح با معضل سالمندی جمعیت است که ضمن معرفی مولفه‌های نظام تامین اجتماعی سالمندی و انطباق آن با سیاست‌های کلی جمعیت (ابلاغی معظم له) محقق می‌گردد. در این راستا از روش تحقیقِ کیفی، نظریه مبنایی (داده بنیاد) بهره گرفته شده و در نهایت نتایج پژوهش نشان می‌دهد؛ قلمرو‌های نظام تامین اجتماعی از جمله بخش‌هایی هستند که در گذار جمعیتی و ظهور پدیده سالمندی جمعیت آسیب جدی می‌بیند، در عین‌حال مناسب‌ترین راه برای رفع بحران‌های ناشی از آن نیز می‌باشد. همچنین اگر چه پس از ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت، گفتمان «کنترل جمعیت» به «افزایش جمعیت» مبدل گردیده، اما آنچه مسلم است رویکرد کلی و هدف اصلی سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب «متناسب سازی جمعیت» و «توسعه پایدار» یا به تعبیر بهتر، پیشگیری از کاهش رشد نرخ رشد جمعیت با تمرکز بر اصل کمیت و کیفیت به‌صورت توأمان است. لذا از ضروری‌ترین اقدامات به‌منظور پیشگیری از سالمندی جمعیت و نیز توفیق سیاست‌های کلی جمعیت می‌توان به‌ترتیب به؛ آگاهی از وضعیت جمعیت موجود، توانمندسازی نسل جوان امروزی، آینده‌پژوهی تغییرات جمعیتی، بازنگری در قوانین و مقررات، اصلاح ساختارهای نظام‌ِتأمین‌ِاجتماعی و طراحی نظام جامع تأمین اجتماعی سالمندان متناسب با نیازمندی‌های سالمندان اشاره نمود به‌گونه‌ای که خدمات نظام جامع تأمین اجتماعی بر تکریم و مراقبت از سالمندان متمرکز گردد.

استدلال های سیاستگذاران الگوی توسعه ی نئولیبرالی علیه بُعد اجتماعی-اقتصادی حقوق شهروندی مندرج در قانون اساسی

محمد قربانی؛ سعید حاجی ناصری

چکیده: سیاستگذاران راهبرد تعدیل ساختاری در برنامه های توسعه ی کشور علت عقب ‌ماندگی ‌ها را سیاست‌های رفاهی دولت در حوزه سیاستگذاری عمومی معرفی کرده اند؛ در حالیکه سیاست های رفاهی منطبق با اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بودند. لذا پیامد اصلی برنامه های توسعه، به حاشیه رفتن بُعد اجتماعی-اقتصادی حقوق شهروندی از جمله مسکن، آموزش، سلامت و سایر شاخص های رفاهی است. حقوق شهروندی دارای سه بُعد حق مدنی،حق سیاسی و حق اجتماعی-اقتصادی می باشد. واکنشی که در تقابل با بُعد اجتماعی-اقتصادی حقوق شهروندی شکل گرفت، عبارت است از تجویز و اجرای سیاست های تعدیل ساختاری در حوزه سیاستگذاری و مدیریت دولتی همراه با نقد معاصر به دولت رفاه بعنوان کارگزار تـحقق بـخشیدن به حقوق شهروندی. هدف این مقاله تشریح استدلال های واکنشی اقتصاددانان طرفدار بازار آزاد درمخالفت با دولت رفاه براساس نظریه آلبرت هیرشمن (خطابه های ارتجاع: انحراف، بیهودگی و مخاطره) است و با روش تحلیلی- اسنادی، شگردهای استدلالی مخالفان بررسی شده اند. یافته ها نشان می دهد در آغاز، استدلال انحراف بیش از سایر استدلال ها در توجیه راهبرد تعدیل ساختاری در برنامه های توسعه ی کشور کاربرد داشت. اما در دوره های دیگر بویژه اکنون، بانفوذترین استدلال در نادیده گرفتن بُعد حقوق اجتماعی-اقتصادی متبلور در سیاستگذاری دولت رفاه، استدلال مخاطره است. استدلال بیهودگی همیشه نقش استدلال فرعی و یدکی را دارد.

مفهوم «مصلحت» در حکومت علوی (بر اساس مطالعه موردی معاهده صفین)

آرزو مجتهدی؛ محمد باقر خرمشاد

چکیده: مفهوم «مصلحت» به‌عنوان یک قاعده مهم تصمیم‌ساز، با ابهاماتی در جمهوری اسلامی مواجه و نیازمند یک تحلیل درست و ارائه یک تعریف مشخص برای الگو گرفتن در حکومت است؛ رهبر انقلاب اسلامی فرمودند: قضاوت انسان برای تصمیم و عمل بر پایه این تحلیل‌ها صورت می‌پذیرد و اصل مهم در تحلیل یک مفهوم، صحیح اندیشیدن در مورد آن است؛ از این رو تحلیل مفهوم «مصلحت»می تواند با استفاده از اندیشه درست در مبانی دینی برای تصمیمات یک حکومت مردم‌سالار دینی انجام شود. معاهده صفین به‌عنوان یک تصمیم مصلحتی در حکومت علوی با کمک هرمنوتیک شلایرماخر که یک روش تحلیلی از وقایع است، برای پاسخ به ابهامات مطرح‌شده در تعریف «مصلحت» با این پرسش که :مفهوم مصلحت در واقعه مهم معاهده حضرت علی (ع) با معاویه چگونه تعریف‌ و صورت‌بندی شده است؟ مورد تحلیل قرار گرفت. از قرار دادن داده‌های گردآوری‌شده به شیوه اسنادی- آرشیوی در قالب ۹ مؤلفه هرمنوتیکی این نتیجه به دست آمد: مصلحت امری است که در جهت تأمین اهداف والای اسلام یعنی برقراری عدالت، با توجه به اوضاع‌واحوال اجتماعی وقت، حکومت را یاری نموده و منفعتی بلندمدت را به همراه داشته باشد. این مفهوم به‌گونه‌ای صورت‌بندی شده که یک راهکار موقت در بزنگاه‌ها برای حفظ اصول اسلامی و حاکمیت اسلام که همان عدالت است در محدوده احکام قران و سنت ائمه باشد، به‌طوری‌که هیچ اصلی به تعطیلی کشیده نشود و نهایتاً خیر، پیروزی و عزت مسلمین را در بر داشته باشد.

ارائه الگوی خدمات اجتماعی موسسات آموزش عالی

حجت حسنی؛ حسن رضا زین آبادی؛ حمیدرضا آراسته؛ بیژن عبداللهی

چکیده: یکی از مهم‌ترین اهداف دانشگاه، پاسخگویی به نیاز جامعه است که با درگیر شدن در حل مسائل جامعه، راهکارهایی برای رفع مشکلات ارائه می‌کند. پژوهش حاضر با هدف ارائه الگوی خدمات اجتماعی موسسات آموزش عالی اجرا شد. بدین منظور به طور همزمان از روش مطالعه اسنادی و تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. قلمرو تحقیق شامل اسناد بالادستی و مدیریتی در خصوص اهداف و کارکردهای موسسات آموزش عالی و مصاحبه با صاحبنظران آموزش عالی بود. نمونه‌گیری به روش هدفمند بوده و از 32 سند به عنوان نمونه نوشتاری استفاده شد. همچنین با پانزده نفر از متخصصان آموزش عالی، به روش هدفمند و گلوله برفی مصاحبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی از فرایند سه مرحله‌ای کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شد. اجرای فرایند کدگذاری باز منجر به شناسایی شصت و هفت مفهوم اصلی گردید. پس از طبقه‌بندی داده‌ها، الگوی خدمات اجتماعی موسسات آموزش عالی در قالب پنج مقوله محوری شامل خدمات آموزشی و پرورشی، خدمات زیستی ـ رفاهی، خدمات علمی ـ دانشی، خدمات فنی ـ پژوهشی، خدمات فرهنگی ـ سیاسی، شصت و هفت مفهوم باز و سازه انتخابی نیز همان خدمات اجتماعی موسسات آموزش عالی ارائه گردید.

مدل سنجش توان دانشگاه ها جهت تبدیل به دانشگاه کارآفرین

مرتضی برهانی؛ حیدر امیران؛ جمشید عدالتیان شهریاری؛ محمدرضا کاباران زاد قدیم

چکیده: پژوهش در خصوص ابعاد، مقوله‌های اصلی و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده مدل سنجش توان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی برای تبدیل به دانشگاه‌های کارآفرین، دانشی راهبردی در مطالعات بین رشته‌ای است. این مقاله در پی تدوین راهبردی برای توان سنجی مراکز آموزش عالی برای تبدیل به دانشگاه‌های کارآفرین است. در این پژوهش پس از استخراج شاخص‌های دانشگاه کارآفرین و عوامل بین رشته‌ای ایجاد کننده این شاخص‌ها، اولویت‌بندی و وزن هر یک از آنها برای ارائه مدلی برای سنجش توان مؤسسات آموزش عالی برای تبدیل‌شدن به دانشگاه کارآفرین سنجش شده است. استخراج این دانسته‌های جدید با بهره‌گیری از نظرات صاحب‌نظران بین رشته‌ای صورت پذیرفته است. از نظر گردآوری داده‌ها، نوعی تحقیق توصیفی است. پرسش‌نامه‌های برخط در اقشار مختلف دانشگاه‌هایی توزیع شد. در این تحقیق برای ارزیابی پایایی ابزار پژوهش از روش و فرمول آلفای کرونباخ و به‌منظور بررسی اعتبار (روایی‌) گویه‌های پرسش‌نامه، از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که دوازده عامل داخلی و خارجی در ایجاد و تقویت شصت و نه شاخص لازم برای تبدیل به دانشگاه کارآفرین تأثیر دارند. 28.04% از این مدل به عوامل شاخص ساز ساختاری، 65.97% به عوامل شاخص ساز محتوایی و فقط 5.98% از عوامل به شاخص‌های زمینه‌ای مربوط است. راهبرد پیشنهادی این مقاله توجه به شاخص‌های محتوایی در مرتبه اول و در مرتبه دوم توجه به شاخص‌های ساختاری در مؤسسات آموزش عالی برای تبدیل به دانشگاه کارآفرین است. در این راهبرد 68.20% از عوامل مؤثر بر آمادگی مؤسسه آموزش عالی به عوامل داخلی آن و تأثیر عوامل خارجی کمتر از یک‌سوم (31.80%) است.

ماهیت و ابعاد دیپلماسی پنهان در تنگنای مناظره محرمانگی-شفافیت ؛ با تأکید بر نقش سازمان های اطلاعاتی و امنیتی

روح الله قادری کنگاوری؛ قدیر نظامی پور

چکیده: با توجه به این که قاطبه توافقات و تعاملات بین المللی، به دنبال مذاکرات محرمانه و پنهانِ پشت درهای بسته صورت می پذیرد، از این رو فهم پیچیدگی ها و ظرافت های روابط بین الملل بدون مطالعه دیپلماسی پنهان فهمی ناقص و ناتمام است. هدف اصلی این مقاله بررسی ماهیت و ابعاد اخلاقی، همکاری جویانه، اعتمادسنجی و پیامدسنجی دیپلماسی پنهان با نگاه به آینده آن در تنگنای محرمانگی-شفافیت و نقش سازمان های اطلاعاتی و امنیتی در این فرآیند است. در چنین بافتاری، سوال اصلی تحقیق این است که دیپلماسی پنهان چه ضرورت و جایگاهی در تأمین منافع امنیتی کشورها و اعتماد فیمابین با نقش آفرینی سازمان های اطلاعاتی و امنیتی دارد؟ سوالات فرعی این تحقیق نیز عبارتند از:1- چرا و درچه زمانی سران یک کشور ترجیح می‌دهند به جای استفاده از دیپلماسی عمومی، دیپلماسی پنهان را برگزینند؟ 2- چه زمانی یک رقیب دربرابر وسوسه‌های لو دادن اطلاعات مقاومت می‌کند؟ 3- تحت چه شرایطی دیپلماسی پنهان منجر به یک همکاری سودمند و موثر می‌شود حتی اگر این همکاری موقت بوده و طرفین به یکدیگر اعتماد کامل نداشته باشد؟

بررسی جریان های سیاسی- مذهبی متاثر از از گفتمان انقلاب اسلامی در عراق و آثار آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

مسعود مطهری نسب؛ فتح ا... کلانتری

چکیده: کشور عراق در طول تاریخ دارای تنوع قومی و مذهبی بوده و حاکمیت سیاسی آن بین اقوام و مذاهب مختلف در گردش بوده است. گروه های سیاسی- نظامی شکل گرفته در عراق مبتنی بر اصول مذهبی و اهداف سیاسی و نظامی متفاوت، درصدد تغییر وضع موجود به سمت وضعیتی مطلوب بوده‌اند. وضعیت پیچیده جریان های سیاسی و نظامی عراق و تاثیر فعالیت های آن ها بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و روابط سیاسی بین دو کشور از اهمیت راهبردی برخوردار است. بر این مبنا .مساله اصلی این پژوهش بررسی جریان های سیاسی- مذهبی متاثر از گفتمان انقلاب اسلامی در عراق و آثار آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. لذا تلاش شده است تا میزان انطباق جریان های سیاسی و نظامی متاثر از انقلاب اسلامی با گفتمان انقلاب اسلامی بررسی شده و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایرن نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار پرسش‌نامه انجام شده و جامعه نمونه آن نیز 42 نفر است. نتایج پژوهش به طور کلی حاکی از آن است که به هر میزان خصوصیات فکری و عملکرد میدانی هر یک از گروه های سیاسی و نظامی عراق انطباق بیشتری با اصول گفتمان انقلاب اسلامی داشته باشد بر افزایش امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیر مثبت دارند و به هر میزان از این اصول فاصله بگیرند تاثیری خنثی یا منفی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارند.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی مطالعات بین رشته ای «دانش راهبردی» می توانند به نشانی  تهران، بزرگراه شهید بابایی، بعد از بلوار هنگام، ضلع شمالی بزرگراه، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی با شماره تلفن 27354417 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس smsnds.sndu.ac.ir مراجعه کنند یا تماس بگیرند.