شماره 25 فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت روانه بازار شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیست و پنجمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت ویژه پاییز 1394 از سوی دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم منتشر شد.

این فصلنامه به بررسی 8 مقاله پرداخته است که عناوین آنها به این شرح است:

بررسی دلالت برهان نظم بر صفات الهی

بررسی شبهات مبناگرایی اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی

براهین کامل بودن جهان موجود در حل مسأله شر از منظر صدرالمتألهین

تبیین ادراک عقلی از دیدگاه حکمت متعالیه

دین و عرفان اسلامی

تشکیک خاص وجود از منظر آقا علی مدرس

معیار عقل در ارزیابی مکاشفات صوری

رمزگشایی از نمادها در داستان‌های سهروردی بر پایه مبانی فلسفی حکمت اشراق

بررسی دلالت برهان نظم بر صفات الهی

سید مهدی آقامیرزایی

یارعلی کردفیروزجائی

چکیده: پرسش اصلی این تحقیق این است: آیا می‌توان صفات الهی را با استفاده از برهان نظم اثبات کرد؟ درباره میزان دلالت برهان نظم بر وجود خداوند باید گفت: این برهان از طریق وجود نظم در عالم وجود ناظم را اثبات می‌کند.

افزون بر این، این برهان با تمسک به وحدت رویه مشهود در سراسر عالم، توحیدِ ناظم عالم را نیز اثبات می‌کند. این برهان علم الهی را اثبات می‌کند، اما، از اثبات علم ذاتی عاجز است، زیرا اثبات صفت علم به وسیله برهان نظم متوقف بر تحقق متعلق علم در خارج است که در آن صورت، صفت مذکور از جمله صفات فعل و خارج از ذات خواهد بود.

همچنین، برهان نظم از اثبات علم و قدرت نامتناهی نیز عاجز است، چون معلول آیینه علت خود است و معلول در هر حدی از عظمت باشد، در نهایت، معلول و محدود است و نمی‌تواند بر علت نامتناهی خود دلالت کند.

بررسی شبهات مبناگرایی اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی

رضا باذلی

حسن عبدی

چکیده: اغلب حکمای مسلمان از جمله علامه طباطبایی در حوزه تصورات و تصدیقات به قرائت خاصی از مبناگرایی معتقدند. در مبناگرایی علامه، معارف اعم از تصوری و تصدیقی به بدیهی و نظری تقسیم می‌شوند. بدیهیات بی‌نیاز از دیگر معلومات‌اند اما نظریات، سرانجام باید به بدیهیات منتهی شوند. ابتنای نظریات بر بدیهیات در تصورات از طریق تعریف، و در تصدیقات تنها از راه برهان شکل می‌گیرد.

مبناگرایی با چالش‌های جدیدی از جمله انکار باورهای پایه و نفی ویژگی خطاناپذیری باورهای پایه مواجه شده است. سؤال اصلی این است که آیا مبناگرایی اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه توان پاسخگویی به شبهات جدید و دفع آنها را دارد؟ با توجه به اینکه مبناگرایان مسلمان، از یک سو، مبناگرایی خود را بر بدیهیات به ویژه اولیات بنیان نهادند، از سوی دیگر، معیار صدق گزاره‌های نظری را ارجاع آنها به بدیهیات در ماده و صورت دانسته‌اند، اشکالات یاد شده بر مبناگرایی اسلامی وارد نیست و مبناگرایی اسلامی از چنان ظرفیتی برخوردار است که توان پاسخگویی به این انتقادات را دارد.

براهین کامل بودن جهان موجود در حل مسأله شر از منظر صدرالمتألهین

محمدجواد طالبی

چکیده:صدرالمتألهین، فیلسوف بزرگ اسلامی مانند بیشتر اندیشمندان مسلمان برای پاسخ به این پرسش اساسی که «چگونه جهان هستی با وجود این همه شرور فراوان و رایج می‌تواند برآمده از نظام ربانی و، به این معنا، دارای بهترین صورتِ ممکن باشد؟»، از نظریه کاملیت جهان موجود ـ که معروف به «نظام احسن» است ـ مدد می‌گیرد و با تحلیلی جامع به نظریه «نظام احسن» در کتب خود می‌پردازد و بهترین راه‌حلی که تاکنون در پاسخ به مسأله شر و تبیین خیریت کامل جهان هستی ارائه شده را عرضه می‌کند.

در مقاله حاضر تلاش شد تا برخی از مبانی صدرالمتألهین، مانند اصالت وجود و معیار محوریت احسن بودن عالم، و براهین پیشینی(منهج لمی)، مانند برهان علم و عنایت و برهان منسوب به غزالی و برهان سنخیت و برهان امکان اشرف، و براهین پسینی(منهج إنی)، که به تبیین موارد متعدد ناسازگاری با کاملیت جهان هستی پرداخته مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت و با عنایت به آن ادله، نتیجه گرفته می‌شود که نظام احسن نظامی است که از یک سو دارای کمال و خیر بیشتر، گسترده تر و برتر در تمام عوالم هستی است و از سوی دیگر واجد نقایص و آفات کمتر و محدودتر در جهان طبیعت می‌باشد.

تبیین ادراک عقلی از دیدگاه حکمت متعالیه

احمد غفاری قره‌باغ

چکیده: ملاصدرا ادراک عقلی را با سه رویکرد تبیین نموده است: رویکرد اول مشاهده صورت‌های عقلی از دور است. در این رویکرد، آنچه مشاهده می‌شود مُثُل نوریه و وجودات عقلی می‌باشد. رویکرد دوم در تبیین ادراک عقلی رویکرد اتحاد با عقل فعال است. در این تبیین، نفس انسانی با عقل فعال متحد شده و در پی این اتحاد، صورت‌های معقوله برای او حاصل می‌گردد.

در رویکرد سوم، نفس انسانی با اندکاک در ذات الهی و فناء بالله به حقیقت امور عقلی واصل می‌شود و در نتیجه، خلاق صورت‌ها می‌گردد. این سه رویکرد، هر چند در ظاهر متفاوت به نظر می‌رسند، با نگاهی دقیق، معلوم می‌گردد که بیانگر و حاکی از تطورات و تحولات نفس می‌باشند. در هر سه رویکرد، ملاصدرا علم عقلی را به عنوان علم حضوری معرفی می‌کند و از این حیث نیز با مشهور تفاوت دیدگاه می‌یابد.

دین و عرفان اسلامی

علی‌رضا کرمانی

چکیده: برخی صاحب‌نظران، با تمسک به دلایلی، عرفان اسلامی را در بخشی از آموزه‌های معرفتی، شیوه‌های سلوکی، روش فهم متن دینی و حتی در خاستگاه همسو با دین اسلام نمی‌دانند. اما عارفان در مباحث معرفتی هم اصل شهود – به عنوان روش عرفان - را مورد تأیید دین می‌دانند و هم آموزه‌های معرفتی خود - همچون توحید، انسان کامل و معاد - را موافق با شریعت اسلام می‌یابند. و در بُعد عملی از یک‌سو جایگاه اصل سلوک در دین را تثبیت می‌کنند و از سوی دیگر، معیار شیوه سلوکی را نیز عدم مخالفت با شریعت معرفی می‌کنند. و در روش فهم متن دینی، مبتنی بر ذومراتب بودن متن وحیانی قرآن، فهم معانی باطنی قرآن را بدون توجه به ظاهر امکان پذیر نمی‌دانند. و در بحث خاستگاه صرف شباهت برخی آموزه‌ها و شیوه‌های عملی عرفان اسلامی با مکاتب دیگر را دلیل عدم اصالت عرفان اسلامی نمی‌شمارند.

تشکیک خاص وجود از منظر آقا علی مدرس

سید محمدمهدی نبویان

چکیده: یکی از مباحث مهم فلسفی، مسأله «تشکیک در وجود» است، این مسأله در حکمت متعالیه شکل خاص و دقیقی یافته است. شارحان ملاصدرا تقریرهای مختلفی نسبت به آن ارائه کرده‌اند. شاید یکی از دقیق‌ترین شرح‌ها بر این مسأله تقریر آقاعلی مدرس است. ایشان با تقریر خاص خود، ضمن دفاع از تشکیک خاصی وجود و بیان لوازم گوناگون آن، نظریه وحدت شخصی – که از ناحیه عرفا ارائه شده است - را به چالش کشیده است.

آقاعلی مدرس در آثار مختلف خود به بیان تقسیمات وجود، مراد از تشکیک خاصی وجود، نظام مراتب موجودات براساس نظریه تشکیک و، در نهایت، به نقد دیدگاه عرفا در مورد وحدت شخصی وجود پرداخته است.این مقاله سعی کرده است تا به دقت دیدگاه ایشان را در میان آثار مختلف او به نظم درآورد و، پس از تقریر آن، بررسی اجمالی از آن ارائه کند.

معیار عقل در ارزیابی مکاشفات صوری

محمدابراهیم نتاج

چکیده: مکاشفه صوری حالتی روحی است که در مواجهه با حقایق و در ارتباط خیال متصل با خیال منفصل برای سالکِ عارف حاصل می‌شود. در بسیاری از موارد، این مکاشفات صادق و رحمانی‌اند، اما اگر پای وهم و هواهای نفسانی در میان باشد و شیطان عرصه را برای تمثلات خود مناسب ببیند، موهومات را حقایقی انکارناپذیر می‌نمایاند.

عارف برای تشخیص مکاشفات شیطانی از رحمانی به ناچار باید بعد از مفارقت از چنین مکاشفاتی و در مقام تحلیل ذهنی به ارزیابی آن بپردازد. عارف برای داوری صحت و سقم مکاشفات خود به معیارهایی نیاز دارد که متقن و مطمئن باشند.

ازاین رو، در عرفان نظری، اصول و موازینی به این امر اختصاص یافته است. یکی از آن موازین عقل و احکام مُبرهَن عقلی است. در عرفان، عقل حجیت ذاتی دارد ازاین رو، نه تنها معارِض برای معارف کشفی نیست، بلکه مؤید آن است، زیرا نسبت عقل با عرفان همانند منطق برای فلسفه است.

رمزگشایی از نمادها در داستان‌های سهروردی بر پایه مبانی فلسفی حکمت اشراق

مهدی همازاده

سیدابوالقاسم حسینی ژرفا

چکیده: این مقاله، در ابتدا، مروری کوتاه بر مبانی هستی شناختی حکمت اشراق دارد و، سپس، به بیان جایگاه عالم مُثل و عالَم مثال منفصل در این دستگاه فلسفی می‌پردازد. نویسنده با ذکر نوآوری‌های شیخ اشراق در اثبات عالم مُثل– که پیش از او در مکتب مشاء رد شده بود – و کشف و اثبات عالم مثال – که پیش از او در تاریخ فلسفه اسلامی مطرح نبود – مبانی نمادپردازی ادبی و هنری را بر پایه این دو عالم بیان کرده است.

نویسنده، در نهایت، با بررسی تفصیلی داستان‌های تمثیلی حکیم سهروردی، تجلی مبانی و باورهای حِکمی وی را در این داستان‌ها نشان می‌دهد که در قالب نمادها و رمزهای مثالی به تصویر کشیده شده‌اند. در این بخش از مقاله، چگونگی استفاده شیخ اشراق از ظرفیت‌های دستگاه فلسفی خویش برای بیان نمادین مضامین حِکمی تبیین شده است.

بیست و پنجمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت ویژه پاییز 1394 از سوی دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به مدیر مسؤولی شمس‌الله مریجی با شمارگان 200 نسخه در 250 صفحه و به قیمت 6000 تومان منتشر شده است./907/ن601/ق