آشنایی با زندگینامه شیخ تقریب؛ شیخ شلتوت و صدور «فتوای تاریخی»
خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: در این شماره از «رهبران الازهر مصر» با سه تن از شخصیت‌های تاثیر گذار الازهر آشنا خواهیم شد. همچنین ضمن معرفی شیخ شلتوت به نقش وی در اصلاح ساختار آموزشی الازهر و صدور فتوای معروف به رسمیت شناختن شیعه به عنوان مذهب پنجم اشاره خواهیم کرد.
36.شیخ الخضر حسین
محمد الأخضر بن الحسين بن علي بن عمر از خاندان الجزایری است که چهل و یکمین شیخ الازهر شد. وی در کشور تونس به دنیا آمد.
شیخ حسین در کودکی مقدمات علوم دینی را در تونس فراگرفت. در 18 سالگی وارد دانشگاه الزیتونه شد و در آنجا علوم دینی مانند ادبیات عرب، تفسیر، فقه و عقاید را فراگرفت.
شیخ حسین نزد شیخ سالم بوحاجب صحیح بخاری را آموخت و بسیار تحت تاثیر استادش قرار گرفت. پس از مدتی به عنوان استاد در دانشگاه الزیتونه برگزیده شده و بسیار در مجالس علم و ادب حضور می‌یافت.
وی در آوریل 1904 اولین مجله تونس را با نام «السعادة العظمی» راه اندازی کرد هرچند که تنها 21 شماره از این مجله به صورت هر دوهفته یکبار منتشر شد و پس از مدتی این مجله تعطیل شد.
شیخ الخضر پس از مدتی به الجزایر سفر کرده و مدتی در آنجا ساکن شد. مسؤولان فرانسوی از او دعوت کردند تا در محکمه‌های فرانسوی واقع در الجزایر به قضاوت مشغول شود اما شیخ الخضر با این درخواست مخالفت کرد. به دنبال مخالفت وی فرانسوی‌ها به او تهمت دشمنی با غربیان را مطرح ساختند و او به ناچار به شام مسافرت کرد.
شیخ الخضر یکماه و نیم در سوریه ماند و از آنجا راهی لبنان شد. سپس بیروت را به مقصد استانبول ترک کرد تا با دایی و استادش محمد المکی بن عزوز مشورت کند. سرانجام شیخ الخضر وارد قاهره شد تا به عنوان استاد و مدرّس علوم دینی در الازهر مشغول به فعالیت شود.
شیخ الخضر در کنار تدریس به پژوهش و نوشتن مقاله‌های مختلف روی آورد. اندک زمانی بعد برای کسب مدرک دکترای الازهر امتحان داد. رییس کمیته امتحانات با اعجاب از معلومات شیخ الخضر در وصف او گفت: «این بحری است که ساحل ندارد».
وی با فارغ التحصیل شدن از الازهر جمعیت همکاری ایالت‌های آفریقای شمالی را تاسیس کرد که پس از 20 سال این جمعیت به «جبهه دفاع از آفریقای شمالی» تغییر نام داد. همچنین با همکاری شیخ الازهر محمد مصطفی المراغی و در راستای مبارزه با فساد «جمعیت هدایت
سوابق اجرایی در تونس
شیخ الخضر در تونس پست‌های اجرایی مختلفی را در اختیار گرفت که مهمترین آن قاضی منطقه بنزرت و تدریس و سخنرانی در دانشگاه الزیتونه است.
ریاست الازهر
شیخ الخضر در 16 سپتامبر 1952م به عنوان شیخ الازهر برگزیده شد. وی در دوران ریاست بر الازهر اقدامات اصلاحی فراوانی را انجام داد. ارسال گروهی از طلبه‌ها به سودان برای تبلیغ دین از جمله این اقدامات بود. هرچند که شیخ الخضر تنها دوسال ریاست را بر عهده گرفت زیرا پس از آن مجبور به استعفا شد.
مواضع شیخ الخضر
پس از سقوط حکومت در زمان کمال آتاتورک، شیخ علی عبدالرزاق کتابی با عنوان «اسلام و مبانی حکمرانی» تالیف و در آن تاکید کرد که ریاست اسلام تنها روحی است و اسلام هیچگونه حقی در حکومت کردن ندارد. این سخنان علاوه بر آنکه منجر به برکناری عبدالرزاق از هیات کبار علمای الازهر شد واکنش تند شیخ الخضر را به دنبال داشت. وی در کتابی با عنوان «نقض کتاب اسلام و مبانی حکمرانی» دیدگاه شیخ عبدالرزاق را به باد انتقاد گرفت.
تالیفات
از شیخ الخضر تالیفات فراوانی به جا مانده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1.دیوان شعر
2.بلاغة القرآن
3.ادیان عرب قبل از اسلام
4.آزادی در اسلام
38. شیخ عبد الرحمن تاج
عبد الرحمن حسين تاج حنفی مذهب و چهل‌ودومین شیخ الازهر مصر است. در پنج سالگی وارد مکتب خانه شد و در ده سالگی قرآن را از حفظ آموخت. دروس مقدماتی دینی مانند الفیه ابن مالک در نحو و اجرومیه را فراگرفت تا تعجب همگان را برانگیزد. سپس به الازهر پیوست و علوم دینی مانند ادبیات عرب، تفسیر، فقه و اصول، تاریخ و منطق و ... را فراگرفت.
شیخ عبدالرحمن قبل از حضور در کلاس تمامی دروس را پیش مطالعه کرده و در کلاس درس به مناقشه و بحث و بررسی با اساتید می‌پرداخت. پس از مدتی در امتحان فارغ التحصیلی رتبه اول را به دست آورد و زمانی که سی و پنج سال داشت به عنوان استاد بخش تخصصی قضاوت برگزیده شد.
وی به دلیل علاقه به فلسفه راهی فرانسه شد. در دانشگاه سوربن دکتری فلسفه و تاریخ ادیان را به دست آورد و اندکی بعد به عضویت هیأت کبار علمای الازهر در آمد.
ریاست الازهر
در 1954م به عنوان شیخ الازهر انتخاب شد و دست به اصلاحات گسترده‌ای زد. شیخ عبدالرحمن علاوه بر تاسیس بخش‌های مختلف علمی، بخش زبان خارجی را در الازهر تاسیس کرد تا طلاب با زبان‌های خارجی آشنا شده و اسلام را بهتر ترویج دهند.
تالیفات
از شیخ عبدالرحمن تالیفات فراوانی در فقه و حقوق اسلامی به جا مانده است. همچنین بسیاری از مقالات وی در علوم مختلفی مانند فقه، تفسیر و حدیث در بسیاری از مجله‌های معتبر عربی منتشر شده است. مهمترین تالیفات وی به شرح ذیل است:
1. بابیت و ارتباط آن با اسلام (این کتاب به زبان فرانسوی و موضوع پایان نامه دکتری شیخ عبدالرحمن است)
2. سیاست شرعی در فقه اسلامی (این رساله سبب شد تا شیخ به عضویت هیأت کبار علمای الازهر درآید)
3. فقه مقارن
4. رساله‌ای در ادبیات
39.شیخ محمود شلتوت
محمود شلتوت حنفی مذهب و چهل‌و‌سومین شیخ الازهر مصر و اولین کسی است که لقب امام اکبر را به دست آورد. در کودکی قرآن را فراگرفت و سپس به مدرسه الازهر در اسکندریه پیوست. در آنجا دروس دینی مانند ادبیات عرب، فقه و اصول، تفسیر و کلام، تاریخ و سیره نبوی را فراگرفت و به عنوان استاد در اسکندریه مشغول به تدریس شد.
هنگامی که محمد مصطفی المراغی به عنوان شیخ الازهر انتخاب شد، شلتوت را به بخش عالی الازهر منتقل و تدریس فقه را در الازهر به وی سپرد. اندکی بعد شیخ شلتوت به عضویت جمعیت کبار علمای الازهر درآمد اما هنگامی که خواستار اصلاح در ساختار الازهر شد به همراه هفتاد تن از علمای دیگر از کار برکنار شد.
برکناری شیخ شلتوت از هیأت کبار علما تاثیری در رویکردهای انتقادی وی نداشت. شلتوت کماکان سیاست‌های الازهر را نقد کرده و با انتشار مقالات متعدد در روزنامه‌ها و مجله‌ها خواستار اصلاح ساختار آموزشی الازهر شد.
در فوریه 1935م شیخ شلتوت و سایر علما بار دیگر به الازهر بازگشتند و او به عنوان استاد دانشکده الهیات برگزیده شد. هنگامی که شیخ المراغی بار دیگر ریاست الازهر را به دست گرفت شیخ شلتوت را به عنوان معاون خود در دانشکده الهیات منصوب کرد.
وی با آنکه کوچکترین عضو هیأت کبار علمای الازهر بود اما پیشنهاد تاسیس بخش علمی جمعیت کبار علما را داد تا این بخش وظیفه رصد و پاسخگویی به شبهات، زدودن کتاب‌های دینی از خرافات و بدعت‌ها، بحث و بررسی معاملات جدید و صدور فتوای مناسب با موضوعات روز را به عهده بگیرد.
ریاست الازهر
شیخ شلتوت به مدت پنج سال به عنوان شیخ الازهر انتخاب شد و دست به اصلاحات گسترده‌ای زد. ایجاد مجمع پژوهش‌های اسلامی، تاسیس دانشکده‌های جدید، تاسیس رشته‌های آموزشی جدید، تدریس زبان‌های خارجی در الازهر بخشی از این اصلاحات بود.
شیخ شلتوت شاگردان فراوانی را تربیت کرد که در این میان شیخ محمد الغزالی، محمد البهی، محمد عبدالله ماضی از برجسته‌ترین شاگردان وی هستند. یوسف قرضاوی و احمد نصار از دیگر شخصیت‌هایی هستند که از شیخ شلتوت تاثیر پذیرفتند.
فتوای معروف شیخ شلتوت
شیخ شلتوت فتواهای بسیار مهمی را صادر کرد که این فتواها تاثیر بسزایی را در تقریب میان مذاهب اسلامی و کاهش اختلافات مذهبی از خود به جای گذاشته است. وی از کبار موسسان «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة» بود. هدف از تاسیس این مرکز کاهش اختلافات میان مسلمانان خصوصا میان شیعه و اهل سنت بود.
وی در فتوای معروف و تاریخی خود اعلام کرد که هر مذهب از مذاهب اسلامی که به صورت صحیح نقل شده باشد به عنوان مذهب اسلامی شناخته می‌شود که مذهب شیعه اثنی عشری نیز چنین است و مانند سایر مذاهب اهل سنت می‌توان بدان رجوع کرد.
هرچند که این فتوا واکنش‌های مختلفی را چه در زمان حیات و چه پس از وفات شیخ شلتوت به همراه داشت. یوسف قرضاوی رییس اتحادیه جهانی علمای مسلمان در واکنش به این فتوا مدعی شد که چنین فتوایی اصلا از سوی شیخ شلتوت صادر نشده و اساس منکر چنین فتوایی شده است اما متن این فتوا در مجله رسالَة الاسلام موجود است.
تالیفات
شیخ شلتوت دارای تالیفات فراوانی است از جمله:
1.فقه القرآن و السنة
2. قرآن و جهاد
3.قرآن و زن
4.الگوی قرآن در ساخت جامعه
5.تفسیر قرآن کریم
981/ب920/ک