تعریف لغوی، اصولی و رسانه‌ای از خبر

تعریف لغوی خبر
حجت الاسلام مهدی طائب، استاد حوزه علمیه قم در دومین جلسه درس خارج فقه خبر و خبرگزاری که صبح امروز در خبرگزاری رسا برگزار شد با اشاره به معنای لغوی خبر گفت: در معجم مصطلحات الفاظ فقهیه در تعریف خبر آمده «اسم لکلام مخصوص بصیغه مخصوصه یتعلق به العلم بالمخبر به بخلاف الاشاره و الدلاله، لانه لیس بکلام و ان کان یحصل به العلم و بخلاف الامر والنهی و الاستخبار لانه لم یوجد صیغه الخبر.» خبر نام سخنی با آرایشی ویژه است که اطلاع از آن، آگاهی به مورد خبر را در پی دارد.

وی ادامه داد: این تعریف سه ویژگی را برای خبر در نظر گرفته است؛ نخست آنکه کلام باشد، دوم آنکه آرایش ویژه داشته باشد و در نهایت این که اطلاع رسانی در پی داشته باشد. داشتن آرایش ویژه مواردی چون انشاء، دستور، استفهام و استخبار را خارج می‌کند.

حجت الاسلام طائب اظهار داشت: این تعریف برای خبر، بالقوه است برای همین اگر به شخصی مطلبی را بگوییم که از آن آگاهی دارد، خبریت آن از بین نمی‌رود.

تعریف خبر در علم اصول
وی گفت: در علم اصول دو تعریف از خبر ارائه شده است؛ کسانی همچون علامه حلی، خبر را به «هو الکلام الذی یحتمل التصدیق و التکذیب» تعریف کرده‌اند یعنی سخنی که می توان درباره آن احتمال راست بودن یا دروغ بودن داد. این تعریف از دید شنونده است.

استاد حوزه علمیه بیان داشت: برخی خبر را از حیث ذات آن، «هو الکلام الذی یحتمل الصدق و الکذب» دانسته‌اند بر اساس این تعریف، خبر سخنی است که می تواند راست یا دروغ باشد.

وی با اشاره به دلیل علامه حلی برای تعریفش از خبر گفت: برخی اخبار ذاتا متصف به کذب نمی‌شود مانند خبری که خدا می‌دهد «وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ»، همچنین برخی اخبار قابلیت صدق ندارد مثل «خدا شریک دارد» برای همین علامه خبر را از دید شنونده تعریف کرده است.

حجت الاسلام طائب ادامه داد: با این حال باید به علامه پاسخ داد اگر خبر را فی حد ذاته بررسی کنید هرگز از احتمال صدق و کذب بیرون نخواهد رفت این که گاهی خبر از احتمال صدق و کذب خارج می‌شود بخاطر عوارض و طواری است برای مثال اگر جمله «جهنم حق است» را غیر از خدا بگوید ما می‌گوییم ممکن است این خبر راست یا دروغ باشد، پس صرف نظر از گوینده، هر خبری احتمال صدق و کذب دارد.

استاد حوزه علمیه اظهار داشت: این که دهری‌ها بر اساس مقدمات ظنیه برایشان ثابت شده که حیات فقط در این دنیا جاری است و خبر وجود بهشت و جهنم را تکذیب می‌کنند نشان می‌دهد که هر خبری ذاتا احتمال صدق و کذب دارد.

وی با اشاره به این که خبر اصولی در فقه نام‌های دیگری هم دارد بیان داشت: اگر خبر، نفعی برای گوینده از دیگری داشته باشد، دعوا، اگر نفعی برای دیگری در حق گوینده داشته باشد اقرار و اگر نفعی برای دیگری از شخص دیگری داشته باشد شهادت نام دارد.

حجت الاسلام طائب ادامه داد: اگر خبر نفعی برای دیگری داشته لکن در آن الزام باشد قضا نام دارد مثل این که قاضی می‌گوید تو به فلانی بدهکاری، بدهی‌ات را به او پرداخت کن. در قضا زمانی الزام وجود دارد که بعد از اخبار، امر هم باشد وگرنه الزامی نخواهد بود مثل جایی که طرف مفلس و معسر باشد.

استاد حوزه علمیه در ادامه افزود: اگر خبر گزارشی از قول، فعل و تقریر معصوم باشد به آن حدیث یا روایت، اگر از بدی مستور در یک فرد باشد غیبت، اگر موجب به هم انداختن دو نفر شود نمیمه (سخن چینی)، اگر مطلبی باشد که باعث ضرر خوردن به مسلمانان شود خیانت و اگر دروغی منتسب به دیگران بود تهمت است.

تعریف خبر در اصطلاح رسانه
وی گفت: خبر در اصطلاح رسانه گزارش از وقایع و حوادث اتفاق افتاده یا محتمل الوقوع و یا موجودی‌ها و نواقصی که به گونه‌ مثبت یا منفی اطلاع از آنها برای عموم یا برخی از مردم که مسؤولیت اطلاع رسانی به آنها در حوزه رسانه می‌باشد لازم است.

حجت الاسلام طائب در پایان گفت: در اصطلاح رسانه تعاریف متعددی برای خبر آمده که بیشترشان تعریف به عوارض است لکن ما می خواهیم خبر را در رسانه اسلامی تعریف کنیم از این رو شاید تعریفمان کمی متفاوت با تعاریف موجود است.

گفتنی است، درس خارج فقه خبر و خبرگزاری روزهای یک شنبه ساعت یازده صبح در محل خبرگزاری رسا برگزار می شود. جلسه نخست درس خارج فقه خبر و خبرگزاری سی ام بهمن ماه برگزار شده بود.

سومین جلسه درس خارج فقه خبر و خبرگزاری 21 اسفند ماه برگزار خواهد شد./916/پ202/ع