بیست‌یکمین دوفصلنامه سخن تاریخ منتشر شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیست‌یکمین شماره دوفصلنامه علمی ترویجی سخن تاریخ ویژه بهار و تابستان 1394 به صاحب‌امتیازی جامعه‌المصطفی صلی الله علیه و آله و سلم از سوی انتشارات مجتمع آموزش عالی امام خمینی رحمة‌الله علیه چاپ و روانه بازار شد.
در این شماره شش مقاله مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته که به این شرح است:
جلوه هایی از زندگانی پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در اشعار شهریار و شوقی
کارگزاران شیعه امامیه در دستگاه حکومتی سلجوقیان
بررسی هویت ملی تاریخی ایرانی در سفرنامه شاردن
نقش غارات در تسریع صلح امام حسن علیه‌السلام
نگاهی تطبیقی به کتب الاوائل و کتاب گینس؛ نخستین‌ها و ترین‌ها
مقایسه جنبه های مختلف اندرزنامه اردشیر ساسانی و وصیت نامه منصور عباسی
جلوه‌هایی از زندگانی پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در اشعار شهریار و شوقی
جهاد فیض‌الاسلام
ربابه احمدی
چکیده: فضایل و اخلاق پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله، شاعران مسلمان بسیاری را در طول تاریخ، به مدح آن حضرت کشانده، موضوعی که تاکنون نیز، تداوم یافته است. اما از تفاوت‌ها و شباهت‌های فضیلت اخلاقی پیامبر صلی‌الله علیه و آله در شعر شاعران بی‌اطلاعیم.
البته ذکر مناقب پیامبر صلی‌الله علیه و آله نادر نیست، ولی مقایسه جلوه‌هایی از تاریخ حیات پیغمبر خدا صلی‌الله علیه و آله در شعر شهریار و شوقی، امری نوپدید است؛ از این رو، مقاله حاضر با طرح پرسش از جلوه‌های مورد بررسی زندگی پیامبر صلی‌الله علیه و آله در اشعار دو شاعر، در پی پاسخ درخور است. گمان‌های علمی، نشان از توجه شهریار و شوقی به عمده ترین حوادث دوره پیامبر صلی‌الله علیه و آله بدون عنایت جدی به اختلافات شیعه و سنی دارد.
مقصود آن است که تصویری از اسوه بودن پیامبر در شعر دو شاعر معاصر مسلمان در دنیای جاهلی امروزین ترسیم شود. کاربست روش توصیفی- تطبیقی با اتکا به منابع اصلی، می‌تواند پاسخی درخور برای سؤال بنیادین این نوشتار فراهم آورد. توانایی خلق آرایه‌های ادبی در عرضه نگاهی عمیق به تجلیات نبوی، لزوم توجه به شعر را در جامعه مسلمانان بیش از هر زمان دیگری گوشزد می‌کند.
کارگزاران شیعه امامیه در دستگاه حکومتی سلجوقیان
حمیدرضا مطهری
صدرالله اسماعیل زاده
چکیده: پس از افول دولت شیعی آل بویه و با روی کار آمدن سلجوقیان سنی مذهب، قدرت امامیه کاهش یافت و سخت گیری‌هایی از سوی حکومت نسبت به شیعیان به وجود آمد. اما پس از مدتی، امرا و دیوان سالاران(کارگزاران) شیعی، در حکومت سلجوقی حضور مؤثری یافتند و مناصبی چون وزارت، کتابت و حتی امارت حکومت‌های کوچک شیعی را به دست آوردند. با این وصف، بررسی‌های منسجم و کل‌نگری درباره برآمدن شیعیان و خدمات آنان به مسلمانان صورت نگرفته است.
این مقاله در پی پاسخگویی به نحوه ورود شیعیان و کارکرد آنان در دوره‌های مختلف دستگاه حکومتی سلجوقی است. مطالعه این بخش از تاریخ تحولات سیاسی و فرهنگی شیعه امامیه، می‌تواند دستاوردهای ارزشمندی در جهت کشف و فهم پویایی تاریخ شیعه امامی در اختیار جوامع شیعه بگذارد.
ازاین رو، در این نوشتار بر آنیم تا جایگاه شیعیان در دستگاه حکومت سلجوقی را به روش توصیفی - تحلیلی نشان دهیم. انعطاف‌پذیری شیعه برای حفظ موجودیت در سخت‌ترین اوضاع با تأکید بر ابراز عقاید مذهبی، مهم ترین نتیجه این مقاله است.
بررسی هویت ملی تاریخی ایرانی در سفرنامه شاردن
علی اکبر جعفری
عظیمه پاینده
چکیده: پژوهشگران هویت ملی جدید ایران را که از دوره صفویه تحقق یافته، بیش از نیم قرن است که مطالعه و بررسی می‌کنند. این بررسی‌ها ابتدا به عناصر و مؤلفه‌های هویت ملی ایرانی می پرداخت اما در ادامه، به دیدگاه‌های متفاوت در مورد جایگاه صفویان در تکوین هویت ملی روی آورد. در هر دو مرحله، برای بررسی موضوع، به منابع اولیه به ویژه سفرنامه‌ها توجه شده است. در این میان، به سفرنامه شاردن، با عنایت به اعتباری که در مطالعات ایران شناسی دارد، توجه جدی قرار نشده است. با وجود این، به جز مقاله «بازتاب هویت فرهنگی ایرانیان در سفرنامه های عصر صفوی و قاجار» که این مساله را به طور خاص در سفرنامه ها بررسی می کند، اصولاً پژوهش مشخصی در این حوزه انجام نشده، از این رو پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که هویت ملی ایرانی در سفرنامه شاردن چگونه بازتاب یافته است؟ چنین به نظر می‌رسد که در این سفرنامه، به مذهب شیعه به عنوان مؤلفه اصلی هویت ایرانی تاکید ویژه‌ای شده است.
این مقاله، بررسی مؤلفه های هویت ملی ایرانی در سفرنامه شاردن و چگونگی تبیین آن را پی می گیرد. این پژوهش از نوع مطالعات تاریخی و به سبک توصیفی- تحلیلی است. یافته های پژوهش، ضمن اثبات فرضیه، جنبه های دقیق تری از موضوع را نشان می دهد.
نقش غارات در تسریع صلح امام حسن علیه‌السلام
عبدالرفیع رحیمی
چکیده:صلح امام حسن مجتبی علیه‌السلام با معاویه، یکی از وقایع مهم صدر اسلام است که پس از قتل عثمان در سال 35 هجری و اجتماع خون‌خواهان وی و سرانجام رویارویی دو جبهه شام و عراق اتفاق افتاد. اما تأثیر نبردهای غاراتی بر این صلح مشخص نیست. هر چند پرداختن به این مسأله به معنای انکار سایر علل مؤثر بر صلح مزبور نیست، باید اذعان کرد تاکنون در این زمینه پژوهشی مستقل صورت نگرفته است. بنابراین، با این سؤال مواجهیم: آیا نبردهای غارات تأثیری در تسریع صلح امام حسن علیه‌السلام با معاویه داشته است؟
نگارنده با این فرضیه که تعدد نبردهای غارات، موجب آشفتگی عراقیان و نابسامانی سرزمین‌هایشان و در نهایت پراکندگی و ضعف آنان شد، بر این باور است که این نبردها و تداوم فشارها در عصر شش ماهه خلافت امام و پیامدهای ناشی از آن، از اصلی ترین علل صلح به شمار می رود.
این پژوهش، به قصد تبیین تأثیر نبردهای مزبور بر فرآیند صلح، به گردآوری داده‌های مرتبط با موضوع پرداخته و با استفاده از شیوه توصیفی ـ تحلیلی به سؤال مقاله پاسخ می‌دهد. راهبرد معاویه در برپایی نبردهای غارات و گستاخی عاملان اجرایی وی، زمینه‌های برهم خوردن تعادل در میان گروه‌ها و دسته‌های نظامی و غیرنظامی عراق را فراهم ساخت و جامعه را از درون دچار فروپاشی و سردرگمی کرد.
نگاهی تطبیقی به کتب الاوائل و کتاب گینس؛ نخستین‌ها و ترین‌ها
زهرا روح اللهی امیری
ناهید طیبی
چکیده:کتب الاوائل(awail=beginings) و کتاب گینس(Guinness) در دو دنیای متفاوت(شرق و غرب) اما با یک هدف مشترک(برآوردن نیازهای علمی) پا به عرصه حیات گذاشته اند ولی همانندی و بی‌مانندی آن دو در زمان و چگونگی برآوردن نیازها، بر اهل دانش، چندان روشن و شفاف نیست. موضوعی که تاکنون پاسخی درخور نیافته است.
از این رو، مقاله درصدد است به این پرسش که کدام یک از آن دو مقدمند و از چه وجوه تمایز و تشابه در روش و محتوا برخوردارند؟ پاسخ دهد. به نظر می رسد این دو، در سیرت و صورت، مشابهت‌ها و مغایرت‌هایی دارند، اما کتب الاوائل از تقدم برخوردارند و اثبات تقدم در زمان و اثبات غنای علمی‌تر آن‌ها، نشان دهنده شکوه و عظمت فرهنگ و تمدن اسلامی است.
نگارنده در پی آن است تا ضمن نشان دادن تقدم الاوائل در جهان اسلام، غنای آن‌ها را از حیث محتوا نسبت به غرب به تصویر بکشد. شیوه تحقیق، تطبیقی است و با تکیه بر منابع متقدم و متأخر، به تبیین سیر تطور و ویژگی های کتب اوائل و گینس می پردازد.
دستاورد مقاله حاضر، افزون بر اثبات تقدم علم اوائل در میان مسلمانان، برای نخستین بار، وجوه تشابه و تمایز کیفی و کمی این دو اثر را به لحاظ محتوا و روش نشان می دهد.
مقایسه جنبه‌های مختلف اندرزنامه اردشیر ساسانی و وصیت نامه منصور عباسی
بهرام امانی چاکلی
رقیه منافی
چکیده: اندرزنامه اردشیر ساسانی و وصیت نامه منصور عباسی، دو اثر تاریخی است که به تأثیر از عقاید دینی و اوضاع اجتماعی و به منظور اصلاح امور سلطنت و مملکت به رشته تحریر درآمدند. اما ارتباط این دو بر پژوهشگران پوشیده مانده، ابهامی که در هیچ اثری بدان پرداخته نشده است! بنابراین، مقاله حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش است: آیا ممکن است منصور با توجه به کنجکاوی اش در مورد آگاهی از زندگی شاهان ساسانی، از عهد اردشیر تأثیر پذیرفته باشد؟
به نظر می رسد که منصور در ادامه پیروی خلفای عباسی از ایران باستان در اداره حکومت و با آگاهی از اندرزنامه اردشیر، به تنظیم وصیت نامه خود پرداخته است. از آن جایی که متن وصیت‌نامه و اندرزنامه، بخش جدایی‌ناپذیر از یک نظام گسترده فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است، بررسی، تحلیل و مقایسه آن‌ها با توجه به این‌که در درون خود گفتمان‌هایی را جای داده، می‌تواند ما را در شناخت فرهنگ، ایدئولوژی و باورهای حاکم بر جامعه آن زمان رهنمون سازد.
این مقاله، به روش تحلیلی ـ توصیفی به جنبه های تاریخی اندرزنامه اردشیر و وصیت نامه منصور می‌پردازد. مقایسه و تحلیل این دو، نشان می‌دهد که میان نظام حکومتی منصور و اردشیر شباهت‌های فراوانی وجود داشته است.
بیست‌یکمین شماره دوفصلنامه علمی ترویجی سخن تاریخ ویژه بهار و تابستان 1394 به صاحب‌امتیازی جامعه‌المصطفی صلی الله علیه و آله و سلم با شمارگان 1200 نسخه و به قیمت 4000 تومان در 140 صفحه چاپ و روانه بازار شده است./907/ن601/ق