فصلنامه مطالعات تاریخی جهان اسلام در گام دوم
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، این شماره از فصلنامه شامل این مقالات می شود:
«بررسی سهم ایرانیان در پیشبرد تمدن اسلامی از منظر ترجمه علوم»
«مضامین صلح‌نامه‌های مسلمانان صدر اسلام با اهالی شام»
«بازتاب‌های استعمار غربی بر جهان اسلام»
«سلطنت ملک فیصل (1921 ـ 1933) و واکاوی تبعید علمای ایرانی از عراق»
«نقش اقتصاد در ایجاد تعارض در مدینه و چگونگی برخورد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با آن»
«بررسی تطبیقی نقش حوزه‌های علمیه نجف و قم در بیداری سیاسی افغانستان»
بررسی سهم ایرانیان در پیشبرد تمدن اسلامی از منظر ترجمه علوم
محمدعلی چلونگر
پروین اصغری
چکیده: تمدن اسلامی از تمدن‌های دیگر، سود برده است. از راه‌های این سودبری، ترجمه آثار تمدن‌های پیشین (یونانی و...) در تمدن پسین (اسلامی) است. در این زمینه، مللی چون ایرانیان، به ایفای نقش پرداخته‌اند، اما سهم آنان در قرن‌های دوم تا چهارم قمری، به درستی تبیین و عرضه نشده است؛ از این‌رو، با این سؤال روبه‌رو هستیم که نقش ایرانیان در ترجمه آثار علمی ملل دیگر به زبان عربی چقدر بوده است؟ (سؤال) ایرانیان با جلب حمایت خلفای عباسی و نیز در پرتو دانش‌دوستی خاندان‌های با نفوذ ایرانی، نقش ممتاز و پیش‌تازی در ترجمه آثار غیرعربی به زبان عربی ایفا کرده‌اند. (فرضیه) نشان‌دادن جایگاه حیاتی ایرانی در ترجمه آثار و ارائه آن، مقصدی است که این مقاله پی می‌گیرد. (هدف) در این نوشتار، سعی بر آن است تا به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای منابع دست اول تاریخی، به مقایسه نقش مترجمان ایرانی با مترجمان دیگر ملل در نهضت ترجمه پرداخته شود. (روش) نمی‌توان پنهان کرد که سهم ایرانیان در نهضت ترجمه، بیش از آن که مرهون پشتیبانی‌های دستگاه خلافت عباسی باشد، از سابقه، علاقه، بذل مال و وقت ایرانی ناشی است. (یافته)
مضامین صلح‌نامه‌های مسلمانان صدر اسلام با اهالی شام
لیلا تقوی سنگدهی
آذر بدرلو
چکیده: مسلمانان صدر اسلام، در فتح سرزمین‌ها از جمله شامات، صلح‌نامه‌های بسیاری منعقد کرده‌اند. واقعیت‌های سیاسی، فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی و اخلاقی طرفین در این صلح‌نامه‌ها بر ما پنهان است و به صورت مستقل، کم‌تر به مضامین آنها، پرداخته شده است. این نوشتار، در پی یافتن پاسخ به این سؤال است: صلح‌نامه‌های منعقده بین مسلمانان و اهالی شام، چه مضامین و محتوایی داشته‌اند؟ (سؤال) این صلح‌نامه‌ها بر حسب اوضاع زمان و مکان، مضامین اقتصادی، اجتماعی و دینی مشترک و نیز متفاوت داشتند. (فرضیه) نشان‌دادن گسترش اسلام با صلح بیشتر و جنگ کم‌تر، هنوز هم در دفاع از اسلام ضرورت دارد. (هدف) دست‌یابی به چنین هدفی، با مطالعه تاریخی، توصیفی و تحلیلی منابع دست اول گذشته میسور است. (روش) صلح‌نامه‌ها دارای تساهل و تسامح مذهبی با غیرمسلمانان و مضامینی بودند: از جمله: امنیت فردی و اجتماعی دو طرف قرارداد، تأمین امنیت کلیساها، آزادی مذهبی، هم‌زیستی دو طرف صلح‌نامه و در برخی موارد اجبار غیرمسلمانان به ترک شهر، اقدام آنان به جاسوسی به نفع مسلمانان و هم‌کاری با مسلمانان در قبال نپرداختن جزیه و توجه به امنیت والی جدید. (یافته)
بازتاب‌های استعمار غربی بر جهان اسلام
غلامرضا بهروزلک
علی‌اصغر رجا
چکیده: زمینه‌های اولیه ظهور استعمار غربی پس از رنسانس شکل گرفت و در قرن‌های بعدی، قوام و در کشورهای مسلمان تداوم یافت. با این وصف، همه زوایای این پدیده نامیمون بر جهان اسلام آشکار نشده و به دلیل سیطره فکری استعمار، گرایش به کاوش در آن، چندان جدی نبوده است. بنابراین، پرسش از بازتاب‌های دیرپای استعمار غربی در دو حوزه فرهنگی و سیاسی در کشورهای مسلمان هم‌چنان پیش‌روی ماست. (سؤال) استعمار، در عقب‌ماندگی جهان اسلام نقش مؤثر داشته است، اما نمی‌توان به عوامل داخلی بی‌توجه بود این عوامل، گاه زمینه سیطره استعمار را فراهم می‌آورد، هر چند تأکید بر تأثیر عمیق‌تر استعمار در مقایسه با اسناد تاریخی، قابل اثبات است. (فرضیه) شناخت بازتاب‌های استعمار، باعث وسعت نظر و عمل در سطح فرهنگ و سیاست در عصری است که باید جهان اسلام با بررسی داشته‌های خود، سلطه غرب را برای دست‌یابی به جایگاه واقعی خود بشکند. (هدف) در این مقاله، دست‌یابی به پاسخ سؤال و سنجش فرضیه آن، تنها از طریق توصیفی تاریخی ـ تحلیلی انجام می‌پذیرد. (روش) دست‌رسی به رابطه مستقیم کاهش حضور اجتماعی دین در عقب‌ماندگی‌های جهان اسلام بر خلاف جهان غرب، دستاوردی است که می‌تواند نگاه جدیدی را در رهبران اسلامی برای نجات جهان اسلام از بازتاب‌های استعماری فراهم سازد. (یافته)
سلطنت ملک فیصل (1921 ـ 1933) و واکاوی تبعید علمای ایرانی از عراق
سجاد دادفر
حسن زندیه
چکیده: به دنبال جنگ اول جهانی، سرزمینی که امروزه عراق نامیده می‌شود، از امپراتوری عثمانی منفک و تحت قیمومیت بریتانیا قرار گرفت. در این دوره قیمومیت، شیعیان عراقی، تحت رهبری علمای شیعی، که اغلب ایرانی بودند، تلاش گسترده‌ای را به منظور کسب استقلال و خروج اشغال‌گران از کشور انجام دادند با این وصف، نقش علما در این فرایند و بازتاب‌های آن به ویژه در سلطنت ملک فیصل، مبهم است و البته به صورت مستقل در این زمینه نیز، پژوهش‌های چندانی صورت نگرفته است؛ بنابراین هم‌چنان با این سؤال روبرو هستیم که مواجهه ملک فیصل به عنوان دست‌نشانده دولت انگلیس با علمای معترض به سیطره بیگانگان چگونه بوده و چه بازتاب‌هایی داشته است؟ (سؤال) نقش گستره علمای ایرانی ساکن در عتبات در مقابله با طرح‌های انگلستان در عراق، باعث گردید تا دولت دست‌نشانده عراق، به مقابله با نفوذ آنان بیفتند. (فرضیه) این مقاله در پی نشان‌دادن تلاش معطوف به وظیفه اسلامی علما و روحانیون ایرانی در رفع اشغال عراق بدون توجه با عنصر ناسیونالیسم است. (هدف) در این پژوهش تلاش گردیده تا با استفاده از شیوه تحلیل محتوا، ضمن مطالعه نحوه برخورد حکومت ملک فیصل با علمای ایرانی و اخراج آنان از عتبات مورد بررسی قرار گیرد. (روش) قدرت‌مندی ناسیونالیسم عربی در حذف علمای شیعی از مبارزات ضداستبدادی و ضد استعماری در عراق با اکثریت شیعه، نکته جدیدی است. (یافته)
نقش اقتصاد در ایجاد تعارض در مدینه و چگونگی برخورد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با آن
حسین قاضی‌خانی
چکیده: تنش میان انسان‌ها، همواره ذهن مدیران جوامع بشری را به خود معطوف داشته است. اقتصاد از جمله مهم‌ترین علت‌های بسترساز تعارض در جامعه به شمار می‌آید. جامعه نبوی نیز از این امر جدا نبود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به عنوان اولین حاکم جامعه اسلامی، هم با این موضوع مواجه بودند و هم به آن توجه داشتند. اما به این موضوع، در پژوهش‌های علمی توجه جدی صورت نگرفته، لذا این سؤال مطرح است که اقتصاد، چه نقشی در ایجاد تعارض در مدینه داشته و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله چگونه با آن مواجه شده‌اند. (سؤال) در آغاز تأسیس حکومت اسلامی، تنش‌های برآمده از مسائل اقتصادی بیشتر رخ نمود و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با اتکا به خداوند و با شناخت جامعه، کوشیدند با عرضه راهنمایی‌های ضروری، از بروز تعارض بر سر مسائل اقتصادی جلوگیری نمایند و تعارض‌های پدید آمده را برطرف کنند. (فرضیه) برجسته‌سازی شیوه‌های تنش‌زدایی پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در عرصه تضادهای اقتصادی و بهره‌گیری از آن برای جوامع اقتصادزده مسلمان امروزی، بسیار ضروری است. (هدف) این مقاله، می‌کوشد تا با جمع‌آوری اطلاعات تاریخی متناسب با موضوع و سپس تحلیل آنها، راهی برای دست‌یابی به پاسخ سؤال بیابد. (روش) نقش بنیادین اقتصاد در حکومت اسلامی و توانایی اقتصاد به تعمیم تعارضات اقتصادی به عرصه‌های اجتماعی، از نتایج این مقاله است. (یافته)
بررسی تطبیقی نقش حوزه‌های علمیه نجف و قم در بیداری سیاسی افغانستان
عبدالقیوم سجادی
سیدآصف کاظمی
چکیده: عالمان و طلاب شیعی، در تحولات فرهنگی، مذهبی و سیاسی افغانستان، نقش داشته‌اند. آنان در افغانستان قبل از اشغال، دوره تجاوز روس‌ها و پس از آن، در جایگاهی بیدارگرایانه قرار گرفته‌اند. اما این نقش و جایگاه، آشکارا بررسی نشده است. از این‌رو، آثاری در این زمینه به چشم نمی‌خورد. با این وصف، آیا بالندگی و پویایی بیداری اسلامی افغانستان، از عالمان و طلاب شیعی نشأت گرفته است؟ (سؤال) تحصیل و ارتباط وسیع عالمان شیعی با نجف و قم به همراه وجود استبداد و استعمار در افغانستان، آنان را در مقام بیدارگران آن کشور قرار داد. (فرضیه) غرض آن است که از یک سو، تصویری روشن از تأثیر حوزه‌های نجف و قم بر بیداری سیاسی افغانستان ارائه شود و از سوی دیگر، رابطه بین عالمان و طلاب شیعی افغانی با بیداری سیاسی به میان آید. (هدف) با مطالعه تاریخی ـ تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای و میدانی، می‌توان به پاسخ سؤال دست یافت. (روش) مراکز دینی نجف، در بیداری سیاسی برای احقاق حقوق سیاسی شیعیان، آغازگری بیداری سیاسی، مطرح‌شدن روحانیان در عمل سیاسی و تلاش برای وحدت سیاسی شیعیان مؤثر بوده‌اند. مراکز دینی قم نیز در دفاع از حقوق سیاسی شیعیان، گسترش اسلام سیاسی و انقلابی، محوریت روحانیان در رفتار سیاسی، مشارکت سیاسی حداکثری شیعیان و شکل‌گیری احزاب و تشکل‌های سیاسی تأثیر گذارده است. (یافته)
شایان ذکر است، دومین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تاریخی جهان اسلام، سال اول ویژه پائیز و زمستان 1392 به صاحب‌امتیازی جامعةالمصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم)العالمیة (مجتمع آموزش عالی امام خمینی رحمةالله‌علیه) و مدیرمسؤولی نعمت‌الله صفری فروشانی در 137 صفحه با شمارگان 1200 نسخه و با قیمت 4000 تومان به چاپ رسیده است./992/ن601/ق