نگاه ارزشی به کتاب یکی از بهترین راه‌های توسعه کتابخوانی است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، با رئوف پیشدار، روزنامه نگار، مدرس ارتباطات در دانشگاه، نویسنده و صاحب چند کتاب؛ (اینجا تا خدا فاصله ای نیست – و من نه ذره ای دراین اقیانوسم – استراتژی از تعریف تا کاربرد – تعزیه؛ زمینه قزوین – مدیریت خبر در بحران – مسایل اساسی آسیای مرکزی – قواعد بازی در سرزمین تیمور – سبکبار خبر شدند و...)، به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی گفت‌وگویی داشتیم که در پی می‌آید:
رسا ـ چرا ارتباط مردم با کتاب، کم است؟
متاسفانه این یک واقعیت غیر قابل انکار است که درکشور من میزان مطالعه در میان طبقات مختلف مردم و حتی فرهیختگان به نسبت خود آنها، بسیار پایین است. برای آن دلایل زیادی وجود دارد ولی من می خواهم روی نکاتی چند تاکید کنم. اول: محتوا – اگر به آمارهای نشر کتاب در کشور نگاه کنید در می یابید که از نظر کمّی چاپ کتاب به لحاظ عنوان، در کشور افزایش یافته است ولی همین عناوین به لحاظ موضوعی محدود است. مخاطب امروز نیازهای متنوعی دارد که تولید کنندگان کتاب باید به آن بپردازند و نسبت به تامین و پاسخ گویی آن تلاش نمایند. آمار وزارت ارشاد نشان می دهد که تولید کتاب در کشور از نظر فراوانی بیشتر متوجه دو محور است. اول کتابهایی که از پشتیبانی مالی برخوردارند که آنها را هم بیشتر سازمانها و ارگانها حمایت می کنند و دوم کتابهایی که جنبه کمک درسی دارند و ناشر با اطمینان بیشتری برروی آنها سرمایه گذاری می کند ودر این میان تولیدات فاخر در هر زمینه ای که گمانش را کنید، با مشکل نشر مواجه است. این امر به آن می انجامد که کتاب خوب و با ارزش که مخاطب کتاب خوان دنبال آن است یا پیدا نمی شود و یا اگر پیدا شود چون ناشر همه ملاحظات اقتصادی خود را روی آن صورت داده است، از جمله سرمایه خوابیده، با قیمت بالا به دست مخاطب می رسد که خود مانعی قابل توجه در تمایل مردم بخصوص جوانها و قشر در حال تحصیل (قشر تحصیل کرده بعد از فارغ التحصیلی و ورود به بازار کار و زندگی عملا کتاب را کنار می گذارد که خود مساله قابل اعتنایی است) به کتاب است.
با همه این حرفها من براین نظرم که اگر تولید مناسبی صورت گیرد و همزمان دولت هم عنایت لازم را به موضوع کتاب با اختصاص یارانه های هدفمند داشته باشد، می توان کتاب خوانها را بیشتر به کتاب خوانی راغب کرد. البته قصه کسانی که کتاب نمی خوانند و کتاب نقش وسهمی در زندگانی آنها ندارد، جای خود را دارد.
رسا ـ متأسفانه کتاب در جامعه ما، آن مقدار که شأن این جامعه اقتضا مىکند، رواج ندارد. دلیل آن چیست؟
عدم فرهنگ سازی – فرد باید از سطوح پایینی تحصیل یعنی در مدرسه و حتی پیشتر از آن با کتاب آشنا شود و کتاب وارد زندگی او گردد. کتاب خوانی و حتی کتاب داری – داشتن یک کتابخانه حتی کوچک - باید به یک ارزش تبدیل شود. سهم خانواده ها دراین میان بسیار بالاست، شما در نظر بگیرید خانواده ای که به دلایل مختلف و از جمله اقتصادی که قابل انکار نیست، با کتاب بیگانه است، کتاب را به زندگانی خود راه نمی دهد، کتاب در اولویت نیازهای آنها قرار نمی گیرد، و در نتیجه افراد آن خانواده با کتاب مانوس نمی شوند. این خانواده با مراکزی مانند کتابخانه عمومی شهر و یا محله هم غریبه است. مساله عدم میل به کتابخوانی در کشور تاکید می کنم که مساله ای چند بعدی و چند حوزه ای است. کتاب یک وسیله برای انتقال علم است. تولید کننده علم، عالم است. اول باید به عالم احترام گذاشت، عالم را جامعه باور کند و مورد احترام و عزت قرار دهد، عالم نباید دغدغه نان شب داشته باشد، عالم باید فرصت کافی برای اندیشیدن و تولید اندیشه و علم و دانش داشته باشد. عالم بودن باید ارزش باشد. نگاه ها را با باید به سمت ارزش های واقعی متوجه ساخت. تا زمانی که قدر و منزلت انسانها را در جامعه نه بر اساس میزان علم و دانش آنها، که با ظواهری مانند لباس و ماشین و موبایل می سنجند، عالم بودن ارزش نیست! این یک واقعیت دردناک در جامعه امروز ما است که متاسفانه روز به روز بدتر هم می شود.
ارزش مداری در جامعه را باید به این سمت هدایت کرد که عالمان خود را ارج بگذارد و احترام کند. اگر چنین شد، اگر چنین دیده شد، مطمئن باشید که میل به عالم شدن پیش می آید که مقدمه اش کتاب خوانی است.
هنوز همراه داشتن کتاب در میان ما یک حرکت ارزش مدارانه نیست. ببنید چند نفر در خیابانهای شهر ما موقع حرکت کتاب زیربغل دارند و در اتوبوس – مترو – پارک و خلاصه هر جا که امکانش پیش بیاید کتاب می خوانند؟ خود نفس کتاب خوانی باید به یک ارزش تبدیل شود. بدیهی است که دراین خصوص رسانه ها نقش مهمی دارند ولی قبل از همه باید به نقش غیر قابل انکار خانواده و نظام آموزشی توجه کرد.
ما در مقاطع مختلف زندگی و تحصیل از اهمیت کتاب و کتاب خوانی صحبت می کنیم ولی دراین باره هم یا هیچ و یا بسیار کم و البته آنهم کاملا شعاری با فرزندانمان، دانش آموزان و یا دانشجویانمان صحبت می کنیم.
در نظام آموزشی ما در تمامی مقاطع، برای یک درس! به خواندن نهایت یک کتاب البته آنهم فقط ظاهر آن، بسنده می شود. بعد فارغ التحصیل می شویم و عالم! در نظام آموزشی ما موضوعات تک بعدی و تک نظری ارائه می شود و کمتر دیده شده که دانش آموز و بخصوص دانشجو برای تکمیل آموخته هایش به این سمت هدایت شود که سراغ کتابهای تکمیلی برود. آموخته های او سطحی است که بسیاری از مواقع حتی نمی تواند پاسخ های او را بدهد. در دنیایی که زایش علم با سرعتی باور نکردنی صورت می گیرد، جای تعجب است که دانشجوی ما با چهار سال درس خواندن و گذراندن نزدیک به 140 واحد درس، خود را فارغ التحصیل می داند و برای همیشه خود را صاحب نظر در آن رشته! و بی نیاز به کتاب و کتاب خوانی و به روز سازی دانش خویش می داند.
رسا ـ چه کنیم تا در سبد کالاى مصرفى خانواده‌ها، کتاب یک سهم قابل قبولى پیدا کند؟
تغییر باورهای ارزشی در جامعه به این سمت که به عالم احترام بگذارد. کتاب را فراتر از کالا بداند و در مسیر تولید آن نگاه تجاری وجود نداشته باشد. در مسیر تولید کتاب در عین حال نباید اندیشه ای خاص را تحمیل و یا حتی با ارایه خدمات و امکانات و تسهیلات خاص، نظامی تبعیضی را قایل شد. بدیهی است که در این مسیر از تولیدات با ارزش و فاخر در همه زمینه ها و نه یک زمینه خاص حمایت خواهد شد.
رسا ـ پدر‌ها و مادر‌ها، چقدر در کتابخوان بودن فرزندانشان تاثیر دارند؟
همدوش با نظام آموزشی – رسانه ( به معنای عام آن )، والدین نقش مهم واصلی را در این زمینه دارند.
رسا ـ چه کنیم تا در جامعه سنت کتابخوانى رواج پیدا کند وکتابخوانى در جامعه ترویج شود و این کار بر عهده چه دستگاه‌هائى است؟
تولید مناسب و با محتوا – قیمت مناسب – ارزش گذاری به کتابخوانی و تبدیل آن به سنتی اجتماعی و حتی دینی
رسا ـ آیا قیمت کاغذ یا کتاب در سرانه مطالعه تاثیر دارد؟
قطعا اگر به افزایش قیمت بینجامد تاثیر خواهد داشت. کما اینکه الان هم این تاثیر را گذاشته و بخش زیادی از رکود در بازار نشر ناشی از همین امر است. به مقابل دانشگاه تهران و یا خیابان کریمخان در تهران بروید و ببینید که چطور چراغ کتابفروشی ها یکی بدنبال دیگری خاموش می شود! این مساله در شهرستانها که دردآورتر است. شنیده ام که در قم بسیاری از چاپخانه ها یا کار خود را تعطیل کرده اند و یا با ظرفیت بسیار پایین کار می کنند. قم شهر علم است و شهر تولید علم و شهر علما، وقتی وضع در شهری مثل قم این چنین باشد، تکلیف دیگر شهرها روشن است.
در اصفهان هم وضع به همین منوال است، در قزوین شهر دانشگاههای متعدد و حداقل 60 هزار دانشجو! و مشهد خبر موثق دارم کمبود و گرانی کاغذ حتی به تعطیلی برخی نشریات محلی انجامیده است و بازار کتاب کاملا راکد است.
با همه عنایتی که به علم شده و توجهی که به علما بخصوص در سالهای اخیر تحت زعامت رهبری معظم انقلاب نشان داده شده تا جایی که ما بارها شاهد بوده ایم که معظم له به رغم همه گرفتاریها به دیدار مراکز علمی و دانشگاهی رفته اند و علما و دانشجویان و طلاب را احترام کرده اند، ولی سهم ما در تولید علم هنوز بسیار پایین و به دو درصد هم نمی رسد و همینطور است سهم ما در استفاده از علم که خیلی پایین تر از این رقم است. با این سهم واقعا نمی توان در دنیای امروز ابراز وجودی کرد. ما حرفهای بسیاری برای گفتن در همه عرصه ها داریم و بدیهی است تا زمانی که مکتوب نشود، قابل نشر و بسط نیست./917/گ403/ق