چهاردهمبن شماره دوفصلنامه حدیث اندیشه به چاپ رسید

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، در این شماره از دوفصلنامه عناوین زیر مورد بررسی قرار گرفته است:

عقل در منظومه معرفتی علامه مجلسی

بررسی رجالی و حدیثی اتحاد و تعدد ابن ابی‌عمیر (تحلیل، نقد، ارزیابی)

نگاه راهبردی اهل بیت علیهم‌السلام در انتشار و پالایش حدیث شیعه و موانع آن

لوازم و ره‌آورد توکل از منظر قرآن کریم

نسبت اخلاق و احکام در تفسیر زبدةالبیان مقدس اردبیلی

نگرشی نو به مسأله زبان قرآن بر اساس روایات و نظر علامه طباطبایی و آیت الله معرفت

نگاهی نقادانه به دیدگاه سیدالوالفضل برقعی در باره روایات ازدیاد علم ائمه علیهم‌السلام از کتاب الکافی

عقل در منظومه معرفتی علامه مجلسی

مرضیه امری

چکیده: بحث درباره عقل در ادراک و گفتگو از گستره اعتبار آن در حوزه تحصیل معارف الهی و احکام آن نفیا یا اثباتا از مهمترین و مطرحترین مباحث جاری تاریخ بشر است و در برهه خاصی از تاریخ فکر اسلامی به کانونی از جذب و دفع افکار و اندیشه‌ها مبدل گشته است. علامه مجلسی در هر سه کتاب مهم حدیثی خود یعنی بحارالانوار و مرآةالعقول و کتاب الاربعین، تقریبا به طور یکسان از معنا و ماهیت عقل ذیل عنوان کتاب العقل و الجهل بحث می‌کند و چند معنا را برای عقل می‌شمارد و سپس اعلام می‌دارد که عقلی که کتاب و سنت مدار تکلیف، ثواب و عقاب، درک و شعور، و کمال و رشد، مردم قرار داده است. عقلی فطری است که باعث می‌شود مردم خیر و شر را از هم تمییز دهند و به سمت خیر و منافع آن گام بردارند. عقل به صراحت به دین دعوت می‌کند و دین را درک می‌نماید و آن را تصدیق می‌کند. از این رو همین عقل عرفی و خدادادی بشر برای تبیین و اثبات آموزه‌های دین کافی است و نیازی به پیچیدگی‌های عقل انتزاعی و فلسفی نیست. علامه نشان می‌دهد که عقل منتزع و مستقل و فلسفی مورد ذم و انکار روایات است و روایات تنها بر به‌ کار انداختن عقل ساده و همگانی که قطعا به خیر بودن دین خواهد رسید و انسان را به وجود و صفات خدا خواهد رساند تأکید کرده‌اند.

بررسی رجالی و حدیثی اتحاد و تعدد ابن ابی‌عمیر (تحلیل، نقد، ارزیابی)

محمدصادق بخشی

چکیده: همواره در اسناد احادیث، راویانی با اسامی مشترک یافت می‌شوند؛ این که کدام‌ یک از این راویان مشترک دارای یک هویت هستند، نیازمند بررسی و گردآوری قرائن و شواهد رجالی، حدیثی و تاریخی است. محمد بن ابی عمیر یکی از راویانی است که نام او در کتاب‌هاب رجالی و حدیثی با عناوین و اوصاف متفاوتی ذکر شده است. از این‌رو، یکی از مباحث رجالی مورد اختلاف میان رجالیان، اتحاد و تعدد محمد بن ابی عمیر است. این موضوع عکس العمل‌های متفاوتی را در بین عالمان رجالی شیعه به دنبال داشته است. برخی معتقد به اتحاد ابن ابی عمیر و برخی دیگر به دلائلی چند، معتقد به تعدد ابن ابی عمیر شده‌اند. در این سیاهه، از فرضیه تعدد ابن ابی عمیر دفاع شده است. نگاشته پیش رو، به ذکر دیدگاه‌های موافقان و مخالفان اتحاد و تعدد ابن ابی عمیر و نیز بررسی دلائل و مستندات آن پرداخته و در پی اثبات اشتراک عنوان یادشده به این که دونفرند، یکی از اصحاب امام صادق علیه‌السلام و کاظم علیه‌السلام و در حیات امام کاظم علیه‌السلام وفات نموده است. و یا اینکه عنوان مذکور تصحیف شده ابن ابی عمر (عمره) و شخص مجهولی است. دیگری ابن ابی عمیر مشهور یکی از مشایخ ثقات و از اصحاب امام کاظم علیه‌السلام و امام رضا علیه‌السلام و امام جواد علیه‌السلام شمرده شده و متوفای 217 قمری است.

نگاه راهبردی اهل بیت علیهم‌السلام در انتشار و پالایش حدیث شیعه و موانع آن

سید علی‌رضا حسینی

سید مصطفی مطهری

چکیده: قرآن و سنت دو میراث ارزشمند الهی هستند که تبیین آنها از سوی اهل‌بیت علیهم‌السلام، با رعایت عناصر تاریخی یا همان اجزاء اثرگذار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و گاه اقتصادی همراه بوده است. نشر این تبیین که اساسا در قالب روایت و با هدف حجیت و بکارگیری در عمل مکلف ارائه می‌گردد. باید با به کارگرفتن مؤلفه‌هایی انجام یابد تا آن را در بهترین وجه عرضه، بگستراند؛ مؤلفه‌هایی که از سوی اهل‌بیت علیهم‌السلام ارائه شده و همواره بر رعایت آن تأکید شده است. از دیگر سو، طبیعی است که گاه بر اثر عواملی درون یا برون مذهبی، این مهم با موانعی مواجه گردد. از این‌رو لازم است تا علاوه بر مؤلفه‌های نشر، مؤلفه‌هایی نیز برای سنجش و ارزیابی معارف و احادیث، ارائه شود تا با به کارگیری آن از دستاورد نشر روایات محافظت شود. نوشتار حاضر با این نگاه در صدد ارائه این دو گونه مؤلفه در کنار نشان‌دادن مواردی از بروز موانع است. نتیجه به کارگیری این راهبرد مهم اهل‌بیت علیهم‌السلام، میراثی است که در عالی‌ترین سطح ممکن از خطا و ناسره حفظ شده است. همچنین با دقت در این نگاه به خوبی می‌توان به برخی شبهات وارده نسبت به میراث شیعی در حوزه اعتبار سنجی روایات پاسخ داد.

لوازم و ره‌آورد توکل از منظر قرآن کریم

محمدتقی سبحانی نیا

چکیده: از کارکردهای توکل، افزایش توانمندی و نیز رضایت به نتایج تلاش‌هاست و این دو در تأمین آرامش و طمأنینه نفس انسان در زندگی بسیار کارآمد است. برخی از پژوهش‌های روان‌شناسانه در موضوع توکل به این پیامد توکل توجه داشته‌اند، اما اینکه توکل چگونه تحقق می‌یابد، بحث دیگری است که عدم آگاهی به آن، علاقمندان به پیامدهای توکل را از نایل آمدن به آن محروم می‌دارد. پژوهش حاضر تلاش کرده است در یک مطالعه قرآنی با استفاده از کلام خدا به این پرسش پاسخ گوید. بر اساس آموزه‌های قرآنی لوازم تحقق توکل در خارج توسط فرد متوکل در دو بخش لوازم معرفتی و لوازم عملی قابل تقسیم است و آنگاه که نسبت به لوازم عملی توکل آگاهی حاصل شد و از نظر عملی نیز به لوازم عملی آن عمل شد، دستیابی به نتایج مبارک توکل قطعی خواهد بود.

نسبت اخلاق و احکام در تفسیر زبدةالبیان مقدس اردبیلی

محمدعلی مشایخی پور

چکیده: تفسیر زبدةالبیان فی الاحکام القرآن اثری غنی و گرانبار از مقدس اردبیلی است که در زمینه موضوعی آیات الاحکام به رشته تحریر درآمده است. از آنجا که تعالیم وحیانی که در قالب موضوعات فقه و اخلاق و عقاید قرار می‌گیرند، بواسطه کارکردهایی که بر یکدیگر دارند در کنار هم و در تعامل با یکدیگر زمینه رشد و تعالی انسانی را فراهم می‌سازند. سؤالی که مطرح می‌شود این است که میزان توجه مفسران و عالمان دین درباره پرداختن به ارتباط و تعامل این حوزه‌ها چگونه است. به عبارت دیگر نسبت فقه، اخلاق و عقاید در مباحث آنان به چه میزان است؟ این تحقیق درصدد است با نگاه به تفسیر زبدةالبیان مقدس اردبیلی نسبت اخلاق و احکام را در این اثر مورد سنجش قرار داده و میزان توجه به جنبه اخلاقی آیات الاحکام را بررسی و در پایان این توجه را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.

نگرشی نو به مسأله زبان قرآن بر اساس روایات و نظر علامه طباطبایی و آیت الله معرفت

محمدتقی دیاری بیدگلی

مهدی الوانی

چکیده: قرآن کریم تمام آموزه‌های خود را در قالب معیارهای الفاظ بشری و کاملا قاعده‌مند و معنادار در اختیار تشریت قرار داده است. خداوند در این کتاب تمام مفاهیم والای هدایتی را در قالب الفاظ عربی بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل نموده و با حالت اعجاز گونه‌ خود و با اشاره‌هایی که به صفات خود از جمله‌ دارا بودن محکم و متشابه و تأویل داشتن آیات کرده، ما را به لایه‌های معنایی این الفاظ آگاه ساخته است. از طرفی چون مخاطبان این کتاب، عام و گوناگون‌اند و هدفی را که دنبال می‌کند دارای مراتب گوناگونی است، زبان این کتاب، زبانی ترکیبی است که شامل زبان عرف عام، عرف خاص، تمثیل و نمادهای می‌شود. از بیانات مرحوم علامه طباطبایی و مرحوم آیت‌الله معرفت نیز چنین برمی‌آید که زبان قرآن، زبان ترکیبی است اما با نگرشی نو با این بحث با توجه به روایات معصومین علیهم‌السلام می‌توان زبان قرآن را زبانی چند وجهی با مخاطبانی خاص دانست که در سه لایه با زبان مخصوصش مطرح گردیده است؛ ظاهر یا زبان عرف عام، باطن یا عرف خاص تأویل با زبان اخصاصی من خوطب به.

نگاهی نقادانه به دیدگاه سیدالوالفضل برقعی درباره روایات ازدیاد علم ائمه علیهم‌السلام از کتاب الکافی

بشیر سلیمی

چکیده: هدف این مقاله پاسخ به برخی شبهه‌های جدید و کنکاش نشده پیرامون ائمه اطهار علیهم‌السلام می‌باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش تحلیل اسنادی بوده که تمامی آثار مکتوب نوشتاری را شامل می‌شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که با توجه به کاوش‌های رجالی صورت گرفته و بررسی صحت درون مایه و با تأکید بر تمامی شروح و نیز نظرات فلاسفه در مورد امکان معاد چه روحانی و چه جسمانی، بررسی چگونگی معراج بایزید بسطامی و نکات کلیدی آن، فرضیه و نظرات جناب برقعی صحیح نمی‌باشد.

قابل ذکر است، چهاردهمین شماره دوفصلنامه پژوهشی و اطلاع رسانی حدیث اندیشه سال هفتم، پیاپی 25، ویژه پاییز و زمستان 1391 در 151 صفحه به صاحب امتیازی دانشگاه قرآن و حدیث و مدیر مسؤولی حجت الاسلام و المسلمین محمد محمدی نیک (ری شهری) به زیور چاپ آراسته شده است./992/پ201/ق