انتشار خبر حاوی معصیت پنهان مسلمان حرام است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طائب، در هشتمین جلسه درس خارج فقه خبر که پیش از ظهر امروز در سالن اجتماعات خبرگزاری رسا برگزار شد، در ادامه بررسی خبر حاوی هجو مخالف، خبر حاوی هجو کافر و مسلمان را نیز مورد بررسی قرار داد.

وی با بررسی چرایی حرام بودن خبر حاوی هجو درباره مخالفان که در جلسات پیشین درس خارج فقه خبر نیز به آن پرداخته شده بود، گفت: هجو مخالفان و انتشار خبر حاوی هجو مخالفان به نتیجه اولیه حرام است یعنی همان ادله‌ای که شامل حرمت هجو مؤمنان می‌شود، شامل حرمت هجو مخالف بر عقاید در بحث امامت هم می‌شود.

بررسی حرام بودن خبر حاوی هجو مخالف

استاد درس خارج حوزه علمیه قم، ادله‌ای را که دال بر عدم احترام مخالفان است، مقید به عناوین خاصه همچون ناصبی، حروری و مرجعه عنوان و اظهار کرد: تفسیر برخی فقها مانند سید بن طاووس درباره ناصبی تقریبا شامل همه مخالفان می‌شود که آن را به دلیل ضعف روایت مورد استناد، نپذیرفتیم.

وی در بیان مسأله هجو کفار و خبر حاوی هجو کفار، کفار را اعم از مشرکان و آنهایی که به هیچ کتابی از کتاب‌های آسمانی اعتقاد ندارند و یا کفاری که جزء ادیان سماوی مانند یهودی، مسیحی و زرتشتی محسوب می‌شوند تقسیم کرد و جایز بودن یا نبودن هجو و انتشار خبر هجوی درباره آنان را تبیین کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین طائب گفت: در ادله هجو و حرمت آن، بعضی‌ها قید مؤمن را اخذ کرده‌اند، گفته‌اند ادله‌ای دال بر حرمت هجو هست که همه مقید به ایمان می‌شود و تأکید داشته‌اند که اصلا از ابتدا دلیل حرمت شامل آن نمی‌شود که باید بررسی شود این ادعا درست است یا خیر.

وی با بیان اینکه درباره هجو مجموعه‌ای از عنوان‌های محرمه وجود دارد، افزود: هجو در قسمتی همزه و لمزه است و در بخشی وارد تمسخر و بهتان می‌شود، در بخشی مصداق غیبت است و در وضعی مصداق ایذا، گاهی مجموع همه اینها است و گاهی برخی از اینها، آیا همه این عناوین خاصه به مؤمنان است.

بررسی عدم جواز غیبت مؤمن و تمسخر کافر

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: اگر دلیل داریم که دیگران را مسخره نکنید، این دیگران تنها مؤمنان هستند، اگر دلیل داریم که دیگران را همز و لمز نکنید فقط مؤمنان است، اگر همه اینها خاص به مؤمنان است بنابراین عنوان مجموع اینها که هر هجوی باشد خاصه مؤمنان می‌شود پس هجو المؤمن حرامٌ.

وی با طرح این سؤال که اگر این ادله متفاوت بود و بعضی‌ مخصص به عنوان مؤمن شد، اما بعضی نه، در این صورت راه حل چیست، پاسخ داد: ظاهرا غیبت در قرآن اختصاص به مؤمنان دارد، آنجا که در آیه 12 سوره حجرات فرموده است «برخی از خود برخی دیگر را غیبت نکنند»، که فراز پایانی آیه تأکید بر این دارد که مراد مؤمنان هستند.

حجت‌الاسلام والمسلمین طائب اما درباره تمسخر به آیه 11 سوره حجرات و آنجا که می‌فرماید «یاأیها الذین آمنوا لا یسخر قوم من قوم عسى أن یکونوا خیرا منهم ولا نساء من نساء ...»، گفت: اگرچه ابتدای آیه خطاب به مؤمنان است اما لایخسر قوم من قوم اختصاص به مؤمنان ندارد که مفسران گفته‌اند مراد از قوم من قوم، رجال من رجال است چراکه بعدها گفته است نساء من نساء.

وی با بیان اینکه در آیه 11 سوره حجرات، هیچ قیدی وجود ندارد و عدم تمسخر مطلق آورده شده است، اظهار کرد: در این آیه نمی‌توان گفت که دلیل نهی تنها مختص مؤمنان است؛ بنابراین در قرآن دلیل تمسخر عام است.

نیاز داشتن هجو کفار به دلیل استثنا

استاد درس خارج حوزه علمیه قم همچنین با اشاره به آیه «وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ»، گفت: فرقی نمی‌کند این هماز و لماز مؤمن باشد یا غیر مؤمن، خطاب این آیه تنها مؤمنین نیست، پس همز و لمز هم خطابش عام است و هم در اینجا مصداق علی الاطلاق آورده شده است.

وی با تأکید بر اینکه مصداق تمسخر مؤمنان عام است، ابراز کرد: هجو از باب اینکه غیبت است اختصاص به مؤمنان دارد اما از این باب که تمسخر باشد، حتما حاوی ریشخند کردن، آبرو بردن و ادا در آوردن است و خبر هجوی وقتی منتشر شود طرف مقابل در ذهن‌ها مورد تمسخر و بی‌آبرویی قرار می‌گیرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین طائب در ادامه با بیان اینکه هجو کفار نیاز به دلیل استثنا دارد و حتی اگر مشرکان و کفار را بخواهید هجو و غیبت کنید، باید دلیل داشته باشید که بیاید بگوید یجوز هجو الکافر علی الاستثناء، برخی ادعاها که در این‌باره مطرح شده و حالت مخصص دارد را تبیین کرد.

وی گفت: برخی از فقها مانند شیخ طوسی و به طبع او فقهای دیگر درباره هجو دلیل را عام دیده‌اند که وقتی وارد بحث هجو شدند کفار را استثنا کردند اما در استثنا دنبال دلیل مخصص رفتند و البته نگفتند تخصصا بیرون است بلکه به روایتی از پیامبر اکرم‌(ص) که در این باره نقل شده است استناد کردند.

بررسی روایتی از پیامبر اکرم درباره هجو کافر

این استاد حوزه و دانشگاه در این‌باره، روایت پیامبر اکرم‌(ص) را که به حسان بن ثابت فرمودند «ای حسان این مشرکان طرف مقابل را هجو کن و درباره اینها اشعار هجوی بگو» و در ادامه به او فرمودند «ای حسان جبرئیل با تو همراه و روح القدس بر زبان تو جاری است»، مورد بررسی قرار داد.

وی یادآور شد: از پیامبر اکرم‌(ص) نقل شده که «ان المؤمن یجاهد به سیف و لسانه؛ مؤمن با شمشیر و زبانش با کفار می‌جنگد»، یعنی هجوی که درباره کفار انجام می‌شود مانند زخم و پرتاب تیر به آنها است.

حجت‌الاسلام والمسلمین ادامه داد: این روایات در مجامع شیعی وجود ندارد و تنها اهل سنت آن را مطرح کرده‌اند؛ اگرچه در دو منبع شیعی یعنی نهج الفصاحه و مجمع البیان نقل شده، اما سند آن هم از اهل سنت آورده شده که می‌توان این روایت را ضعیفه خواند.

وی استدلال به این روایت را از نظر ولایی مورد بررسی قرار داد و با بیان اینکه این ولایت درباره نبرد و جنگ در برابر کفار حربی است، با تقسیم کفار به حربی، ذمی و غیر ذمی، گفت: کفار ذمی در بین مسلمانان زندگی می‌کنند و شهروند نظام اسلامی شده‌اند، اما کفار غیرذمی قراردادی با مسلمانان نبسته‌اند اما اعلان جنگ هم نکرده‌اند.

جواز انتشار خبر هجو کفار حربی به عنوان اولیه

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در بخش دیگری از سخنان خود بین غیبت و هجو، تفاوت قائل شد و گفت: درباره کفار اعمال خبر هجو علی الاطلاق مجوز ندارد، در قیدی هم جواز انتشار وجود دارد، اما درباره کفار ذمی که شرایط ذمه را رعایت می‌‌کنند، انتشار خبر هجوی علی الاطلاق حرام است.

حجت‌الاسلام والمسلمین طائب انتشار خبر هجو کفار حربی را به عنوان اولیه جایز دانست و تصریح کرد: اگر تنها صرفا حالت غیبت است و آبرویزی ندارد ادله حرمت غیبت به ادله اولیه شامل حال کفار نمی‌شود اگرچه ممکن است ادله ثانویه وارد شود و خود بحث دیگری را می‌طلبد.

وی ادامه داد:‌ گاهی موارد به انتشار خبر هجوی درباره کفار حربی عنوان ثانویه وارد می‌شود و آن اینکه مخالف مبانی اخلاقی خود ما باشد؛ یعنی چهره اسلام را در نزد دیگران بد نشان دهد؛ ابزار قرار بگیرد که چهره اسلام و مسلمانان را بداخلاق نشان دهد که در این صورت به عنوان ثانویه حرام می‌شود.

این استاد حوزه و دانشگاه همچنین انتشار خبر حاوی هجو کفار ذمی، اهل هدنه و در حال تبلیغ برای گرایش آنها به اسلام را حرام دانست و تأکید کرد که انتشار خبری که در سبب همز، لمذ و یا تمسخر شود نیز حرام است.

بررسی انتشار خبر معصیت مسلمان؛ پنهانی و آشکار

وی در بررسی حرام بودن انتشار خبر حاوی معصیت پنهان مسلمان نیز متذکر شد: انتشار خبر حاوی معصیت پنهان از فردی مسلمان چه به صورت هجوی و چه به صورت عادی، حرام است، البته اگر معصیت فرد علنی باشد و شخص گناهکار به گناه خود تظاهر کند در این صورت انتشار خبر پیرامون معصیت او اگرچه سبب هتک باشد، جایز است.

حجت‌الاسلام والمسلمین دو دیدگاه را در این زمینه مطرح کرد و افزود: بعضی‌ها گفته‌اند بیان گناه کسی که معصیت متظاهر دارد غیبت نیست که غیبت یعنی بیان معصیتی که طرف پنهانی انجام داده خودش آن را آشکار نکرده و خدا هم پنهان نگه داشته است و تعریف مرحوم خوئی از غیبت این جمله است.

وی بیان گناه کسی را که علنی آن را انجام می‌دهد از حرمت غیبت بیرون دانست و موضوع جلسه بعدی درس خارج فقه خبر را بررسی جواز یا عدم جواز انتشار خبر حاوی معصیت کسی قرار داد که به آن معصیت تظاهر می‌کند با این پیش‌فرض که آیا انتشار این خبر علی الاطلاق جایز است یا مقید و اگر مقید است به چه اموری مقید خواهد بود./920/پ201/ن