مروری بر کتاب «یادداشت‌هایی بر مسأله حجاب استاد شهید مطهری»
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کتاب «یادداشت‌هایی بر مسأله حجاب استاد شهید مطهری» نوشته مهدی شریعتی از سوی انتشارات تاظهور منتشر شده است.
بر اساس این گزارش، این کتاب از یک مقدمه و پنج بخش با نام‌های تاریخچه حجاب، علل پیدایش حجاب، فلسفه پوشش اسلامی، ایرادها و اشکال‌ها و حجاب اسلامی تشکیل شده است.
بخش اول با عنوان تاریخچه حجاب شامل دو مبحث تأثر مسلمانان از اجانب و حجاب در همه ملل و اقوام است.
در علل پیدایش حجاب که دومین بخش این کتاب است مباحث سبب گرایش به ریاضت، عامل رهبانیت، منشأ اصلی حجاب، عامل ناامنی، غیرت و معنای آن و بالا بردن ارزش زن مورد بررسی قرار گرفته است.
بخش سوم که نام فلسفه پوشش در اسلام را به خود اختصاص داده است شامل سه مبحث با نام‌های معنای حجاب، پرده‌نشینی در قرآن و فلسفه حجاب است.
مؤلف در بخش چهارم که ایرادها و اشکال‌ها نام دارد دو مبحث بروز زن و حقیقت عشق را واکاوی کرده است.
مهم‌ترین مباحثی که در پنجمین و آخرین بخش کتاب یاد شده مورد بررسی قرار گرفته است عبارتند از فرهنگ استیناس، غضّ بصر، حقیقت زینت، زینت آشکار و نهان، زینت بودن زن، اظهار آرایش، نسبت حکم نگاه با پوششش، زنان قواعد، مچ دست و قدمین، استدلال به آیه نور، رویکرد روایات، روایت مسعدة‌بن زراره، خبر جابربن عبدالله، روایات احرام، سیره مسلمین، پوشش زن در نماز، نه اختلاط و نه بروز و احتیاط راه نجات.
در مقدمه مؤلف آمده است: آنچه ملاحظه می‌شود یادداشت‌هایی علمی و منتقدانه برکتاب مسأله حجاب استاد شهید مطهری است که طی مدت چند ماه بر مباحث مختلف آن به نگارش در آمد، شخصیت ارزنده استاد و کتاب معروف او بی‌نیاز از تعریف و ستایش است، اما چیزی که در اینجا باید به آن اشاره شود این است که استاد بزرگوار گذشته از توانمندی بالای فکری و همتی که در رویارویی با افکار انحرافی و اصلاح جامعه از خود نشان داد در نظرات محوری و جهت‌گیری کلی کتاب از برخی نوشته‌های اصلاح‌گرایانه پیش از خود در موضوع حجاب اسلامی متأثر بوده است.
با اینکه پیش از آن کتاب‌های پرباری در این زمینه از سوی عالمان محقق و برجسته‌ای به تحریر در آمده و منتشر شده بود که راه‌های دیگری را در برابر یک اندیشمند ژرف‌نگر باز می‌نماید و رسیدن به حقیقت را هموار و نزدیک می‌سازد گو آنکه اشتغالات اجتماعی بسیار اغلب مانع دستیابی به آثار علمی کمیاب و گرانبها و استفاده از آن‌ها است.
این کتاب هم به خاطر مخاطبان عام خود پا از حدود تخصصی فراتر نهاده و مشتمل بر مباحث آزاد اجتماعی و سخنان و توضیحاتی عمومی است چیزی که آفت مباحث علمی به شمار می‌رود و گاهی به پنهان شدن حقیقت می‌انجامد و اصل کتاب نیز سخنرانی‌هایی بوده که بیرون از مجامع تخصصی ایراد شده بود و طبعاً بیش از این مقدار اقتضائی نداشت.
این یادداشت‌ها پا به پای کلمات استاد پیش رفته و سخنان او و برداشت‌هایی را که از آیات و روایات داشته به شیوه‌ای مستدل و علمی و با عباراتی کوتاه و منسجم مورد بحث و ارزیابی دقیق قرار داده و در بسیاری از مواقع نظرات دیگری را در پیش گرفته است ولی از تفصیل و توضیح بسیار که با تکرار و زیاده‌گویی همراه است و نیز پرداختن به گفته‌های دیگران پرهیز گردید که افزون بر تنگی فرصت شیوه تعلیقه نویسی و فضای محدود آن چنین اجازه‌ای را نمی‌داد.
نویسنده اعتراف می‌کند که نوشته او در مواردی بیش از حدّ رو به صعوبت و دشواری نهاده و خواننده را به سبب نیازمندی به تأمل بسیار و یا مراجعه به منابع و دیگر کتاب‌ها به زحمت انداخته است و از این بابت پوزش می‌طلبد هرچند که بیشتر این دشواری ناشی از سنگینی مباحث و تقریر علمی آن‌ها است.
در همین جا اهل علم و نظر را برای تفصیل این مباحث و نظریات ارائه شده در آن‌ها که طبعاً بر مبانی خاصی استوار است به کتابی که همزمان تحت عنوان «نظام زوجیت و آثار و احکام آن» به نگارش در آمده فرا می‌خوانم.
آری هنگام مطالعه و بررسی هر تعلیقه باید جهت آن را دریافت و فهمید که اشکال است یا گونه‌ای توجیه یا بیانی دقیق و یا توضیح و مانند آن و آیا مخاطب اشکال مؤلف است یا کسانی که سخنی از آن‌ها نقل شده گرچه عمده آن‌ها اشکالاتی است که بر سخنان و نقطه نظرهای مؤلف محترم وارد آمده و در آخر هر بخش مطرح شده است و گاهی یک تعلیقه ناظر به مواضع متعددی از گفته‌های وی در چند صفحه است که باید به دقت مورد توجه قرار گیرد.
از این رو توصیه می‌شود که با خواندن متن و احاطه کامل بر مباحث آن به مطالعه این نوشته مبادرت شود تا مطالب به درستی دریافت شده و ملال بیشتری خاطر را موجب نگردد.
همچنین در مقدمه کتاب می‌خوانید: ص2، مجموعه آثار 382
«... ... ... وجود دارد.»
مسأله پوشش و اخلاق غیر از موضوع حریم میان دو جنس است و گونه‌ای از آن محسوب می‌شود و هر چند که این مسأله بدین صورت درباره حیوانات مطرح نمی‌باشد اما چنان نیست که میان آن‌ها هیچ‌گونه حریمی وجود نداشته باشد بلکه حریم در آن‌ها تابع غریزه و خلقت آن‌ها است، اما در انسان که موجودی عقلانی است تنها به‌عنوان پوشش و مانند آن قابل طرح است، مؤلف در برخی دیگر از آثار خود به این نکته توجه نموده است.
ص2، مجموعه آثار 382
«... ... ... زنان و مردان است یا نه؟»
به نظر می‌رسد طرح این‌گونه سؤالات باعث انحراف بحث است زیرا پرده نشینی زن به معنای دوری از اجتماع یا محبوسیت و نه در برابر عفاف که عین عفاف است، پس سؤالی که باید مطرح گردد این است که پوشش در اسلام تا چه حد اعتبار دارد و حدود حضور زن در اجتماع چیست؟
در بخش دوم ذیل عنوان بالا بردن ارزش زن مشاهده می کنید:
ص57، مجموعه آثار 425
«... ... ...فراوان داشته است.»
سخن درست است در این بخش این است که زن به لحاظ نسبتی که با مرد دارد از ارزش و اعتباری خاص در جامعه انسانی برخوردار است؛ زیرا تمامی شؤون ظاهری و باطنی او به‌گونه‌ای است که همچون اموال و البته در افقی دیگر مورد رغبت مردان است و این حقیقت برای خود او هم کاملاً معلوم است و همین ارزش او است که پوشش و خفاء را همانند برخی دیگر از صفات برایش رقم زده است تا بی‌حساب مورد دستبرد قرار نگیرد.
بنابراین حجاب و مانند آن نه برای بالا بردن ارزش زن که در واقع اثر ارزش والای او و نگهدارنده آن است، با توجه به این بیان اشکالات کلمات مذکور روشن میگردد، اولاً جدایی زن هنگامی باعث ازدیاد حرص و رغبت است که خود را به نحوی عرضه داشته سپس عقب نشاند درحالی که سخن در اصل ارائه او به جمیع مراتب است، پیدا است که در این هنگام نمی‌توان میل او را به پنهانی در جهت تشدید عشق و مانند آن تفسیر نمود.
ثانیاً اظهار بیشتر او باعث شدت یافتن عشق است نه سرد شدن آن؛ آری این وصول است که گونه‌ای سردی به دنبال دارد، اما آن‌هم امری نسبی و موردی کوتاه مدت است نه مطلق و فراگیر و از اینجا است که بر ارزش زن بر اثر خوداظهاری لکه‌دار گشته فساد را به جامعه گسیل می‌دارد.
ثالثاً میل به پوشش همچون اخلاق جنسی مانند حیا امری کاملاً طبیعی است نه قراردادی گرچه هر طبیعتی می‌تواند بر اثر عواملی در شدت و ضعف خود دچار تغییر گردد و رابعاً مَثَل این ارتباط نه برای حفظ از سوختن حائلی میان آن‌دو وجود داشته باشد و خامساً مرد به طبع اولی خود جز بروز زن و وصول به او را نمی‌طلبد و تنفرش نسبت به رایگانی او به پشتوانه و حکم عقل و برای دوری از سوزش است و الا چنین نفرتی در طبع او راه ندارد.
آری ممکن است حائلی درمیان بپسندد که این برای طی مراحل وصول و التذاذ بیشتر است نه آنکه حیثیت حیلولت به طور خاص مورد عنایت او باشد و تمجید از او امتناع زن نیز باید به همین صورت تفسیر گردد.
سادساً گرانبهایی و یا زیبایی زن و عشق به او هر دو در یک مرتبه قرار داشته سابق بر فراق و باعث ایجاد آن است نه آنکه فراق سبب حصول چنین ارتباطی گردد.
نکته آخر اینکه معلوم شد کم شدن یا از میان رفتن جاذبه و عشق بر اثر رفع حجاب بدین معنی است که پایداری و دوام خود را از دست می‌دهد و لذا باعث اضمحلال اساس خانواده میگردد و الا غرائز جنسی تا وقتی برقرار است از جذب و انجذاب در بالاترین حد تهی نمی‌گردد.
گفتنی است، کتاب «یادداشت‌هایی بر مسأله حجاب استاد شهید مطهری» نوشته مهدی شریعتی با شمارگان 1000 نسخه و قیمت 2000 تومان در 88 صفحه از سوی انتشارات تاظهور منتشر شده است./841/ن601/ق