نگاهی به جلد دوم کتاب «برای تاریخ می‌گویم»
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از حوزه هنری، جلد دوم کتاب «برای تاریخ می‌گویم» ادامه خاطرات محسن رفیق‌دوست است. او که در جلد اول این کتاب اتفاقاتی از سالهای 1357 تا 1362را روایت کرده بود، اکنون در جلد دوم به وقایعی می پردازد که در سال های 1368 تا 1378 اتفاق افتاده است.
محسن رفیق‌دوست به این دلیل که پایه‌گذار سپاه است و بعد از آن مسئول تدارکات جنگ بوده، به عنوان یکی از شخصیت‌های مهم در این ایام به حساب می‌آید. مهم‌ترین فعالیت رفیق‌دوست به زمانی بازمی‌گردد که به عنوان مسئول تدارکات سپاه در طی جنگ تحمیلی خدمت می‌کند. علامیان نگارش این خاطرات را از سال 87 آغاز کرده و ساختار کتاب براساس پرسش‌هایی است که نویسنده از رفیق‌دوست پرسیده و این سؤالات بر اساس توالی زمانی انتخاب شده است.
به هر حال گفتن از تاریخ آن هم بعد از گذشت 15 – 25 سال از آن رویدادها و اتفاقات امر بسیار دشواری است که همان‌طور که هدایت الله بهبودی درباره جلد اول این کتاب گفت: «این کتاب می تواند اولین گام برای ثبت خاطرات پس از انقلاب باشد.»
در مقدمه کتاب نویسنده این‌طور تهیه تدوین جلد دوم این کتاب را توجیه می کند: «در گفت و گویی از آقای رفیق‌دوست پرسیدم اگر بخواهید بر هفتاد و چهار سال زندگیتان اسمی بگذارید چه می گویید؟ گفت: «زندگی پرماجرای محسن» فکر می کنم همین جمله کوتاه می تواند پاسخ سوالات احتمالی خواننده این کتاب را بدهد که چرا باید «برای تاریخ می گویم» جلد دومی هم می داشت.
جلد دوم از کتاب برای تاریخ می گویم از شروع مسئولیت حاج محسن رفیق‌دوست در بنیاد مستضعفان به فرمان مقام معظم رهبری شروع می شود که به مدت 10 سال بود. رفیق‌دوست در مورد سال های مسئولیتش در بنیاد می گوید: «10 سال دوم و خدمت در بنیاد به مراتب سخت تر و مشکل تر از خدمت در سپاه و همراهی با رزمندگان اسلام بود و این سختی ها مربوط به بخش اقتصادی بنیاد بود».
با توجه به اینکه ماهیت بنیاد مستضعفان نهادی برآمده از فرمان امام خمینی(ره) در مورد مجموع اموال باقیمانده از خاندان پهلوی و اطرافیان آن ها بود و در اختیار بنیاد قرار گرفت، باعث شد افکار و عقاید مختلفی راجع به این اموال در جامعه شکل بگیرد و جای پاسخ دادن به این شبهات و سوالات خالی بود که این کتاب تلاش دارد با روایت مدیر و مسئول این بنیاد به بخشی از این سوالات جواب بدهد.
جلد دوم کتاب خاطرات محسن رفیق‌دوست مانند جلد اول آن در قالب گفت و گویی توسط سعید علامیان تنظیم شده است. این کتاب حاصل 24 جلسه مصاحبه با حاج محسن رفیق‌دوست بوده و جمع این گفت وگوها بالغ بر 42 ساعت بوده که از 29 خردادماه 1392 تا 31 اردیبهشت ماه 1393 به انجام رسیده است.
علامیان برای دسترسی به اطلاعات موثق و مکفی در زمان گفت وگو با حاج محسن رفیق‌دوست به آرشیو مطبوعات به عنوان منبع رجوع کرده و در مجموع 257 موضوع از میان اخبار و گزارش های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی منتشر شده را در طی 10 سال 1368 تا 1378 به صورت سوال از رفیق‌دوست پرسیده است که هر کدام شامل پرسش های فرعی دیگری نیز می شود.
توافقی که بین علامیان و رفیق‌دوست در حین گفت و گو صورت گرفته نشان محکمی از روایت حقیقی این کتاب از تاریخ انقلاب دارد. رفیق‌دوست پیش از گفت و گو گفته بود: «آنچه را می دانم می گویم، آنچه را نمی دانم می گویم نمی دانم و آنچه را می دانم و نمی خواهم بگویم می گویم نمی گویم.» با این توافق تکلیف مصاحبه کننده و خواننده کتاب با محتوای پیش رویش روشن می شود.
نویسنده کتاب برای اعتبار و اصالت بخشی به گفت وگوهای صورت گرفته در متن یا در بخشی از پانوشت ها مطالب مطبوعاتی را بدون دخل و تصرف آورده است که این امر ضمن کمک به حافظه راوی می تواند اطلاعات لازم را درباره بخشی از وقایع دهه دوم پس از انقلاب در اختیار مخاطب قرار دهد.
از دیگر وجوه متمایز کتاب ارائه اسامی افراد مرتبط با روایت، وقایع جانبی و بعضی اصطلاحات است که در پانوشت ها گویاسازی شده و توضیحات خارج از متن راوی نیز با ذکر راوی مشخص شده است.
دقت نظر علامیان در توالی زمانی پرسش هایش از رفیق‌دوست در نگاه اول نکته قابل توجهی به نظر نمی رسد اما همین امر از سه منظر بسیار قابل اعتنا به شمار می رود. اول اینکه مخاطب با تصویری واضح تر از وقایع روبه‌رو می شود و به دلیل اینکه در روایت از تاریخ است و نه داستان، روایت خطی برای ارائه اطلاعات، فضاسازی و روایت بسیار تاثیرگذارتر است. دوم اینکه اگر هر گونه خدشه یا اشتباهی در بیان یا ارائه خاطرات از تاریخ درج شده باشد با روایت متوالی به راحتی مشهود می‌شود و این امر با اینکه کار راوی و نویسنده را سخت تر می کند اما به دریافت اصالت استناد مطالب برای مخاطب کمک بزرگی می‌کند. سوم اینکه توالی در ترتیب در بیان وقایع باعث شود مخاطب کتاب را رها نکند و همواره به دنبال این باشد که در ادامه چه پیش خواهد آمد و این امر با توجه به گذشت زمان از آن اتفاقات جذابیت دو چندانی پیدا می کند.
علامیان در باره لحن به کار گرفته در کتاب می گوید: «حاج محسن کلام و لحن ِویژه خود را دارد که حتی در بیان مسائل جدی هم شادابی خاصی را به شنونده می دهد. کوشیده ام با حفظ اصالت کلام ایشان مخاطب این کتاب را پای گفت وگو بنشانم تا با خواندن صحبت های رفیق‌دوست حلاوت لحن او را نیز بشنود. همین مسئله باعث شده تا در کتاب و حین گفت وگوها با موارد زیادی از این دست (باخنده) یا (خنده) مواجه باشیم تا فضای گفت وگو به مخاطب منتقل شود.»
از سوالات قابل توجهی که می توان جواب های آن را در این کتاب جست وجو کرد، می توان به این موارد اشاره کرد: «چند سال سیگار می کشیدید؟ می شود مسئله ویدیو را به ماهواره امروز تشبیه کرد؟ سابقه مذاکره ایران و آمریکا بر سر چه مسائلی بود؟ خودتان نوشابه و آبمیوه تولید بنیاد را تبلیغ نمی کردید؟ در زمان جنگ درباره کار اقتصادی با آقای قذافی صحبتی نکردید؟ حقوق نیروهای سپاه و ارتش چقدر با هم تفاوت داشت؟ بنیاد وارد دلالی ارز شد؟ در مرکز اسناد بنیاد چه چیزهایی وجود داشت که برای شهید آوینی اهمیت داشته؟ با آقای هاشمی کار اقتصادی می کردید؟ با آقازاده های ایشان آشنایی دارید؟ شیخ قاسمی کیست؟ چه کسانی پرونده سازی می کردند؟ برای ورود به سپاه حجتیه ها را قبول می کردید؟ در تشکیل حزب الله لبنان نقش داشتید؟»
شایان ذکر است جلد دوم خاطرات محسن رفیق‌دوست با عنوان «برای تاریخ می گویم» توسط انتشارات سوره مهر در 426 صفحه و با تیراژ 2500نسخه به چاپ رسیده که خواندنش برای مخاطب عام و به‌ویژه مخاطبان خاص جذابیت دارد./998/د102/ق