جایگاه مسجدالحرام در فقه بررسی شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت وابسته به حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت کتاب مسجدالحرام و جایگاه آن در فقه تألیف مهدی درگاهی را در چهار بخش مفاهیم و کلیات، احکام اختصاصی مسجدالحرام، احکام مشترک مسجدالحرام و مسجدالحرام و طواف و نماز طواف تدوین کرده است.
براساس دیباچه این اثر، مسجدالحرام به عنوان مهم‌ترین و با فضیلت‌ترین مسجد در اسلام، که رابطه تنگاتنگی با اعمال حج و عمره دارد، دارای احکام خاصی است؛ واجبات و مستحباتی که می‌بایست مورد توجه زائران قرار گرفته و محرماتی که باید از آن پرهیز شود. افزون بر این، توسعه‌هایی که در این مسجد مقدس انجام می‌گیرد نیازمند بررسی دقیق فقهی است.
در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: احکام مطرح شده در فقه اسلامی برای مسجدالحرام دو دسته‌اند: برخی خاص و ویژه‌اند؛ به طوری که هیچ یک از اماکن دیگر، آن حکم را ندارند و برخی، مشترک بین «مسجدالحرام» و «مسجدالنبی صلی الله علیه و آله و مسجد کوفه» و بین «مسجدالحرام» و «حرم الهی» است.
از آنجا که احکام مشترک بین حرم و مسجدالحرام، اولا و بالذات به حرم امن الهی مربوط می‌شود و ثانیا و بالعرض و از باب جزئیت مسجدالحرام در حرم الهی، به مسجدالحرام ربط پیدا می‌کند، از حیطه بحث در این کتاب خارج است؛ به عبارت دیگر، احکامی همچون «وجوب احرام»، «عدم قصاص یا حد مجرمان»، «اخذ لقطه»، «ورود غیرمسلمان»، «ممنوعیت جنگ و خونریزی» و «ممنوعیت صید و کندن گیاه»، از احکام خاص حرم الهی است و اگر در مسجدالحرام نیز جریان دارد به علت آن است که مسجدالحرام جزئی از حرم است.
احکامی مثل «حکم غسل ورود به مسجدالحرام»، «حکم ورود به مسجدالحرام از باب بنی شیبه»، «حکم نماز استداره‌ای در مسجدالحرام»، «حکم تنجیس مسجدالحرام»، «حکم خارج کردن سنگریزه و خاک از کعبه معظمه و مسجدالحرام»، «فضیلت مخصوص نماز در مسجدالحرام»، «اقامه نماز جماعت استداره‌ای در مسجدالحرام»، «حکم احرام حج از مسجدالحرام» و «حکم توسعه مسجدالحرام و بناء طولی و عرضی آن»، از جمله احکام مختص مسجدالحرام است که در این نوشتار، به تفصیل بررسی و در خلال آن به مسائل مستحدثه نیز اشاره می‌شود.
به عبارت دیگر، از آنجا که امروزه توسعه مسجدالحرام در دستور کار دولت سعودی قرار دارد، از جمله مباحث مطرح در این اثر، آن است که آیا توسعه مسجدالحرام و هدم برخی آثار آن، مانند باب بنی شیبه، تأثیری بر احکام خواهد داشت؟ آیا بر فرض اثبات استحباب ورود از باب بنی‌شیبه، تأثیری بر احکام خواهد داشت؟
نقش توسعه مسجد، در محدوده عرضی مطاف از دیگر مطالب مطرح است که نویسنده به این سؤال که بر فرضی که طواف در خارج محدوده مقام و کعبه صحیح باشد، آیا لازم است این طواف در مسجدالحرام صورت گیرد و مسجد بودن مقادیر توسعه یافته در صحت طواف نقش دارد یا صدق طواف در صحت آن کافی است؛ هرچند در مسجد نباشد، پاسخ می‌دهد.
درباره نماز طواف نیز مباحثی در کتاب مسجدالحرام و جایگاه آن در فقه مطرح می‌شود؛ برای مثال آیا باید نماز طواف حتما در مسجد خوانده شود؟ اگر مقام ابراهیم جابه‌جا شود و به بیرون مسجد برده شود، آیا نماز طواف، خارج مسجد نیز صحیح است؟
بخش دیگری از این کتاب، احکام مشترک بین مسجدالحرام و مسجدالنبی صلی الله علیه و آله است، هرچند این احکام مختص به مسجدالحرام نیست و در مسجدالنبی نیز جریان دارد، اما به خود مسجدالحرام مربوط می‌شود و از احکام مسجدالحرام محسوب می‌شود؛ همچون «جواز قصر و اتمام برای مسافر» و «عدم جواز عبور معذوران».
در این تحقیق، احکام مختص و غیرمختصی که مستقیما به خود مسجدالحرام مرتبط است و مسجدالحرام در آن حکام موضوعیت دارد، بررسی و تبیین می‌شود که مسجد و مقادیر توسعه یافته، چه نقشی بر حکم عبور معذوران از آن دارد؟ آیا عدم جواز عبور، مختص به محدوده قدیم مسجدالحرام است؟ یا بر عنوان مسجدیت بار می‌شود و بر تمام مقادیر توسعه یافته، حکم صادق است؟
نویسنده این اثر، مسائل گوناگون فقهی از ابواب مختلف فقه آل محمد صلی الله علیه و آله درباره مسجدالحرام را استخراج و با اشاره به مسائل روز، حکم آن را تبیین کرده است؛ وی ابتدا در هر مسئله‌ای به اقوال فقها اشاره کرده و سپس با ذکر ادله و احادیث، به ارزیابی آن پرداخته است.
چاپ اول کتاب مسجدالحرام و جایگاه آن در فقه تألیف مهدی درگاهی در قطع رقعی، 228 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و قیمت 8000 تومان از سوی مؤسسه فرهنگی هنری مشعر وابسته به حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت در تابستان 1395 منتشر و روانه بازار نشر شده است./920/پ202/ق