شماره ۲۳ «پژوهش‌نامه اخلاق» +دانلود
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه معارف، بیست و سومین شماره فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق شامل مقالات زیر است:
«معناشناسی الزام اخلاقی با تفسیری نو از دیدگاه علامه طباطبایی»
«اخلاق در فلسفه اشراق»
«ویژگی‌های تعارضات اخلاقی واقعی»
«خودفراموشی در بستر از خودبیگانگی با تکیه بر دیدگاه مولوی»
«امکان تغییر اخلاق از دیدگاه ملامهدی نراقی»
«چیستی فضایل عقلانی و نسبت‌سنجی آنها با فضایل اخلاقی»
«نسبت حسن و قبح عقلی و شرعی در ذبح اسماعیل علیه‌السلام»
«ادراک مفهوم مرگ در خانواده و آموزش مقابله‌های کارآمد به کودکان با رویکرد اخلاقی»
«تحلیل فضایل مبتنی بر جهل از منظر جولیا درایور»
معناشناسی «الزام اخلاقی» با تفسیری نو از دیدگاه علامه طباطبایی
حسین احمدی
چکیده: فرااخلاق علمی است که به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق می‌پردازد و معناشناسی مفاهیم اخلاقی، از مباحث این دانش به‌شمار می‌رود. مهم‌ترین بخش در تحلیل مفاهیم اخلاقی، مفاهیمی هستند که محمول جمله‌های اخلاقی قرار می‌گیرند و شامل مفاهیم ارزشی مانند «خوب» و «بد» و مفاهیم الزامی مانند «باید»، «نباید» و «وظیفه» هستند. این تحقیق با تفکیک حیث معناشناختی از هستی‌شناختی مفهوم «الزام اخلاقی»، تفسیری نو از دیدگاه علامه درباره معناشناسی «الزام اخلاقی» ارائه کرده و درصدد است تا اثبات کند علامه معنای «الزام اخلاقی» را «ضرورت بالغیر» می‌داند؛ زیرا ایشان نظریه اعتباریات را براساس «مجاز سکاکی» پایه‌ریزی می‌کند که معنای لفظ در این‌گونه مجازها با معنای حقیقی تمایزی ندارد؛ بلکه مصداق مجازی غیر از مصداق حقیقی خواهد بود؛ بنابراین معنای «باید» در استعمال حقیقی و اعتباری تفاوتی نخواهد داشت و با توجه به اینکه معنای «باید حقیقی» از منظر ایشان «ضرورت بالغیر» است، معنای «باید اعتباری» نیز «ضرورت بالغیر» خواهد بود.
اخلاق در فلسفه اشراق
محمد بهشتی
چکیده: چنان‌که شهرت یافته، فلسفة اشراق فلسفه به رنگ عرفان است. اخلاق اشراقی نیز اخلاق عارفانه است و جهت‌گیری آن به‌گونه‌ای است که انسان را به مدد سلوک اخلاقی از تاریکی‌های طبیعت و تعلقات دنیوی و از غربت غریب خویش رهایی می‌دهد تا او را به وطن اصلی‌اش بازگرداند. شیخ اشراق برای دستیابی سالک به تزکیة نفس و تصفیه دل و توفیق به بصیرت حقیقی براساس مبانی انسان‌شناختی و جهان‌شناختی سترگ، دستورالعمل‌هایی را توصیه کرده است. این نوشتار درصدد تبیین معنا و مفهوم و نیز ماهیت و حقیقت اخلاق از نگاه فلسفه اشراق است و به مبانی انسان‌شناختی و جهان‌شناختی اخلاق اشراقی و سپس برنامه‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی اشراقی می‌پردازد.
ویژگی‌های تعارضات اخلاقی واقعی
محسن بهرامی
چکیده: در این مقاله با اشاره به سیر تاریخی نزاع واقعی یا پنداری بودن «تعارض اخلاقی» و ادله طرفین، به تحلیل مفهومی قیود و نشانه‌های یک مورد تعارض اخلاقی واقعی پرداخته و اثبات می‌شود که حل نزاع واقعی یا پنداری بودن دوراهه‌های اخلاقی، بستگی به این دارد که مفهوم «باید» قابل تحویل به مفاهیم مندرج در آن باشد یا نه. در صورت تحویل مفهوم «باید» به «دلیل»، می‌توان از توجیه تکالیف، قابلیت ارزیابی و سنجش‌پذیری آنها سخن گفت. «گریزناپذیر بودن تخلف اخلاقی»، «ملغی نشدن» هیچ‌یک از دو الزام ازسوی دیگری، «وجود تناقض» و «پس‌ماند اخلاقی» ازجمله قیود مهم و نشانه‌های اختصاصی یک تعارض واقعی شمرده شده‌اند.
خودفراموشی در بستر از خودبیگانگی با تکیه بر دیدگاه مولوی
عبدالحسین خسروپناه
انسیه ماهینی ابوالفضل کیاشمشکی
چکیده: مولوی با الهام از منابع دینی با زبان شعر، تمثیل و جملات نغز، سعی در واکاوی معنا، علل، پیامدها و در نهایت راهکارهایی جهت درمان آن داشته است. از نظر مولوی، انسان دارای هویتی الهی است که در اثر هبوط، از آن دورافتاده و دچار خودفراموشی شده است. آنچه این فراموشی اجباری اولیه را تشدید می‌کند، تعلق به ماده و مادیات و تأثیر قوای طبیعی حیوانی است که تیرگی و ظلمت را بر وی غالب می‌سازد. در نتیجه او در درون خود عذاب و شکنجه مرغ محبوس را احساس می‌کند و می‌نالد و هوای بازگشت به وطن اصلی خود را دارد. این سیر استکمالی آثار مولوی در قالب قوس نزول و صعود قابل تصویر است. از دید مولوی دو دسته عوامل درونی و بیرونی باعث عدم شناخت خویشتن است. از نظر وی نقطه مقابل علل خودفراموشی، راه‌هایی برای خودیابی و غلبه بر خودفراموشی است. و راه درمان آن چیزی جز یافتن مأوای اصلی و بازگشت به آن و در نتیجه خروج از غفلت نیست.
امکان تغییر اخلاق از دیدگاه ملامهدی نراقی
سیدحمیدرضا میرعظیمی
محسن جمشیدی کوهساری
چکیده: در چگونگی تأثیر تربیت بر اخلاق و امکان تغییر اخلاق دیدگاه‌های مختلفی از سوی دانشمندان اخلاقی بیان شده است. این امر ارتباط مستقیمی با مسئله ذاتی یا اکتسابی بودن صفات اخلاقی در انسان دارد. از دیدگاه ملامهدی نراقی این مسئله قابل تفصیل است. وی برخی صفات را قابل تغییر و برخی را غیر قابل تغییر می‌داند و برای این مدعای خویش ادله‌ای اقامه کرده است. به نظر می‌رسد این ادله مکفی نبوده، به تبع آن، نظریه ایشان هم قابل قبول نیست؛ بلکه باید قائل به اطلاق شد؛ یعنی تمام صفات و ملکات انسان اکتسابی است و آنها مطلقاً جبلّی نیستند.
چیستی فضایل عقلانی و نسبت‌سنجی آنها با فضایل اخلاقی
غلامحسین جوادپور
محسن جوادی
چکیده: فضیلت از مهم‌ترین مفاهیم اخلاقی و معدود واژه‌هایی است که محمول گزاره‌های اخلاقی قرار می‌گیرند. ارسطو فضایل را با توجه به هدف آنها به دو دسته اخلاقی و عقلانی تقسیم کرد و فضایل عقلانی را ویژگی‌های پایدار نفس که با هدف شناخت حقیقت (درستی) به‌کار گرفته شوند، دانست. در رویکرد معرفت‌شناسی فضیلت‌محور که در چند دهه اخیر رواج یافته، بر ارزش معرفتی فضایل عقلانی و نقش آنها در صدق باورها تأکید شده است. البته در گونه‌های مختلف این رویکرد، تلقی یکسانی از این فضایل وجود ندارد. سوسا آنها را از سنخ قوا و استعدادهای معرفتی می‌داند؛ اما زگزبسکی آنها را از سنخ ویژگی‌های رفتاری و خصائص شخصیتی و همچنین جزء فضایل اخلاقی و زیرشاخه‌ای از آنها می‌داند و هرچند نگاه ارسطویی به فضایل عقلانی را برمی‌گزیند، تفکیک بین فضایل عقلانی و اخلاقی را برنمی‌تابد. در این نوشتار برآنیم تا ضمن بررسی رویکردهای گوناگون به فضایل عقلانی ـ با تأکید بر دیدگاه ـ رابطه آنها را با فضایل اخلاقی بررسی کنیم.
نسبت حسن و قبح عقلی و شرعی در ذبح اسماعیل علیه‌السلام
علی برخورداری
چکیده:
در این پژوهش به کمک صورت‌بندی تعارض بین عقل و دین، محل تعارض تنقیح می‌شود. سپس با تبیین رویکردهای حسن و قبح عقلی و شرعی (نظریه امر الهی)، نسبت آنها در فرمان ذبح اسماعیل بررسی می‌شود. بنابر نظریه امر الهی، معرفت اخلاقی وابستگی حداکثری به دین دارد. وقتی این مبنا را بر ماجرای قربانی کردن اسماعیل(ع) تطبیق دهیم، دچار تزاحمات اخلاقی می‌شویم که ناشی از تحکم و قرائت حداکثری از نظریه امر الهی است. پس به ناچار یا باید اخلاق را تعطیل کنیم یا از نظریه امر الهی، قرائت معتدل‌تری ارائه دهیم تا با اخلاق سازگار شود. هر کدام از این روش‌ها توفیق اندکی در حل تعارض بین دین و اخلاق پیدا می‌کنند؛ اما روش پایانی از همه موفق‌تر به نظر می‌رسد.
ادراک مفهوم مرگ در خانواده و آموزش مقابله‌های کارآمد به کودکان با رویکرد اخلاقی
باقر غباری بناب
علیرضا رجالی تهرانی
فاطمه نصرتی
چکیده: هدف از این مقاله، بررسی ادراک کودکان از مرگ، بررسی واکنش‌های کودکان در برابر پدیدۀ مرگ در والدین و آموزش روش‌های توضیح مرگ و مقابله مؤثر به آنان می‌باشد. در این راستا، پیشینه‌های مذهبی با استفاده از متون معتبر اسلامی و روان‌شناختی بررسی می‌شود. داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از روش هرمنوتیکی تحلیل شده و این نتایج به دست آمده است که اولاً، کودکان اطلاعات اندکی درباره مرگ و روش‌های مقابله با آن دارند که می‌توان پدیدۀ مرگ و روش‌های مقابله با آن را به کودکان آموزش داد. ثانیاً توضیح عینی، صریح و روشن، بیان و ابراز احساسات، شرکت دادن کودک در جلسات مشاوره و توضیح اینکه مرگ پایان زندگی نیست ازجمله روش‌های مؤثر برای توضیح این رخداد به کودکان می‌باشد. افزون بر آن، نتایج نشان داد که استفاده از روش‌های هنردرمانی از قبیل: ایجاد جعبۀ خاطرات، استفاده از صداهای موزون و داستان‌های متناسب با رشد و تحول، داستان‌های معنوی و قرآنی و نمایش عروسکی نه‌تنها می‌تواند در شناخت ما از احساسات کودکان در مورد مرگ والدین مؤثر واقع شود، روش مؤثری برای تخلیۀ هیجانی است به بینش آنان در این زمینه کمک می‌کند.
تحلیل «فضایل مبتنی بر جهل» از منظر جولیا درایور
مسعود صادقی
چکیده: جولیا درایور با نگرشی نوین در باب فضیلت سعی می‌کند علی‌رغم قبول چارچوب‌های کلی، نقش اصیل معرفت در اخلاق ارسطویی را کمرنگ کند و دست‌کم برخی از فضایل شاخص را مبتنی بر جهل و بی‌خبری تعریف و توجیه نماید. فضایل مورد نظر وی عبارتند از تواضع، اعتماد، گذشت، شجاعت ارتجالی و احسان بی‌حساب. لازمه پذیرش فضایل مبتنی بر جهل، قبول دیدگاهی فرااخلاقی است که قصد و نیت خیر را برای تحقق فضیلت ضروری نداند؛ اما برای محدود ساختن دامنه بحث در این پژوهش، بی‌آنکه این پیش‌فرض مورد نقد واقع شود، تنها به تحلیل و واکاوی فضایل مبتنی بر جهل بسنده شده است.
جهت دانلود این شماره اینجا را کلیک کنید.
شماره بیست‌وسوم فصلنامه «پژوهش‌نامه اخلاق» سال هفتم ویژه بهار 1393 به صاحب‌امتیازی نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه معارف اسلامی، مدیر مسؤولی ابراهیم کلانتری و سردبیری احد فرامرز قراملکی منتشر شده است./992/د101/ق