فصلنامه حکمت اسرا در گام شانزدهم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، این شماره از فصلنامه شامل مقالات زیر است:

«نقش التفاتی و کشفی ایده انسان کامل ابن عربی در امامت شیعی، در آثار فیض کاشانی»

«وحدت وجود از دیدگاه علامه طباطبایی»

«بررسی مسأله اراده خداوند از منظر حکمت متعالیه و مکتب تفکیک»

«بررسی انتقادی تلاش‌های عقلی متکلمان و فیلسوفان اسلامی در مسأله حشر حیوانات»

«نقد و بررسی دیدگاه فلاسفه در‌باره حسن و قبح عقلی»

«معناشناسی بدیهیات از منظر سه فیلسوف مسلمان (ابن سینا، سهروردی، ملاصدرا)»

«سیاست در اندیشه فارابی»

نقش التفاتی و کشفی ایده انسان کامل ابن عربی در امامت شیعی، در آثار فیض کاشانی

شهناز شایان فر  

چکیده: در سنت عرفانی ابن عربی، بعد از وحدت وجود، مؤلفه‌محوری‌ای با عنوان «انسان کامل» مطرح است. برخی شارحان نیز «انسان کامل» و «توحید» را دو مسأله اساسی عرفان نظری دانسته‌اند. ولایت، مقام خلیفةاللهی، تصرف در عالم و سریان در آن، خزانه‌دار اسرار الاهی و آینه دانایی و شاهیِ حق، پاره‌ای از ویژگی‌های انسان کامل است. بنابراین، مؤلفه انسان کامل، همانند مفهوم «قیم کتابِ» سهروردی، همان اوصاف امام در احادیث شیعی را دارد و مخاطب شیعی، آن را به مصداق «امام» بسیار نزدیک می‌یابد. ایده انسان کامل در منظومه فکری فیض کاشانی به عنوان متفکری شیعی سبب شده او به آن دسته از روایاتی که در میان اندیشمندان شیعی به ویژه متکلمان، کمتر مورد توجه قرار گرفته، التفات دوباره و جدی کرده است؛ و با استمداد از ایده یادشده، به کشف دلالت‌های پنهان آیات و روایات و یا تثبیت دلالت‌های آشکار آن‌ها بپردازد. در این جستار، نقش التفاتی انسان کامل در امامت مطرح شده است و بر اساس آثار فیض کاشانی و نیز در پرتو ایده انسان کامل، از چگونگی کشف دلالت‌های پنهان روایات در باب جایگاه وجودی امام و تثبیت دلالت‌های آشکار آن بحث می‌شود.

وحدت وجود از دیدگاه علامه طباطبایی

سیدمحمود نبویان

سیدمحمدمهدی نبویان  

چکیده: مسأله وحدت وجود، از مسائل کلان هستی‌شناختی است که در فضای عرفانی پدید آمده و آرام آرام به فضای فلسفی، وارد شده است. قبول یا رد آن، تمام مسائل فلسفی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ زیرا با قبول وحدت وجود، عالَم رنگ دیگری به خود گرفته و علیت از میان موجودات رخت برمی‌بندد. همچنین وحدت وجود، تحلیل دیگری از وجود حضرت حق و شریعت به دست خواهد داد. فیلسوفان پیش از صدرالمتألهین در این باب بحث کرده‌اند، اما ملاصدرا مدعی برهانی‌ساختن این مسأله و تبیین صحیح و دقیق آن شده است. پس از ملاصدرا، تابعان مکتب او نیز درباره چنین مسأله‌ای بحث و گفت وگو کرده‌اند که از مهم‌ترین ایشان، علامه طباطبایی است. در این مقاله به بیان تقریر علامه طباطبایی و ادله وی در باب وحدت شخصی وجود می‌پردازیم. علامه از سه راه «وجود رابط»، «صرف‌الوجود» و «عدم‌تناهی» به اثبات وحدت وجود پرداخته است.

بررسی مسأله اراده خداوند از منظر حکمت متعالیه و مکتب تفکیک

علی ارشد ریاحی

زهره السادات نصر  

چکیده: در اندیشه صدرالمتألهین، اراده الاهی، علم او به نظام اصلح و از صفات ذات است. خداوند، علت تامه مخلوقات است و صدور فعل از او، ضروری می‌باشد. در مقابل دیدگاه صدرا، به باور اهل تفکیک، اراده الاهی نه به معنای علم، بلکه به معنای قدرت و سلطه بر فعل و ترک است؛ و در نتیجه، از صفات فعل به شمار می‌آید. با چنین توصیفی، خداوند، فاعل مختار است و نتیجه قول به علت تامه‌بودن او، فاعل موجب‌بودن او است. از جمله اشکالاتی که پیروان مکتب تفکیک بر دیدگاه ملاصدرا وارد کرده‌اند، اشکال به معنای اراده و ضرورت علّی و معلولی میان خداوند و مخلوقات است که منجر به فاعل موجب‌بودن خداوند می‌گردد. در این نوشتار، دیدگاه صدرالمتألهین در تقابل با مکتب تفکیک در باب اراده الاهی، بررسی شده و به اشکالاتی پاسخ داده شده است که پیروان مکتب تفکیک در این‌باره بر صدرا وارد کرده‌اند.

بررسی انتقادی تلاش‌های عقلی متکلمان و فیلسوفان اسلامی در مسأله حشر حیوانات

طوبی کرمانی

کرامت ورزدار  

چکیده: در این نوشتار، تلاش متکلمان و فیلسوفان اسلامی در باب حشر حیوانات، از دو جنبه امکان عقلی حشر و علت آن، بررسی شده است. پاسخ‌های متکلمان به سؤال اول، مختلف است. برخی با توجه به این‌که اساساً هیچ مجردی غیر از خداوند را قبول ندارند، حشر حیوانات را نیز همچون حشر انسان، به صورت جمع‌کردن مجدد اجزای پراکنده شده، می‌دانند؛ برخی دیگر، به دلیل تساوی رتبی حیوان و انسان، منکر نفس مجرد در حیوانات شده و حشر آن‌ها را انکار می‌کنند؛ و گروهی نیز با دلیلی مبتنی بر استقرا، در صدد اثبات نفس مجرد در حیوانات برآمده‌اند. اما از منظر فیلسوفان، نفس حیوانی در مرتبه ادراکی خیالی سکنا دارد؛ به همین دلیل، فارابی نفوس حیوانی را به دلیل عدم‌ادراک عقلی، غیرمجرد می‌انگارد. در آثار بوعلی و شیخ اشراق در باب تجرد خیال، دوگانگی به چشم می‌خورد که مدعای قوی‌تر، انکار تجرد خیال و بالتبع، منکر تجرد نفوس حیوانی و حشر آن‌ها هستند. صدرالمتألهین با اثبات تجرد خیال، گامی نوین در توجیه امکان عقلی حشر نفوس حیوانی برداشته است. متکلمان درباره سؤال دوم، بر مسأله عوض تأکید کرده‌اند که به دلیل عدم‌جامعیت، مورد نقد است. علامه طباطبایی با بحث اختیار و شعور در حیوانات، به نوعی تکلیف در حیوانات، قائل شده است. صدرا در این مسأله، از طریق برهان علت غایی، اثبات می‌کند که تمام موجودات به سمت مبدأ بازخواهند گشت؛ و گرنه دچار تناقض و خلف خواهیم شد. این پژوهش با نگاهی متفاوت، و با طرح دیدگاهی نو، نشان می‌دهد که می‌توان حشر حیوانات را حشر برخی از انسان‌ها به صورت حیوانات مختلف در روز قیامت به شمار آورد که در واقع، همان عدم‌ صعود از مرتبه حیوانی به مرتبه انسانی است.

نقد و بررسی دیدگاه فلاسفه درباره حسن و قبح عقلی

سیدحسین موسوی راد

سیدجابر موسوی راد  

چکیده: در میان فلاسفه، مشهور است که اصل حسن و قبح عقلی، امری مشهور و از آرای محموده است و اعتباری جز بنای عقلا ندارد؛ و از این رو، در جدل قابل استفاده است. اما به نظر می‌رسد این اصل، یکی از یقینیات است و در برهان قابل استفاده می‌باشد. در این مقاله ابتدا دیدگاه مشهور فلاسفه نقد شده و نیز توجیهات مربوط به این دیدگاه ناصواب ذکر شده است. در مرحله بعد، دو دیدگاه معاصر درباره معیار حسن و قبح عقلی، بررسی شده و در نهایت، دیدگاه «بدیهی‌بودن حسن و قبح قضایای ذاتی عقل عملی» برگزیده و تبیین شده است.

معناشناسی بدیهیات از منظر سه فیلسوف مسلمان (ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا)

جعفر شانظری

فاطمه زارع  

چکیده: تبیین جایگاه بدیهیات در نظام فکری فلاسفه اسلامی، یکی از اساسی‌ترین مسائل فلسفی است که با وجود اهمیت فراوان و نقش بی‌بدیلش در نظام معرفتی فیلسوفان، از جنبه‌های مختلف، بررسی نشده است؛ به گونه‌ای که ابهامات موجود در معناشناسی بدیهیات و عدم‌تمایز بین ادراکات بدیهی و نظری، موجب استفاده نادرست از قضایای نظری و بدیهی و در نتیجه، حصول معارف مبهم در نظام معرفتی می‌گردد. بررسی معنای دقیق مفاهیم بدیهی، شمار بدیهیات و منشأ حصول بدیهیات، از جمله مسائلی است که این مقاله به عهده گرفته است. با اشاره اجمالی به دیدگاه‌های این سه فیلسوف، درمی‌یابیم که تحلیل ایشان در تبیین منطقی مفهوم بدیهیات ـ با وجود اختلاف تعابیر گوناگون ـ مشابه یکدیگر است؛ اما ابن سینا و ملاصدرا به تبیین فلسفی مفهوم بدیهیات نیز نظر داشته‌اند، به گونه‌ای که بدون بدیهیات، هیچ استدلال و بیانی امکان‌پذیر نیست. با توجه به این نکته، بدیهیات از نظر فلسفی نه قابل اثبات است و نه قابل انکار. چنین نکته‌ای در آرای سهروردی مشهود نیست. نظر ابن‌سینا و ملاصدرا در شمار بدیهیات یکسان است و سهروردی تعداد آن‌ها را به سه قسم فرو کاسته و صریحاً به تضییق دایره بدیهیات پرداخته است. درباره منشأ حصول بدیهیات، ابن‌سینا استمداد از عقل فعال و سهروردی، شهود و ملاصدرا حس را مطرح می‌کند.

سیاست در اندیشه فارابی

سیدمحمدتقی چاوشی

سیدآصف احسانی  

چکیده: فارابی در طرح سیاسی خود، به دنبال اجرای همان پروژه متافیزیکی خویش در عرصه حیات بشری است. سیاست، جزء جدایی‌ناپذیر حیات انسان است و تنها پروژه سیاسی که امکان خوشبختی و سعادت افراد بشری را در حیات دنیوی و اخروی فراهم می‌نماید، سیاست فاضله و برپایی اجتماع فاضل خوانده می‌شود. از منظر فارابی، سیاست به معنای تربیت و پرورش مردمان مدینه فاضله است و برای تحقق اهداف رئیس اول مدینه، عمل می‌نماید. هدف از تأدیب شهروندان مدینه، برپایی نظم الاهی در مدینه انسانی اعلام شده است. در واقع، سعادت فقط در چهارچوب و محدوده قانون و نظم خداوند، قابل دستیابی است. از این‌رو، فیلسوف ـ نبی به عنوان رئیس و خداوندگار مدینه، به دنبال تدبیر سیاسی حقیقت و پیاده‌کردن نظم و ناموس الاهی در عرصه زندگی انسانی است. بدین‌سان، در مدینه فاضله، افق و چشم‌اندازی نسبت به حقیقت و وجود فراروی باشندگان آن گشوده می‌شود و انسانیت انسان در آن قوام می‌یابد. از دیگر سو، مدینه فاضله به مثابه روشن‌گاه وجود عمل می‌کند؛ این مدینه تنها عرصه و ساحتی است که وجود در آن ظهور کرده، تجلی می‌یابد.

علاقه‌مندان می‌توانند جهت تهیه فصلنامه با شماره تلفن  37782001ـ 025 تماس حاصل فرمایند.

گفتنی است، شانزدهمین شماره فصلنامه علمی - پژوهشی حکمت اسرا، سال پنجم، شماره 4 (پیاپی 16)، ویژه تابستان 1392 به صاحب امتیازی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی اسراء و مدیر مسؤولی مرتضی واعظ جوادی در 194 صفحه با قیمت 5000 تومان راهی بازار نشر شده است./992/پ202/ق