انتشار خبر یا طراحی کاریکاتور که جایگاه افراد را تنزل دهد حرام است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طائب استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس خارج فقه رسانه که پیش از ظهر امروز در سالن اجتماعات خبرگزاری رسا برگزار شد به موضوع موانع انتشار خبر پرداخت و بر خودداری از نشر خبرهایی که مورد نهی شارع است، تأکید کرد.
وی به دست آوردن موارد جواز انتشار اخبار را از فقه ضروری دانست و گفت: در فقه سلسله عنوان‌هایی مربوط به گفتار است که محرمه شمرده می‌شود و خبر به دلیل اینکه همان گفتار مکتوب است به این عنوان‌ها دچار خواهد شد؛ بنابراین باید خبر را از این عنوان‌ها مورد بررسی قرار دهیم.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم از افترا، تهمت، غیبت، فحش، تمسخر، هجو، قزف و افشای سرّ به عنوان مواردی که در فقه مطرح است و مربوط به گفتار می‌شود نام برد و افزود: خبر همان گفتار مکتوب و مبتلای به این موارد است و در حقیقت باید از زاویه این عنوان‌ها بررسی شود.
تولید و نشر خبر هجو حرام است
وی در ادامه خبر را در رابطه با هر یک از عنوان‌ها تبدیل به مسأله کرد و به بررسی هر یک از این مسائل پرداخت و با شروع سخنان خود از ارتباط خبر با هجو و هجا گفت: خبر اگر حاوی هجو مسلمان مؤمن باشد، تولید و نشر آن حرام است.
حجت‌الاسلام والمسلمین طائب با طرح چند سؤال در این زمینه مبنی بر اینکه هجو چیست، علت حرمت چیست، چرا حرمت را به تولید هم سرایت داده‌ایم، پاسخ داد: شناخت هجو موکول به عرف است و هر گاه بر مطلب یا مطالبی در عرف رایج هجو صدق کند، مصداق مسأله نخست بوده و باید اثبات شود.
وی تصریح کرد: ناشر خبر هجو اگر عالمانه و عمدا آن را انجام دهد مستحق تعزیر است و تعزیر ناشر اخبار هجو نیاز به شکایت مهجو دارد، یعنی اگر کسی خبر هجوی را درباره شخصی پخش کرد، اجرای تعزیر آن نیاز به شکایت از او دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اگر رسانه‌ای بر هجو مؤمنان اصرار دارد، جلوگیری از آن و تعزیر بر هجو وظیفه حاکم است و متوقف بر شکایت شاکی یا شکات نمی‌باشد، گفت: در صورتی که هجو سبب لطمه به جایگاه اجتماعی مهجو شود، بر ناشر خبر جبران آن با ابزار مناسب آن واجب است.
وی با ارائه تعریفی از هجو اظهار کرد: در زبان عربی اهل لغت بر مطلب «الهجا خلاف المدح»، اجماع دارند و معتقدند هجو مقابل مدح است و همان‌طور که مدح سبب ارتقای جایگاه اجتماعی و آبرو یافتن فردی می‌شود، هجو جایگاه اجتماعی فرد را دچار تزلزل کرده و مقام او را از بین می‌برد.
هجو ذکر معایب با هدف تنزل جایگاه اجتماعی فرد است
حجت‌الاسلام والمسلمین طائب با بیان اینکه هجو ذکر معایب با هدف تنقیص جایگاه اجتماعی فرد است، گفت: در این زمینه اختلافی بین اهل لغت هست و آن اینکه آیا این هجو باید در شعر باشد و یا نه با هر ادبیاتی که نوشته‌اند اگر ذکر معایب به هدف تنقیص جایگاه اجتماعی شد، هجو است.
وی با اشاره به اینکه برخی گفته‌اند الهجو ذکر المعایب لتنقیص شعرا و نثر را هجو ندانسته‌اند، اما اکثر اهل لغت بیان می‌کنند که تفاوتی در هجو بین شعر و نثر نیست، یادآور شد: وقتی به کتب ادبیاتی مراجعه کنید هرچه هجو می‌بینید شعرا اتفاق افتاده و کمتر دیده شده است که کسی، فردی را با نثر هجو کند.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم اظهار کرد: هجو گفتار است و فعل ندارد و نوعا با بیان است و وقتی به بررسی مسأله هجو و هجا در فقه مراجعه کنید می‌بینید که فقها گفته‌اند تنقیص بالعیوب شعرا کان ام نثرا، یعنی هجو به نثر و هجو به شعر در معنا تفاوتی نمی‌کنند.
خبر هجوآمیز نمی‌تواند فاقد غیبت یا تهمت باشد
وی با بیان اینکه هجو با غیبت، تهمت، تمسخر، افشای سرّ و قزف در جهت و در مصداق متفاوت است، گفت: ممکن است در جایی غیبت کنید اما قصد تنقیص نداشته باشید، اما حتما قصد تنقیص در هجو است و هجو غیر از تنقیص نداریم.
وی با این توضیح که غیبت، عیوب فرد را گفتن است که در او هست، اما اگر فرد مورد غیبت عیبی را ندارد و شما گفتید، تهمت می‌شود، افزود: در پیکره غیبت وجود عیب اخذ شده است اما در هجو وجود عیب اخذ نشده و ممکن است به دروغ صفتی را برای کسی جلع کرده و با یک نوشتار او را تنقیص کنید.
حجت‌الاسلام والمسلمین طائب ابراز کرد: تهمت یعنی مطلبی را بگویید که در طرف مقابل نیست اما هجو ممکن است مطلبی باشد که در طرف مقابل هست و تفاوت آن با تمسخر آن است که در تفسیر تمسخر گفته شده تمسخر یعنی ذکر مطالبی درباره برادر مؤمن که سبب خندیدن دیگران شود.
وی ادامه داد: ممکن است کسی را به مطبی هجو کنید که اصلا خنده‌دار نباشد و یا ممکن است به مطلبی هجو کنید که سرّ نبوده و آشکار است، مانند هجو به کج و کوله انداخته عبا و تفاوت آن با قزف یعنی فرد را به فحشا متهم کنید، یعنی فردی را به مسائل جنسی که در او نباشد، هجو کنید.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان اینکه خبر هجوآمیز نمی‌تواند فاقد غیبت یا تهمت و مواردی مشابه باشد، اظهار کرد: ممکن است فردی به ما فیه و ما لیس فیه به سرّه و ما لیس سرّ و به اتهامه بالفحشا هجو شود و به همین سبب محتوای هجو می‌تواند جامع همه این عنوان‌ها باشد.
شناخت هجو عرفی است
وی در توضیح این مطلب که شناخت هجو عرفی است و مفهومی که ارائه شد هیچ موردی را تبیین نمی‌کند و مقبول به تشکیک است، گفت: اگر درباره مجتهدی صاحب الفتوا که در پنهان خود ورزش‌های رزمی یاد گرفته و قهرمان ملی هم شده، شعری گفته شود، او را هجو کرده‌اید.
حجت‌الاسلام والمسلمین طائب افزود: اما اگر درباره فردی که در دوره‌های قهرمانی شرکت کرده و می‌خواهد مدال بگیرد شعری گفته شود دیگر هجو او محسوب نمی‌شود بلکه مدح او به حساب می‌آید، بنابراین عیب نسبی است.
وی تصریح کرد: وقتی خبری منتشر شود که اگر عرف آن را بخواند بگوید تنقیص است، این هجو می‌شود، هرچند شما در این خبر کلماتی که فحش و یا مسخره باشد به کار نبرده باشید؛ بنابراین مهم ذکر العیوب است.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه بعضی وقت‌ها ذکرالعیوب به معنای یادآوری عیوب است و زمانی از باب شمارش، گفت: اگر ذکر العیوب از باب یادآوری باشد به ما فیه است، اما زمانی که به بیان عیب‌های طرف پرداخته شود، دیگر ذکر العیوب مطرح شده در بحث هجو به معنای یادآوری عیوب نیست.
آیا کاریکاتور هجو محسوب می‌شود؟
وی با تأکید بر اینکه در بحث هجو نوع بیان سبب تنقیص می‌شود، ابراز کرد: می‌توان خبر را طوری نوشت که تنها مسؤول بفهمد و رفع ایراد خود بپردازد و می‌توان خبر را به نوعی نوشت که سبب برکناری او از مسؤولیت خود شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین طائب در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا کاریکاتور هم هجو محسوب می‌شود، با بیان اینکه کاریکاتور در اسلام جایگاهی ندارد و کسی حق ندارد برای یک مؤمن مسلمان کاریکاتور بکشد، متذکر شد: قیودی اجازه می‌دهد که در مواردی هجو به کار ببریم اما حکم اولیه هجو حرمت است.
وی با بیان اینکه هجو بیانی است که سبب تنقیص فرد شود، از این‌رو طرح کاریکاتور یا نوشتن هر مطلبی که برای تنقیص فردی صورت گیرد، هجو و حرام است، از خبرنگاران و نویسندگان مطبوعاتی خواست که در نوشته خود دقت کنند و با ادبیاتی خبر بنویسند که سبب هجو فرد نشود./920/پ201/ن