کتاب «آزمون خواص» از زبان نویسنده

به گزارش خبرگزاری رسا، مؤسسه فرهنگی ولاء منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مصاحبه ای با حجت الاسلام جواد سلیمانی، نویسنده کتاب «آزمون خواص در حکومت اسلامی» انجام داده است که متن آن به شرح زیر است:

ابتدا خود را معرفی کرده و از رشته تحصیلی و مطالعاتی خود بفرمایید؟

  اعوذبالله من الشیطان الرجیم بسم‌الله الرحمن الرحیم اینجانب جواد سلیمانی، سالیانی است که در تاریخ صدر اسلام تحصیل، تحقیق و تألیف می‌کنم، هنگامی که می‌خواستم رشته تاریخ را انتخاب کنم استخاره کردم که آیه «لقد کان فی قصصهم عبرة لاولی الالباب»آمد، یعنی در قصه‌هایی که در قرآن درباره پیامبران نقل شده عبرتی است برای صاحبان خود.

بعد از اینکه دوره تخصصی تاریخ را گذراندم اواخر دوره مصادف شد با تحولات دوم خرداد و دوران اصلاحات، با تطبیق حوادث صدر اسلام با حوادث انقلاب اسلامی این احساس به من ‌دست می‌داد که بعضی از حوادث صدر اسلام دوباره در انقلاب اسلامی در حال تکرار است و لذا مطالبی را تبیین ریشه انحرافهای صدر اسلام نگاشتم، و لذا در همین زمان که در حال تحقیق و تفحص این مباحث بودم، مقام معظم رهبری طی سخنانی که در لشکر محمدرسول‌الله(ص) داشتند فرمودند: ریشه انحرافات صدر اسلام در انحراف خواص بود از آنجا که خواص صدر اسلام منحرف شدند توده‌های مردم به انحراف کشیده شدند و ما شاهد این موضوع هستیم که ۵۰ سال پس از رحلت رسول خدا(ص) نوه رسول خدا(ص) را در کربلا به شهادت ‌رسانند در حالی که بسیاری از اصحاب پیغمبر در جامعه زنده هستند ولی کسی اعتراضی نمی‌کند. بعد ایشان خصوصیاتی را برای خواص برشمرد. و آنها را به اهل حق و باطل تقسیم کردند و فرمودند: اگر در جامعه‌ای، اهل حق اهل رودرواسی، فداکردن دین در برابر منافع دنیایی و مسائلی مثل حب فرزند، رفاقت بازی، مال و مقام بشوند یعنی اهل لغزش در دین خودشان بشوند؛ پایه‌های ارزش‌ها در آن جامعه متزلزل می‌شود و زمانی که پایه‌ها متزلزل شد، ما شاهد انحراف‌های بزرگ در جامعه خواهیم بود.

به دنبال این سخنرانی، تحقیقات خودم را در مورد خواص شروع کردم تحقیقات خودم را شروع کردم. البته در این سالها و هر از چند گاهی کتابی با عناوینی چون «آسیب شناسی خواص»، «رسالت خواص» و «خواص و لحظه‌های تاریخ ساز» و امثال اینها به چاپ می‌رسد. ولی احساس این بود که آن هنوز چیز‌هایی در باب این بحث باقی است تا اینکه موسسه ولاء منتظر آمدند به من پیشنهاد تألیف کتابی در این موضوع را دادند. و من هم طرح «آزمون خواص در حکومت اسلامی» را ارائه کردم؛ این پیشنهاد مورد موافقت قرار گرفت. و سپس کتاب آزمون خواص در حکومت اسلامی را به رشته تحریر در آوردم. یکی از کارهایی که در این کتاب انجام شده این است که اولاً: سعی شده به خواص به عنوان یک جریان نگاه شود؛ یک جریانی که دارای قوه تحلیل بوده و در توده‌های مردم و جامعه تأثیرگذار هست. ثانیاً: خواص به سه دسته اهل حق و باطل و لغزش شده و سعی شده بحث روی خواص اهل لغزش متمرکز شود؛ نه همه خواص؛ زیرا اشخاصی چون ابوسفیان و معاویه که اهل باطل بودند ماهیت‌شان روشن بود و سلمان و ابوذر و مقداد که اهل حق بودند جامعه صدر اسلام از آنان آسیبی ندید آنچه موجب انحراف‌های صدر اسلام شد خواص اهل لغزش بودند. لذا بنده بحث را بر علل انحراف آنان و پیامدهای آن اختصاص داده‌ام.

تطبیق عوامل لغزش خواص صدر اسلام با عوامل لغزش خواص انقلاب اسلامی

در این کتاب آزمونهای خواص مورد بررسی قرار گرفت، و سه آزمون بزرگ برای خواص در صدر اسلام مطرح گردید که عبارتند از آزمون ولایت پذیری، آزمون توسعه جامعه اسلامی و آزمون توزیع عادلانه ثروتهایی که وارد خزانه بیت‌المال می‌شد. که همه این آزمونها برای خواص در زمان ما اتفاق افتاد. لکن آن چیزی که در صدر اسلام اتفاق افتاد خیلی پر رنگ بود؛ اما آزمونهایی که در زمان ما اتفاق افتاد و باعث لغزش خواص ما شد کمرنگ تر از صدر اسلام است. یعنی لغزش‌ها و برخوردهای خواص زمان ما و خواص صدر اسلام یک تمایز با هم دارد؛ آنها خیلی در مسیر انحراف پیش رفتند و باختند. ولی در زمان ما این طوری نیست، هنوز بسیاری از خواص زمان ما سالم ماندند و بسیاری از خواص ما متنبه شدند و امید می‌رود که انشاء‌الله برگردند. اما انحرافی که در صدر اسلام پیش آمد به مراتب بیشتر از الان بوده و استمرار یافت و پیامدهای ناگوارش روشن شد.

به هر حال بخشی از نابسمانی‌هایی که امروز در جامعه ما وجود دارد به دلیل لغزش‌های خواص ما می‌باشد که اینها با عبرت گرفتن از صدر اسلام قابل جبران است.

لذا ما با نگاه عبرت آموزی دو مقطع صدر اسلام و انقلاب اسلامی را مقایسه کردیم و این سئوال را پی‌گیری کردیم که چرا در صدر اسلام ولایت پذیری لطمه دید و چه برخوردی با ولایت کردند؟ چه لغزش‌های در فرایند توسعه جامعه اسلامی صدر اسلام اتفاق افتاد؟ چرا توزیع ناعادلانه ثروتها پدید آمد و چه پیامدی داشت؟ به این نتیجه رسیدیم که در صدر اسلام فرهنگ استفاده صحیح از ثروت در جامعه فلذا برخی از اصحاب این را صَرف تکاثر و تجمل گرایی کردند. و حُبّ دنیا در دلشان نشست و دنیاگرا شدند. وجود نداشت، در زمان ما نیز این اتفاق افتاد یعنی توسعه رخ داد اما در قالب فتوحات نبود، یعنی توسعه در زمان ما در اثر رونق بخشیدن به تجارت، صنعت، کشاورزی پدید آمد. و درآمد ملی‌مان بالا رفت و عده‌ای این ثروت‌ها را صحیح استفاده نکردند؛ یعنی صَرف تکاثر و تجمل گرایی کردند. و در نتیجه با مشکل‌های زیادی مواجه شدیم بطوری که دیدیم که برخی از خواص ما می‌خواهند از مواضع دینی و انقلابی که امام راحل و شهدا به دنبال آن بودند کوتاه آمد و در این امور تسامح کنند. این هم وجه مشترک دوم بود که بین صدر اسلام و زمان ما بود. وجه مشترک سوم توضیع عادلانه ثروت‌ها بود؛ ثروت‌های زیادی وارد بیت‌المال شد، در صدر اسلام اینها را ناعادلانه تقسیم کردند و در زمان ما نیز ثروت‌های بیت‌المال ناعادلانه تقسیم ‌شد. در زمان ما نیز بی‌عدالتی رخ داد البته نه در قالب تقسیم نابرابر در هم و دینار بیت‌المال بلکه فرصت‌های تولید ثروت را ناعادلانه تقسیم کردند یکی می‌توانست چندین میلیون تومان به راحتی وام بگیرد دیگری برای وام ازدواج دویست هزار تومانی هم مشکل داشت، اینجا بود که اختلاف طبقاتی پیش آمد.

پیامدهای انحراف خواص در صدر اسلام

۱- دنیاگرایی؛ که این پدیده از طبقات بالا یعنی از خواص به طبقات پایین سرایت کرد.

۲- مسئله ثروت‌های بادآورده؛ که هم در صدر اسلام و هم در زمان ما ثروت‌های باد آوردة زیادی پدیدار شد. و اینها باعث نا امیدی بسیاری از جوانان ما شد. بسیاری از مردم ما را دل زده کرد.

۳- همگرایی با غیر خودی‌ها؛ در صدر اسلام پیش آمد اصحاب بزرگ مثل طلحه و زبیر همدست معاویه شدند هم رأی اینها شدند و هر دو می‌گفتند علی نه. در زمان ما هم این همگرایی را مشاهده کردیم و دیدیم در فتنه سال ۸۸ چطور در مقابل رأی حکومت دینی و ولایت فقیه خواص داخل با دشمن هم رأی شدند.

۴- نکته بعدی مسئله تساهل قضایی بود، در صدر اسلام حدود الهی را در مورد برخی از دانه درشت‌ها جاری نمی‌کردند و به نوعی شانه خالی می‌کردند. در زمان ما هم این مشکل هست و در مورد برخی از افراد حدود الهی عادلانه جاری نمی‌شود. به همین علت است که جامعه اهل تساهل و تسامل می‌شود، در امور قضایی هم متخلفین را جزا نمی‌دهند و زمانی که شخصی بدون پشتوانه و حامی است حد الهی در موردش راحت‌تر جاری می‌شد اما شخصی که دارای پشتوانه و قدرتی بود و با ابزارهای مختلفی می‌تواند خودش‌ را نجات دهد حد الهی در مورد او جاری نمی‌شد.

۵- نکته بعدی پیدایش اسلام التقاطی بود، در صدر اسلام خوارج وقتی دیدند یک طرف طلحه ایستاده و یک طرف هم امیر المومنین علی(ع) و گروهی هم در کنار معاویه هستند. نتوانستند اختلاف میان مسلمانان را با سابقه را تحلیل کنند. از این رو دچار تفکرات التقاطی شدند. به هر حال به نظر می‌رسد که در این برهه از تاریخ انقلاب، کتاب آزمون خواص و کتاب‌هایی از این دست که به صورت تطبیقی تاریخ صدر اسلام و تاریخ زمان را با هم مقایسه می‌کنند می‌توانند بصیرت آفرین باشد. از آنجایی که ما در زمانه‌ای به سر می‌بریم که دورانمان شبیه دوران امیر المومنین علی(ع) است چیزی که می‌تواند جامعه را از بحران نجات داده و از مشکلات عبور بدهد؛ تنها ایمان و شجاعت در درگیری نیست بلکه مهمتر از اینها بصیرت است؛ بصیرت هم به این معنا است که اولاً بتوان مخالفان را چه داخلی و چه خارجی را شناخت، ثانیاً لغزشگاه‌های‌شان را شناسایی کرد، و ثالثاً آنها را طبقه‌بندی بکنیم و رابعاً بدانیم در مقابل هر طبقه‌ای برخورد صحیح چه برخوردی است. به نظر بنده این کتاب آگاهی خوبی به انسان می‌دهد تا بتواند حوادث دو دهه اخیر انقلاب را درست تحلیل کند.

این کتاب نسبت به کتاب‌های هم سو در مورد خواص چه ویژگی دارد؟ آیا کتابی موازی این کتاب وجود دارد که در این زمینه بحث کرده باشد یا نه؟

بعد از سخنرانی رهبر معظم درباره خواص، در مورد این موضوع کتابهای متعددی نوشته شده است که می‌توان به کتاب‌هایی از قبیل کتاب رسالت خواص نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین سید احمد خاتمی اشاره کرد. اما این کتاب اثر ارزنده است لکن سبقه روایی و قرآنی دارد و سبقه تاریخی آن کم رنگ است. کتاب دیگر، کتاب آسیب شناسی خواص هست که توسط حجت‌الاسلام والمسلمین نعیم آبادی نوشته شده است، این کتاب هم به نظرم تلاش در خوری است ولی نیازمند به یک دسته‌بندی است. زمانی که ایشان این کتاب را چاپ کردند ما چیزی در بازار به این صورت نداشتیم. کتابی هم موسسه قدر ولایت به چاپ رساند به نام خواص و لحظات سرنوشت ساز که زندگی خواص اهل لغزش را بیان می‌کند. و به زندگینامه و لغزشگاه‌های آنها اشاره دارد. اما نسبت به جریان شناسی خواص کار در خوری صورت نگرفته است. به علاوه کار تطبیق با زمان ما صورت نگرفته این دو ویژگی در این کتاب وجود دارد؛ یعنی ابتدا جریان شناسی خواص را مطرح کرده و ریشه‌های انحرافات آنها را ذکر می‌کند. و سیر تاریخی بحث را تبیین کرده و به ریشه‌های تاریخی انحرافات و پیامد‌های آنها اشاره می‌کند و سپس لغزشگاه‌های خواص صدر اسلام را با زمان ما تطبیق می‌کند. در مقدمه کتاب ابتدا بیانات مقام معظم رهبری درباره خواص مطرح گردید. سپس تعریفی از خواص مورد بحث ارائه شده و ویژگی‌های خواص به صورت کلی بیان گردید و انواع خواص و ویژگی‌های آنها بررسی شد، آنگاه عوامل انحراف خواص صدر اسلام و سپس خواص جامعه ایران بعد از جنگ تحمیلی مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع محتوای کتاب آزمون خواص در حکومت اسلامی کاملاً متمایز با سایر آثار مشابه است./996/د102/ق