مروری بر نود و سومین شماره فصلنامه وقف؛ میراث جاویدان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سازمان اوقاف و امور خیریه، نود و سومین شماره فصلنامه وقف؛ میراث جاویدان را به صاحب امتیازی و مدیر مسؤولی حجت الاسلام علی محمدی ویژه بهار 1395 را منتشر کرده است.

این شماره؛  سرمقاله، استفتائات وقف و هفت مقاله با عنوان‌های زیر را دربردارد:

وقف زمان‌بندی شده؛ راهکاری در راستای بهینه‌سازی و گسترش فرهنگ وقف؛

نقش حکومت صفوی در فراز و فرود نهاد وقف؛

نظام نظارتی موقوفات در ایران؛

درهم تنیدگی باورهای مذهبی و فعالیت اقتصادی (نمونه موردی؛ کاروانسراهای وقفی شهر آمل)؛

بررسی باستان‌شناختی آب‌انبارهای وقفی شهر زنجان در دوره قاجاریه؛

شخصیت و جایگاه امامزاده ابراهیم بن موسی علیه‌السلام (امامزاده نرمی)؛

معرفی کتاب «بررسی فقهی و حقوقی وقف از سوی و بر اشخاص حقوقی»

 

وقف زمان‌بندی شده؛ راهکاری در راستای بهینه‌سازی و گسترش فرهنگ وقف

محمدرضا علمی سولا

الناز بیرجندیان

 علی محمدیان

چکیده: در این نوشتار سعی بر آن است که از منظر نوینی به مسأله وقف، این سنت حسنه نگریسته شود. مسأله این‌گونه مطرح می‌شود که در وقف، واقف موقوفه را به صورت زمان‌بندی شده بر دو گروه یا بیشتر در جهات مختلف مصرف به گونه‌ای که جهت استفاده هر گروه مشخص و معین باشد، وقف نماید؛ مانند اینکه خانه‌اش را وقف چهار گروه مختلف نموده و چنین شرط کند که هر کدام از گروه‌ها مذکور در سال، سه ماه حق استفاده و بهره‌برداری از عین موقوفه را در جهت خاص خود خواهند داشت.

 از مزایای این روش نوین استفاده بهره‌وری بسیار مفید و فوق‌العاده‌ای از حداقل‌ها و نیز افزایش دامنه این سنت خدایی می‌باشد. در این روش، واقف با آزادی عمل بیشتر در تعیین موقوف علیهم دارد و ایشان نیز بهتر می‌توانند از مال موقوفه استفاده نمایند.

 

نقش حکومت صفوی در فراز و فرود نهاد وقف

محمد شورمیج

چکیده: عمل وقف شامل حالات متنوعی از اهدای زمین تا ساخت اماکن مختلف و بهره‌برداری امکانات آن می‌شود که طبق وصیت واقف، عموم مردم از سود آن بهره می‌گردند. با گسترش املاک وقفی و ضرورت تأسیس نهاد وقف در عصر صفویه؛ اداره آن بر عهده مقام صدر گذاشته شد. در این دوره با توجه به سیاست حکومت، نهاد وقف و مقام صدر سیر صعود و نزولی را طی کرد.

لذا مسأله اصلی پژوهش، بررسی نقش حکومت صفوی در تحول نهاد وقف و مقام صدر است که با روش توصیفی و تحلیلی به آن پرداخته شده است.

اهمیت مذهبی سلاطین صفوی تأثیرگذار و تأمین کننده عواید سادات، علمای دین و مستمندان بود، لذا شناسایی و تبیین آن از اهمیت و ضرورت برخوردار است. یافته‌ها تحقیق نشان می‌دهد؛ سلاطین صوفی برای کسب مشروعیت، تقویت تشیع و اهداف اقتصادی و اجتماعی خود به وقف روی آوردند.

 روش پژوهش در این تحقیق از نوع کتابخانه‌ای و به صورت تبیین و تحلیل منطقی داده‌های تاریخی است.

 

نظام نظارتی موقوفات در ایران

 سید مجتبی سجادی جزی

چکیده: تاریخ وقف و موقوفات از فراز و نشیب‌های زیادی برخوردار بوده است. بسیاری از موقوفات مورد سوء استفاده قرار گرفته و در راه‌های خارج از نیت واقفان صرف گردیدند. در عین حال که در شرایط خاص سیاسی و بحران‌های اجتماعی مثل جنگ و تشکیل دولت جدید بسیاری از این موقوفات توسط حاکمان وقت به نفع خود و برای خود مصادره می‌شدند.

از این روی، همواره در طول قرون مختلف اسلامی برای حفظ و صیانت از موقوفات سازمان‌ها و ارگان‌هایی مشخص شده که به این امر بپردازند.

بر همین اساس امروزه نیز در بسیاری از کشورهای اسلامی و به ویژه جمهوری اسلامی ایران قوانین به تصویب رسیده که وظیفه نظارت بر اوقاف و کلیه امور مربوط به آن را بر عهده سازمان اوقاف و امور خیریه نهاده است.

در عین حال که قوه قضاییه نیز به نحوی بر این امور همواره نظارت دارد. بر همین اساس این پژوهش به چگونگی بعد نظارتی سازمان اوقاف و وظایف محوله آن می‌پردازد تا بتواند جنبه‌های مختلف این امر را تشریح نماید.

 

درهم تنیدگی باورهای مذهبی و فعالیت اقتصادی (نمونه موردی؛ کاروانسراهای وقفی شهر آمل)

شهرام یوسفی فر

معصومه یدالله پور

چکیده: وقف در پیوند دادن نهادهای اقتصادی و اجتماعی شهرها به صورت مفصلی مهم عمل نموده و بینش اسلامی در ساخت بسیاری از تأسیسات شهری ایران چون کاروانسراها تأثیرگذار بوده است و هم‌زمان با رشد شهرها با توجه به اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در ایران دوره‌های مختلف تاریخی، شکل و توسعه می‌یافت.

 موقوفه بودن برخی از آنها به مانند دیگر عناصر اقتصادی و اجتماعی شهر سبب شد تا باورهای دینی در جامعه به شکل نهادینه شده‌ای با فعالیت‌های اقتصادی پیوند بخورد. از این روی در این پژوهش با مطالعه موردی کاروانسراهای وقفی شهر آمل، این درهم تنیدگی باورهای مذهبی و فعالیت‌های اقتصادی شهرهای ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

 

بررسی باستان‌شناختی آب‌انبارهای وقفی شهر زنجان در دوره قاجاریه

 علی نوراللهی

سارا علی لو

چکیده: به علت خشکی هوای ایران و کمبود بارش، آب همواره در نزد ساکنان آن دارای تقدس و احترام بالایی بوده است. ساکنان آن از جمله راهکارهای که برای سازگاری با این وضعیت اندیشند، احداث آب‌انبارها بوده است؛ که بنا بر شواهد تاریخ، اولین بار احداث این بناها در زنجان صورت گرفته است و دو شیوه استوانه‌ای و تالار ستوندار در معماری آنها به کار برده شده است.

 شهر زنجان که در شمال غرب ایران قرار گرفته که ریزش‌های جوی آن مانند سایر مناطق اندک است و این موضوع به همراه گرمای هوا سبب ساختن چندین آب‌انبار در این شهر شده است که همگی وقفی و دارای کاربری چند منظوره بوده‌اند، علاوه بر این، مردم زنجان راهکارهای دیگری نیز برای دسترسی به آب اندیشیده بودند که به آبدزک معروف است.

 در این مقاله ابتدا به اقلیم ایران و تأثیر آن در شکل‌گیری آب‌انبار و اهمیت آب و معماری این سازه‌ها و سپس جغرافیای و معرفی آب‌انبارهای شهر زنجان و تنها یخچال این شهر پرداخته شده است و در پایان، یک جمع‌بندی از کلیه مطالب ارائه گردیده است.

 

معرفی دو نمونه از اشیای منقول تاریخی و وقفی استان زنجان

 پرستو قاسمی اندرود

چکیده: وقف به عنوان بارزترین مصداق بخش، منشأ بسیاری از خدمات فرهنگی اجتماعی و اقتصادی است. سنت وقف در دوره‌های مختلف در بین متولیان، رجال امرا و افراد مذهبی رواج داشته و افراد خیر و نیکوکار بخشی از ثروت، املاک و اموال منقول خود ر ا وقف عام کرده‌اند که به عنوان باقیات و صالحات واقف باقی مانده است.

 این مقاله سعی دارد به دو نمونه از اشیای منقول تاریخ استان زنجان به نام ظرف سفالی مشکوفه از سلطانیه با کتیبه وقف ابواب البر مربوط به دوره ایلخانی و سنگاب وقفی دوره احمدشاه قاجار مربوط به مسجد مهدیه زنجان بپردازد.

 

وقفنامه شش‌دانگ روستای «هزار جریب» شهرستان بویین میاندشت

حمیدرضا میرمحمدی

چکیده: وقفنامه‌ای که در این نوشتار بازخوانی می‌گردد، مربوط به روستای هزار جریب واقع در شهرستان بویین میاندشت می‌باشد. این شهرستان سابقاً بخشی از شهرستان فریدن بوده که در سال 1392 هجری شمسی به شهرستان ارتقاء یافته است.

 لذا هزار جریب مذکور در وقفنامه که مربوط به ناحیه فریدن بوده، اکنون در بویین میاندشت واقع شده است و طبق وقفنامه؛ موقوفه تمامیت شش‌دانگ این روستا است. امید است انتشار این وقفنامه گامی در جهت گسترش و احیا امر وقف باشد.

 

بازخوانی وقف بافته‌ای از عصر زندیه

 سمانه کاکاوند

چکیده: پژوهش و مطالعه در زمینه تاریخ ادوار گوناگون آیینه‌ای روشن در طی مسیر حال است، شناخت اوضاع مذهبی و عقیدتی زمان گذشته سبب می‌شود که پایبندی‌ها و اعتقادات آنان معلوم گشته و جایگاه امور معنوی در زندگی آنها مشخص شود.

 بررسی مقوله معنی وقف در عصر زندیه با همین هدف انجام شده است و کوتاهی حکومت زندیان موجب مغتنم شمردن هرسندی در راستای انجام پژوهش شده و پاسخی به برخی ابهامات و شبهات است.

این مقاله سعی دارد تا معرفی وقف‌یافته‌ای از عصر زندیه، بخشی از وضعیت اوقاف آن را مورد پژوهش قرار دهد. آیا وقف در دوران کریم خان زند نیز مرسوم بوده است؟ مطالعه پیکره وقف در نمونه‌ای موردی از دوران زندیه؛ مهم‌ترین هدف این جستار است. جامعه آماری تحقیق، یک تخته قالی بر جای مانده از عصر زندیه در موزه ملی ایران می‌باشد. شیوه نمونه‌گیری غیر احتمالی بوده و دستاوردهای این مقاله، بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات موزه‌ای و روش و پژوهش توصیفی، تاریخی و تحلیلی است.

 

شخصیت و جایگاه امامزاده ابراهیم بن موسی علیه‌السلام (امامزاده نرمی)

 محمدحسین ریاحی

چکیده: تحولات قرون اولیه هجری در ایران و مهاجرت تاریخی امام رضا علیه‌السلام به ایران باعث ورود تعداد قابل توجهی از سادات و علویان به این سرزمین گردید. به نظر می‌رسد، این حضور نقش مؤثری در فضاهای فرهنگی و معنوی و رشد تشیع در بسیاری از مناطق ایران داشته است و از جمله امامزادگان عظیم الشأن، ابراهیم بن موس علیه‌السلام موسوم به «نرمی» در منطقه برخوار اصفهان می‌باشد و در این پژوهش به این تأثیرگذاری در ابعاد مختلف اشاره رفته است.

 سازمان اوقاف و امور خیریه، نود و سومین فصلنامه وقف؛ میراث جاویدان را در 316 صفحه منتشر کرده است./998/ن602/ش