کتاب رحمت واسعه؛ بیانات آیت‌الله بهجت درباره عاشورا نقد و بررسی شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سومین نشست از مجموعه نشست‌های نقد، رونمایی و بازنمایی کتابنوش با عنوان «بازنمایی کتاب رحمت واسعه، اثر مرحوم حضرت آیت‌الله محمدتقی بهجت»، عصر دیروز با سخنرانی حجت‌الاسلام علی‌رضا پناهیان و محمدرضا سنگری در مرکز تبادل کتاب برگزار شد.
سنگری در ابتدای این مراسم در مورد حجم و انواع آثار عاشورایی گفت: سه دهه پیش اثر شاخص و برجسته در مورد عاشورا کم بود اما الان آنقدر آثار پژوهشی زیاد شده است که معرفی برترین‌ها را هم دشوار کرده است، این آثار برخی قلمی هستند و برخی نتیجه گفتار هستند.
وی در مورد چگونگی گردآوری و تنظیم کتاب رحمت واسعه بیان کرد: یکی از آثار گفتاری، همین «رحمت واسعه» است که میزان، رسا و قابل استفاده برای همگان است، این کتاب که 383 صفحه است با گردآوری بیانات آیت‌الله بهجت در مورد عاشورا تنظیم شده است به طوری که این بیانات عموماً از دروس خارج آیت‌الله بهجت در دو دهه اخیر عمر ایشان استخراج شده است.
«رحمت واسعه»، 287 نکته در مورد واقعه کربلا دارد
نویسنده کتاب «آینه‌داران آفتاب» در مورد بخش اول کتاب رحمت واسعه اظهار کرد: این کتاب، در سه بخش تقسیم می‌شود که بخش اول آن به معرفی آیت‌الله بهجت می‌پردازد، جالب است بدانیم آن شعر معروف که: «امشبی را شه دین در حرمش مهمان است/ ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است/ مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع» از اشعار پدر آیت‌الله بهجت است، همچنین اساتید آیت‌الله بهجت امثال آیت‌الله کمپانی و علامه قاضی بودند که نفسشان بر آیت‌الله بهجت مؤثر بوده است.
وی در مورد بخش دوم کتاب رحمت واسعه گفت: بخش دوم این کتاب، اشارات است که اصلی‌ترین قسمت کتاب است، 185 اشارت در این بخش وجود دارد که بسیار خواندنی هستند؛ این بخش، اشاراتی در مورد اهل‌بیت علیهم السلام دارد که 20 نکته را استخراج کرده است و به گونه‌ای است که انگار نکات در پی هم آمده و چیده شده است.
سنگری افزود: پس از آن، نکاتی در مورد یاران اباعبدالله علیه السلام آمده است که مشخص می‌کند چرا حضرت‌اباعبدالله علیه السلام در مورد یارانشان آن مطالب را گفته‌اند؛ بعد 29 نکته در مورد تاریخ وقایع عاشورا دارد البته نکاتی هم خارج از واقعه عاشورا دارد؛ همچنین 18 نکته در مورد شقاوت و خباثت دشمنان اباعبدالله علیه السلام دارد که تصویر خوبی به ما از آن جبهه می‌دهد که چطور می‌شود افرادی به آن سمت کشیده می‌شوند و این مطلب می‌تواند راهنمای ما باشد که به آن سمت نرویم.
وی ادامه داد: پس از آن، اشاراتی در باب فضائل اباعبدالله علیه السلام دارد که 10 نکته است؛ بعد 29 نکته به عنوان درس و عبرت از عاشورا می‌دهد؛ 11 نکته در مورد مجلس اباعبدالله علیه السلام دارد؛ همچنین 25 نکته در مورد بایسته‌های مجلس حسینی دارد.
نویسنده کتاب «عاشورایی‌ها» در مورد بخش پایانی کتاب رحمت واسعه بیان کرد: بخش سوم و پایانی این کتاب، پاسخ به پرسش‌هایی است که از آیت‌الله بهجت پرسیده‌اند که 33 پرسش فقهی می‌شود لذا مجموعاً 287 نکته را ما در این کتاب داریم که می‌توانیم از آن استفاده کنیم.
نام «رحمت واسعه»، هویت کتاب را نمی‌رساند
وی در مورد ویژگی‌های کتاب رحمت واسعه اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های این کتاب، اصطلاحات علمی بکار رفته در آن است چون مخاطبان سطحشان بالا بوده است، با این‌همه گردآورندگان این کتاب توضیحاتی در مورد این اصطلاحات داده‌اند تا کتاب، قابل استفاده برای همگان باشد، همچنین ویژگی دیگر این کتاب، ایجاز و اختصار مطالب آن است.
سنگری در تبیین نقاط قوت کار گردآوری کتاب رحمت واسعه گفت: گردآوردندگان رحمت واسعه، دو کار ارزشمند کردند یکی اینکه ترجمه روان و رسایی از متون عربی ارائه داده‌اند و دوم اینکه منابع را مستند به منابع روایی و تاریخی کرده‌اند.
وی در مورد نقطه ضعف کار گردآوری کتاب رحمت واسعه اظهار کرد: نام کتاب، هویت کتاب است، نام این کتاب از صفحه 207 گرفته شده است که از ملا فاضل دربندی آمد است اما واقعاً هویت کتاب این نیست، نام کتاب باید از 29 اشاره‌ای که آیت‌الله بهجت به کربلا داشته است انتخاب می‌شد.
رزیه، آموزه‌ها، حماسه و عرفان؛ چهار بعد واقعه کربلا هستند
عاشوراپژوه و نویسنده آثار عاشورایی در تبیین بعد اول واقعه عاشورا بیان کرد: من عاشورا را با بهره‌گیری از آیه 29 سوره کهف آیت شگفت می‌نامم، این آیت شگفت، یک بعدش سوگ و مرثیه و رزیه است که عواطف را برمی‌انگیزد که کار انبیاء علیهم السلام نیز ابتدا برانگیختن همین عواطف بوده است و اول با قلب‌ها کار می‌کردند، همچنین اهل‌بیت علیهم السلام و علما نیز اصلاً خودشان مجلس برگزار می‌کنند، آیت‌الله بهجت نیز همانطور که در رحمت واسعه آمده است به این بعد توجه داشته است.
وی در مورد بعد دوم واقعه عاشورا گفت: بعد دیگر واقعه عاشورا و ماجرای کربلا که امروز خیلی به آن نیازمندیم، بعد عبرت یا درس‌ها و عبرت‌ها یا به نظر بنده آموزه‌های کربلا است، من در مجموع روایات ندیده‌ایم کسی خودش را اسوه معرفی کند ولی اباعبدالله علیه السلام به عنوان اسوه معرفی شده‌اند و ای کاش با توجه به این مطلب، همین عنوان برای کتاب انتخاب می‌شد.
سنگری در مورد بعد سوم واقعه عاشورا بیان کرد: بعد دیگر این واقعه، بعد حماسی آن است، شعر «امیری حسین و نعم الامیر» هم که در این باب معروف است در واقع رجز پسر بچه‌ای است و در حالی که پدرش شهید شده است اما او اینطور رجز خوانده و با دشمن جنگیده است، البته بعد حماسی در کتاب رحمت واسعه کم‌رنگ‌تر از بقیه ابعاد عاشورا آمده است.
وی در مورد بعد چهارم واقعه عاشورا اظهار کرد: بعد چهارم، بعد عرفانی است و نگاه عارفانه در کتاب رحمت واسعه، بسیار پررنگ است، لذا می‌توان گفت ابعاد چهارگانه واقعه کربلا در این کتاب ظهور یافته است.
سنگری در پایان سخنانش در تبیین روایت «إِنَّهُ لَمَکْتُوبٌ عَلَى یَمِینِ عَرْشِ اللَّهِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِینَةُ نَجَاة» گفت: ما امام‌حسین علیه السلام را به عنوان مصباح هدی (چراغ هدایت) می‌شناسیم، از طرفی الان جامعه ما 17 تاریکی دارد، باید بتوانیم از امام‌حسین علیه السلام برای روشنایی آن‌ها استفاده کنیم. همچنین امام‌حسین علیه السلام را سفینة نجاة (کشتی نجات) می‌دانیم، از طرفی هم الان 45 بحران داریم، باید بتوانیم از اباعبدالله علیه السلام برای حل بحران‌هایمان در مسائل اقتصادی و اجتماعی استفاده کنیم. این‌ها راه‌های نرفته ماست، پس بیایید از کوچه‌ای عبور کنیم که رهگذر کمتر رفته باشد.
هوشمندی، بصیرت سیاسی، شخصیت عرفانی، فقاهت و روشنفکری؛ شاخصه‌های حضرت آیت‌الله بهجت هستند
حجت‌الاسلام والمسلمین پناهیان در ادامه این نشست در مورد شاخصه‌های آیت‌الله بهجت گفت: من از قدیم این رسم را داشتم که در سخنرانی‌هایم معمولاً به آیت‌الله بهجت ارجاع می‌دهم لذا طبیعی است که هر کتابی را که از بیانات ایشان به دستم برسد با جان و دل به آن مراجعه می‌کنم، البته به کتب دیگر علما نیز مراجعه می‌کنم اما معتقدم کلام کسی به استحکام کلام ایشان نیست.
وی افزود: آیت‌الله بهجت، نگاهی ژرف، هوشمندانه، دارای بصیرت سیاسی و فرهنگی داشتند و شخصیتی عرفانی و برخوردار از معرفت ولایی بودند و همچنین روشنفکرانه برخوردار می‌کردند؛ این ویژگی‌ها معمولاً در یک نفر جمع نمی‌شود و می‌توان گفت ایشان بسیاری از معانی را شهود کردند آن‌هم نه شهودی عوامانه که نتواند ملاک عمل قرار گیرد و در عین حال ایشان هرگز عقل و قدرت استدلال را رها نکردند تا جایی که می‌توان فقط به قدرت استدلال ایشان معارف را دریافت.
شاگرد حضرت آیت‌الله بهجت ادامه داد: هم می‌توان آیت‌الله بهجت را عارف واصل دانست و هم می‌توان ایشان را یکی از هوشمندترین علما دانست و همچنین ایشان فقیه بودند و در کنار همه این ابعاد، توجه ایشان به مسائل سیاسی به گونه‌ای است که از نظر بصیرت سیاسی، ایشان هیچ تفاوتی با حضرت‌امام رحمةالله علیه نداشتند!
وی افزود: شاید ابعاد سیاسی آیت‌الله بهجت مغفول مانده باشد ولی ایشان در سیاست قابل اتکا هستند و نمی‌توان بصیرت سیاسی ایشان را در عداد دیگر علما قرار داد چون ایشان از این جهت، بی‌نظیر بودند! من برخی شهدای انقلاب را می‌شناسم که شاید دیدگاهشان در در همه موارد سیاسی درست نباشد و فقط جهتگیری کلی‌شان درست باشد اما مرحوم آیت‌الله بهجت در همه موارد سیاسی دیدگاه درستی داشتند.
معرفی پشت جلد «رحمت واسعه» مناسب نیست
حجت‌الاسلام والمسلمین پناهیان در مورد نقاط قوت و ضعف کتاب رحمت واسعه بیان کرد: یکی از محسنات برجسته کتاب رحمت واسعه، این است که بعد نگاه سیاسی مرحوم آیت‌الله بهجت در آن آمده است البته من یک انتقاد هم به این کتاب دارم و آن اینکه در کنار همه معارفی که در این کتاب موجود است، جمله آخری که در پشت این کتاب قرار گرفته و معرف آن است به نظرم می‌توانست جمله بالاتری نیز قرار بگیرد و شاید بتوان گفت 80 درصد مطالب کتاب، جملاتی عمیق‌تر دارد.
وی در مورد هوشمندی و درایت سیاسی حضرت آیت‌الله بهجت با توجه به مطالب صفحه 78 کتاب رحمت واسعه اظهار کرد: ایشان زمانه خود را از نگاه بالاتری می‌بینند، همچنین نیش و کنایه‌های ایشان قابل تحسین است؛ آیت‌الله بهجت می‌گویند برده استکبار نشوید چون شما را می‌گیرند و به یک لقمه بخور و نمیر شما هم راضی نمی‌شوند. اگر آیت‌الله بهجت مسئولیت خودش می‌دید و وارد عرصه سیاسی می‌شد فضای سیاسی بسیار بهتر بود.
استاد حوزه افزود: برداشت ایشان از عاشورا تک بعدی و منفعل نبوده و اینطور نبوده است که مثلاً غرق حضرت‌زینب علیها السلام بشوند و فقط به سمت روضه بروند بلکه ابعاد سیاسی حضرت‌زینب علیها السلام را هم می‌دیدند. ایشان در فقه سیاسی هم ورود داشتند و ساده‌اندیش نبودند، در حالی که ما خیلی در طول تاریخ از ساده‌اندیشی علمایمان رنج برده‌ایم.
وی در مورد روشنفکری حضرت آیت‌الله بهجت با توجه به کتاب رحمت واسعه گفت: آیت‌الله بهجت در عین حال بسیار روشنفکر بودند، ایشان می‌گفتند ما خیال می‌کنیم که امام‌حسین علیه السلام محتاج زیارت ماست اما امام‌حسین علیه السلام به ما احتیاجی ندارد بلکه ما به ایشان احتیاج داریم که این مطلب در همین کتاب رحمت واسعه آمده است یا در صفحه 241 این کتاب، نمونه دیگری از روشنفکری ایشان آمده است که در مورد عند قبرالحسین بودن می‌فرمایند تا همانجایی که به ضریح نزدیک شدی و جمعیت اجازه جلو رفتن نمی‌داد همانجا عند قبرالحسین است.
حجت‌الاسلام والمسلمین پناهیان در مورد تواضع حضرت آیت‌الله بهجت یادآور شد: شاید اولین پیاده‌روی اربعینی که من می‌رفتم، یکی از شاگردان آیت‌الله بهجت برایم تعریف کرد آیت‌الله بهجت به او گفته است توانستی در حرم حضرت‌ابوالفضل علیه السلام یک زیارت از طرف من داشته باش! یعنی آنقدر متواضع بودند که نمی‌گفتند در حرم امام‌حسین علیه السلام این‌کار را بکن.
رادیو اربعین، گزیده‌های «رحمت واسعه» را پخش کند
وی در پیشنهادی به رادیو اربعین گفت: به نظرم اگر رادیو اربعین از کتاب رحمت واسعه، گزیده‌هایی را بخواند برنامه‌هایشان را غنی‌تر خواهد کرد.
این استاد حوزه در تبیین راهکار جبران ابعادی از فرهنگ عاشورا که مورد غفلت قرار گرفته است گفت: مداحی و ذکر مصیبت، معارف را در خون افراد جاری می‌کند، لذا برای آن ابعادی که در عاشورا وجود دارد و از آن غافل بودیم باید ابتدا جلساتی با حضور اهل شعر داشته باشیم؛ منتها همانطور که فردوسی اول حکیم می‌شود بعد شاعر می‌شود، یا همانطور که حافظ اول حافظ قرآن می‌شود بعد شاعر می‌شود، یا همانطور که مولوی اول به معرفت دست پیدا می‌کند بعد شاعر می‌شود لذا شاعران ما نیز ابتدا باید در شناخت فرهنگ عاشورا در سطح بالایی باشند چون مشاهد شده که گاهی حتی جهتگیری برخی روضه‌ها درست نبوده است.
وی افزود: نباید از کنار ابعاد مغفول عاشورا به راحتی بگذریم، مثلاً همه ما کوفیان را به بی‌وفایی می‌شناسیم اما اکثراً شامیان را به فریب‌خوردگی نمی‌شناسیم لذا اینکه امام‌زین‌العابدین علیه السلام بیان می‌کنند شام از همه‌جا بدتر بود، یا شامیان قبل از آن، مقابل خورشیدی مثل امام‌علی علیه السلام ایستادند، از جمله مطالبی است که باید توجه بیشتری به آن کرد.
حجت‌الاسلام والمسلین در پایان سخنانش گفت: همچنین باید دلایل فریب‌خوردگی شامیان و روش برخورد با این فریب‌خوردگان توسط ائمه علیهم السلام را بررسی کنیم؛ بنابراین باید به ابعاد مغفول عاشورا نیز بپردازیم و شعر هم بشود و چقدر خوب است ذاکران اهل‌بیت علیهم السلام به این منظور همین کتاب رحمت واسعه را نیز بخوانند.
یادآور می‌شود کتاب «رحمت واسعه» از گردآوری مجموعه بیانات حضرت آیت‌الله محمدتقی بهجت در مورد واقعه کربلا پدید آمده و از سوی مرکز تنظیم و نشر آثار ایشان به چاپ رسیده است./805/پ200/ق