دوازدهمین شماره فصلنامه تخصصی تفسیر علوم قرآن و حدیث
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دوازدهمین شماره فصلنامه تخصصی تفسیر علوم قرآن و حدیث به صاحب امتیازی و مدیر مسؤولی حمیده شریعتی نیاسر و سردبیری زهره شریعت ناصری منتشر شد.
در این شماره می‌خوانیم: «غوغای کلمات 1»، «استفهام قرآنی از نگاه مصادر علوم ادبی»، «کیفیت چینش واژگان قرآنی»، «پیشینه و سیر مناقب نویسی و مثالب نویسی»، «گونه‌شناسی روایات تفسیری امام صادق علیه‌السلام در منابع اهل سنت»، «معناشناسی واژه هدی در قرآن کریم»، «بازپژوهی مراد از آیات محکم و متشابه» و «آسیب‌شناسی روایات اسباب نزول».
استفهام قرآنی از نگاه مصادر علوم ادبی
سیدمرتضی حسینی
چکیده: از سبک‌های زیبا و دلنشین قرآن کریم برای بیان حقیقت و آگاهی دادن به مخاطب و اقناع او، اسلوب استفهام است. این شیوه نقش مهمی در اعجاز لفظی قرآن ایفا می‌کند و چون قریب به اتفاق استفهامات قرآنی از جانب خداوند دانا به نهان و آشکار است دربردارنده اغراض و اهدافی غیر از استفهام حقیقی است که با توجه به مخاطب و هدف از مطرح شدن پرسش‌ها، معانی بلاغی متعددی مانند تقریر، انکار، توبیخ و تسویه را شامل می‌شود.
علمای ادبی و قرآنی در آثار خود به این معانی ثانوی و بلاغی اهتمام نموده و فصل‌هایی را به ذکر و بررسی پرسش‌های آیات اختصاص داده‌اند. با کنکاش آن فصول، اختلاف ایشان در تعیین استفهامی یا خبری بودن پاره‌ای از آیات و تفاوت برداشت در تعیین نوع معنای بلاغی استفهام آیه به چشم می‌خورد. این امر از عوامل چند از جمله دخیل بودن قواعد نحوی و قرائات قرآنی و بحث‌های کلامی ناشی می‌شود. در نظر گرفتن موارد مذکور در فهم صحیح آیات از امور اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. نوشتار حاضر، به بررسی و تحلیل برخی استفهامات قرآنی از دیدگاه دانشمندان نحو و لغت عربی می‌پردازد.
کیفیت چینش واژگان قرآن
سیدابوالفضل سجادی
چکیده: قرآن کریم آن معجزه جاوید خاتم المرسلین کتابی است در اوج قله فصاحت و بلاغت و سرچشمه بی بدیلی است برای همه ادیبان و سخن وران، که هرچه بیشتر در آن غور شود مرواریدهای درخشان ادب و معانی از آن به دست می‌آید. یکی از مباحث معناشناسی در این کتاب مقدس الهی مسأله تقدیم و تأخیر است، که در آن واژه‌ها به علت‌های زیادی پس و پیش می‌شوند و تقدیم و تأخیر آنها بیانگر مفاهیم متعددی است، که برای فهمیدن دقیق منظور قرآن باید به این مهم توجه کرد. چینش واژگان و یا تقدیم و تأخیر آنها در قرآن بسیار دقیق و ظریف است و بسیاری از آنها در بردارنده نکته معنایی خاصی هستند که ترتیب و اسلوب اصلی جمله آن بار معنایی را نمی‌رساند، بررسی برخی از این تقدیم و تأخیرها و معنایی که با پس و پیش شدن واژگان به دست می‌آید، هدف این مقاله است.
پیشینه و سیر مناقب نویسی و مثالب نویسی
نسرین کردنژاد
چکیده: امر تدوین و گردآوری احادیث با توجه به اهداف و سلیقه‌های متفاوت محدثان به سبک‌ها و شیوه‌های گوناگون انجام شده است. توجه به سند احادیث، طرق نقل و املا احادیث و محتوا و موضوع آنها در انتخاب شیوه‌های تدوین از سوی محدثان مؤثر بوده است. با دقت در کتاب‌های حدیثی دو معیار شاخص در تدوین کتب حدیث به دست می‌آید: معیار محتوایی (موضوعی) و معیار شکلی (سبک نگارش).
گردآوری احادیث مربوط به یک موضوع خاص مانند فقه، اخلاق، تفسیر و سیره از ویژگی‌های مشترک شیوه‌های محتوایی است و در شیوه‌های شکلی به عواملی غیر از محتوای احادیث، چون سند، چگونگی نقل و املا احادیث توجه شده است. در این مقاله «مناقب نویسی»، به عنوان یکی از شیوه‌های گردآوری احادیث بررسی و معرفی می‌گردد و کتب تألیف شده در این زمینه در دو بخش کتب شیعه و اهل سنت به ترتیب تاریخی ذکر می‌گردد.
گونه‌شناسی روایات تفسیری امام صادق علیه‌السلام
حسین خاکپور
چکیده: امام صادق علیه‌السلام به عنوان صاحب مکتب جعفری، احادیث بسیاری از خود بر جای نهاده‌اند. جمع قابل توجهی از آنها در میان روایات تفسیری اهل سنت نمودی خاص یافته و به گونه‌های مختلف ظهور و بروز کرده‌اند. این روایات، گاه بیانگر جایگاه قرآن و فرازمندی عترت است و گاه حکمی از شریعت را بیان می‌دارد، زمانی گوشه‌ای از تفسیر قرآن را بر جویندگان حقیقت می‌نمایاند و گاه در بستر تقیه صادر شده است.
مقاله حاضر اقسام روایات این امام همام را در منابع تفسیری اهل سنت به تصویر می‌کشد و ضمن گونه‌شناسی و بیان روش‌های تفسیری امام، نشان می‌دهد که روایات بی‌بدیل بنیانگذار مکتب علوی به این کتاب‌ها جلوه ای خاص بخشیده و در آنها جایگاه ویژه‌ای دارد.
معناشناسی واژه «هدی» در قرآن کریم
سیدابوالفضل سجادی
فریبا هادی فرد
چکیده: معناشناسی یکی از شاخه‌های زبان شناسی نوین است که به بررسی معنا در جریان ساخت و بافت جمله می‌پردازد. این نظریه از اواسط قرن نوزدهم توسط ماکس مولر با ایده تطابق «فکر و کلام» و میشل بریل مطرح شد. واژه «هدی» و مشتقات آن از واژه‌های پرکابرد در قرآن کریم است که به دلیل استفاده آن در موضوعات اعتقادی و اخلاقی از اهمیت بالایی برخوردار است. مطمئن‌ترین روش در شرح آیات الهی، رهیابی به عمق معنای واژگان قرآن با توجه به نظام و ساختار معنایی آیات است. این نوشتار در پی آن است تا با توجه به ساختار معنایی و بافت نحوی آیات، به بررسی معانی آن بپردازد و وجوه متعدد معنایی آن را از دیدگاه معناشناسی مورد تحلیل قرار دهد. نتیجه بررسی و تحلیل معناشناسی در این پژوهش نشان داد که سیر معنایی این واژه با توجه به موضوع و بافت معنایی آیات قرآن، معانی متعددی چون دین اسلام، قرآن، تورات، اعتقاد قلبی به گفتن کلمه استرجاع است.
بازپژوهی مراد از آیات محکم و متشابه
محمدمهدی قرهی
چکیده: در آیه هفتم سوره آل عمران به محکم و متشابه بودن آیات قرآن اشاره شده است، در این‌که مراد از آیات محکم و متشابه در این آیه چیست آرای گوناگونی وجود دارد و از دیرباز در این‌باره سخن گفته‌اند؛ برای رسیدن به مقصود، شایسته است از سه منبع لغت، قرآن و روایات اهل بیت علیهم‌السلام استفاده شود. این مقاله درصدد است با استفاده از این منابع به مراد از آیات محکم و متشابه نائل شود. نتیجه این بررسی نشان داد آیاتی که ام الکتاب هستند و لازم است عمل و اعتقاد فرد براساس آنها باشد محکم و آیاتی که چنین خصوصیتی ندارند متشابه‌اند. جهل به اموری چون مراد آیه، نسخ، تخصیص و تقیید آیه چون به ام الکتاب بودن آن خدشه وارد می‌کند سبب متشابه شدن آیه می‌شود.
آسیب‌شناسی روایات اسباب نزول
مهدی کمانی نجف‌آبادی
چکیده: روایات اسباب نزول به عنوان میراث گرانبهای صدر اسلام و چراغ فرا روی مفسرین، هماره نقشی محوری در تبیین معارف قرآنی داشته و دارد؛ بر این اساس هرگونه غباری که بر آیینه این روایات بنشیند به همان اندازه مانع روشن‌گری و سبب بدفهمی آموزه‌های الهی می‌گردد و گاه مفسر را به کژراهه‌های گمراهی می‌غلطاند.
آسیب‌شناسی روایات اسباب نزول تلاشی است برای کشف آفتها و محدودیت‌های دامنگیر این دست روایات و گامی است برای پیراستن فهم و تفسیر آیات. مهم‌ترین آسیب‌های روایات اسباب نزول عبارتند از: 1. جعل و تحریف؛ 2. التباس سبب نزول با تفسیر؛ 3. اسباب اجتهادی؛ 4. نقل به معنای ناصواب؛ 5. تعارض؛ 6. ضعف سندی.
برای پیراستگی از آسیب‌های یاد شده توجه به ضوابطی برای پذیرش روایات اسباب نزول ضروری است. مهم‌ترین این ضوابط به این شرح است: اعتبار روایی (وثاقت طریق یا موثوق به بودن خبر)، صراحت روایات در بیان سبب، عدم اخلال به پیوستگی آیات، مقارن نزول بودن قصه و موافقت با دلالت آیات.
گفتنی است، دوازدهمین شماره فصلنامه تخصصی تفسیر علوم قرآن و حدیث به صاحب امتیازی و مدیر مسؤولی حمیده شریعتی نیاسر در قطع وزیری، 221 صفحه و به قیمت هزار و دویست تومان منتشر شده است. /920/پ202/ق