کتاب های کودک و نوجوان ایرانی از کوالالامپور تا خلیج خوک ها

محمد حسین امین

کودک و نوجوان بهره مند از شاکله ای خاص از هستی است که همواره، ما و محیط پیرامون مان را تحت تأثیر خود قرار می دهند. برخی معتقدند که کودکان و نوجوانان دارای دو ویژگی متضاد هستند. از یک سو فاقد قدرت اند و از سوی دیگر می توانند منجی جهان باشند. کودکان و نوجوانان انسان هایی کوچک با فطرتی پاک هستند که با حراست از روح و جان آنها، و ارایه آموزش های لازم هر یک می توانند به عنوان منجی آینده جامعه خود و حتی جهان باشند.

کودکان و نوجوانان به دنبال آزمایش محیط پیرامون خود هستند. آنها بیش از هر دوره دیگری از زندگی، برای دریافت حقیقت اطراف خود، به کشف، بازآفرینی و کسب تجربه می پردازند.

کودک و نوجوان که نمادی کامل از انسانیت و انسان آرمانی است، همه ذخایر معنوی از صداقت، معصومیت و نجابت در او نهفته است. او هر روز برای کشف هستی و شناخت هویت خود تلاش می کند. او حواسی آماده برای آزمایش و تجربه جهان اطراف خود دارد و از قلبی معصوم و پر از مهر برخوردار است که با دریافت محبت آن را می پروراند. کودک و نوجوان افزون بر مراقبت های جسمی و تأمین نیازهای اولیه، نیازمند جدی به هستی شناسی، دریافت های جدید و کشف و ساخت هویت خویش است.

ادبیات کودک و نوجوان و کتاب های این حوزه، از نخستین چیزهایی است که در تمام این دوران با کودکان و نوجوانان همراه است. کتاب های کودکانه و نوجوانانه برای مخاطب تجربه بخش و اطلاعات افزا است. او با این کتابها زبان و ادبیات خود را تقویت می کند و فرهنگ ملی خود را در آغوش می کشد.

آنچه کودکان و نوجوانان مطالعه می کنند، برایشان در دوره های دیگر به یادگار می ماند و رسوب محتوای آثار در جانشان می نشیند. آنچه کودکان و نوجوانان می خوانند، دریافت های جدید از دنیاست، دنیایی که به زودی او را فرا خواهد گرفت. از همین رو کودک و نوجوان در میان صفحات کتابها به دنبال تقویت و تربیت نیروی اندیشه خود است. او از راهنمایی های اخلاقی بدون اجبار لذت می برد و با تنبیه یا تشویق شخصیت های داستان تجربه می اندوزد. کودک و نوجوان در میان کتاب ها به دنبال خود می گردد. همزاد پنداری با شخصیت داستان زمینه خروج او از تنهایی می شود، و خود را در مواجهه با مشکلات در قالب شخصیت داستان می بیند. تربیت شخصیت، اعتماد به نفس و استقلال شخصی و شخصیتی و کشف هویت خود از جمله آورده هایی است که کودک و نوجوان دانسته یا نادانسته به دست می آورد و همراهش می شود.

حساسیت تولید، گزینش و عرضه کتاب های مناسب برای کودکان و نوجوانان از این روست که کتاب هویت ساز و هویت رباست. اینجاست که کتاب به عنوان یک واسطه میان کودک و نوجوان و جهان پیرامون او نقش آفرینی می کند. او پس از کشف واقعیت ها، دریافت تجربیات و شناخت هویت خود، آرام آرام از اسباب بازی های قدیمی خود فاصله می گیرد و پا در دنیای بزرگ ترها می گذارد.

یکی از دستآوردهای انقلاب اسلامی توجه جدی به محتوای کتاب های کودک و نوجوان و توجه نویسندگان، ناشران و تصویرگران به هویت آفرینی سالم کودکان و نوجوانان است. توجه به محتوا و ارایه جذاب داشته های بومی و نگاه تربیتی اسلامی و انقلابی به خوبی در جریان تولیدات آثار کودکان و نوجوانان مشهور است. این نگاه را می توان در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسوولان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان (23/2/1377) به وضوح مشاهده کرد.

«سعى کنید بچه‌ها را با ایمان کنید؛ ایمان به خدا، ایمان به حقیقتِ مطلق و ایمان به اسلام. اگر این بچه‌ها باایمان پرورش پیدا کردند و شما توانستید بذر ایمان را در دلشان بکارید، در آینده مى‌شود از آنها هر شخصیت عظیمى ساخت و براى هر کارى مناسبند.»

تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «تن تن وسندباد» که بعد از 22 سال منتشر شد، حکایت از اهتمام و توجه جدی ایشان به حفظ هویت کودکان و نوجوان ایرانی و انقلابی دارد. میراث انقلاب اسلامی ایران ارایه یک هویت اسلامی و انقلابی در همه لایه ها به ویژه در حوزه کودکان و نوجوانان است، و این تأثیر در مقایسه ای بین آثار کودکان و نوجوانان قبل و بعد از انقلاب کاملا مشهود است.

مسلط شدن به هنر راهبردی و ادبیات داستانی استراتژیک برای انتقال مفاهیم مورد نیاز تمدن عظیم اسلامی و انقلابی یکی از نیازهای اساسی ما پس انقلاب اسلامی است و انتشار رمان نوجوانانه «تن تن و سندباد» هم تلاشی در همین راستاست. اما مسأله به همین جا خلاصه نمی شود و هر روز شاهدیم که حرکت های تمدنی ملت ها در دیگر نقاط عالم، منتظر دریافت و بهره مندی از این جریان برای رسیدن به آینده مطلوب خود هستند و این در حالی است که تنها نقطه امید آنها جمهوری اسلامی ایران است.

اکنون در مرحله ای حساس از پیچ تاریخی قرار داریم که افزون بر تولید آثار کودک و نوجوان در طراز انقلاب اسلامی باید به نیازهای جهانی ملت های مسلمان و مردم حقیقت جو نیز پاسخ بدهیم. استقبال روز افزون از آثار کودک و نوجوان و انجام ترجمه معکوس در حوزه کتاب های کودک و نوجوان نشان از این مطالبه واقعی و جدی در تحقق مفهوم مثبت تبادل فرهنگی دارد. پاسخگویی هوشمندانه و به موقع به این مطالبه جدی، نه تنها می تواند زمینه خنثی سازی تهاجم فرهنگی نظام سلطه به فرهنگ و تمدن اسلامی را فراهم سازد، بلکه می تواند گام های موثری در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی به شمار رود.

هر چند متأسفانه ترجمه معکوس و عرضه کتاب های کودک و نوجوان ایرانی در عرصه بین الملل فاقد یک استراتژی مدون و هوشمندانه است، اما جریان های خودجوش مردمی و ناشران هوشمند انقلابی آستین همت را بالا زده و به پاسخگویی به این نیاز جدی پرداخته اند.

امروز ردپای کتاب های کودک و نوجوانان ایرانی از شرق آسیا تا غرب قاره آمریکا قابل مشاهده است. ترجمه شمار زیادی از کتاب های کودکان و نوجوان به زبان های مختلف، حضور در نمایشگاه های بین المللی کتاب کودک و نوجوان، انتشار آثار ایرانی از سوی ناشران بومی کشورهای مختلف، استقبال از آثار تصویرگری ایرانی، معرفی شدن نویسندگان و تصویرگران ایرانی به عنوان نفرات برگزیده جشنواره ها و مسابقات بخشی از فعالیت ها، اقدامات و دستاوردهاست.

قطعا برای نظام سلطه بسیار سنگین و سخت است که کتاب های کودک و نوجوان ایرانی را در هاوانا و در خانه های مردم در خلیج خوک ها می بیند. دشمن نگران نفوذ کتاب های ایرانی در کشورهای مختلف نیست، چرا که لازمه هر تبادل فرهنگی است. اما دشمن نگران رسوب تفکر انقلاب اسلامی در بین کودکان و نوجوانان کشورهای مختلف است. آنچه کودکان و نوجوانان امروز دنیا می خوانند، دریافت های جدیدی از دنیاست که انقلاب اسلامی به آنها عرضه می کند. دنیایی که به زودی آنها را فراخواهد گرفت. شاید اکنون بعد از گذشته دو دهه می توانیم منظور و مقصود کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی را در دیدار با مسوولان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (23/2/1377) درک کنیم که فرمودند:

«حقیقتاً باید بگویم که اگر مسؤولان امور فرهنگی کشور بخواهند مسأله‌ی کودک و نوجوان را آن‌چنان که هست، مورد اهتمام قرار دهند، من خیال میکنم خیلی از آنهایی که مسؤولند، از ساعات خوابشان هم خواهند زد تا به این مسأله بپردازند.»/916/703/ع