تأملی در باب خروج نظامیان آلمان از پایگاه هوایی ترکیه

به گزارش خبرگزاری رسا، تنش بین آنکارا و برلین همچنن در حال افزایش است. اما آنچه که طی هفته های گذشته بر حجم و دامنه تنش در روابط فیمابین افزوده است به موضوع عدم اجازه دولت ترکیه به هیأت پارلمانی آلمان جهت بازدید از پایگاه اینجرلیک و دیدار با نظامیان آلمانی بر می گردد که این مسأله در روزهای اخیر به خروج نظامیان آلمان از پایگاه هوایی اینجرلیک و انتقال آن ها به اردن منجر شده است.  دولت ترکیه در توجیه این مخالفت بیان داشت که برخی از نمایندگان پارلمان آلمان با نیروهای کرد عضو «پ ک ک» در ارتباط هستند.

شایان ذکر است حدود ۲۵۰ نیروی نظامی آلمانی به منظور مشارکت در مبارزه با داعش در کشور سوریه، در پایگاه هوایی اینجرلیک حضور دارند. این نخستین باری نیست که موضوع دیدار مقامات آلمانی با نظامیان این کشور در اینجرلیک مسأله ساز می شود. پیش از این صدراعظم آلمان هشدار داده بود برلین ممکن است نیروهایش را به جایی دیگر منتقل کند. حتی احزاب مخالف دولت مرکل از جمله حزب سبز و حزب چپ، از پارلمان خواسته‌اند تا نیروهای نظامی آلمان از ترکیه خارج شوند.

سؤال تحلیل

باید توجه داشت که اختلاف فعلی در روابط آنکارا - برلین و تشدید آن به دنبال جلوگیری ترکیه از بازیدید مقامات آامانی از نیروهایشان در پایگاه هوایی اینجرلیک تنها بخش کوچکی از تنش هایی است که از دیرباز و به ویژه در سال ها اخیر در روابط دو طرف وجود داشته است. به بیان دیگر روند مناسبات و روابط دوجانبه آنکارا - برلین در سال های اخیر به گونه ای پیش رفته که مستعد ظهور و بروز تنش های متعدد بوده است. حال سؤالی که در این راستا مطرح می شود این است که به راستی منشأ و سرچشمه اصلی تنش در روابط میان ترکیه و آلمان که هم اکنون در موضوع پایگاه هوایی اینجرلیک خود را یک بار دیگر نشان داده است، به ویژه از نظر تاریخی چگونه قابل تحلیل است؟

ریشه های تنش در روابط ترکیه و آلمان

مشکلات میان برلین و آنکارا که بخشی از اختلاف‌ها ترکیه و آلمان که در موضوع پایگاه هوایی اینجرلیک نمایان گشته است از ریشه های ساختاری برخوردار بوده و به دهه ۶۰ میلادی و بحث ورود شهروندان ترک به آلمان برمی گردد. به گونه‌ای که در دهه ۶۰ میلادی آلمان خواستار ورود کارگران ارزان ‌قیمت به خاک خود بود که بتوانند چرخه اقتصاد و صنعت این کشور را با تحول جدی روبه‌رو کنند؛ از این جهت باید گفت شهروندان ترکیه در معجزه اقتصادی آلمان سهم بالایی داشتند. در ادامه قرار بود چند سال بعد، شهروندان ترکیه مجدداً به آلمان برگردند که این امر محقق نشد. لذا از سال ۱۹۶۰ ورود شهروندان ترکیه به خاک آلمان صورت گرفت و در ۱۹۷۰ طیف راست گرایان و چپ‌گرایان این کشور در خصوص ابقاء یا بیرون راندن اتباع ترکیه از این کشور وارد چالش جدی شدند.

جامعه آلمان در این فکر بود که آیا می‌توان به شهروندان ترکیه مقیم آلمان اقامت اعطاء کنند یا خیر؛ حتی در خصوص ورود خانواده آن ها به خاک این کشور دارای تردید بودند. تا جایی که ما شاهد بودیم در تیم ملی آلمان افرادی از نسل دوم مهاجران ترکیه حضور داشتند. از این منظر طیف چپ گرای آلمان خواستار باقی ماندن مهاجران ترکیه در آلمان شدند اما پس از پیروزی «آنگلا مرکل» و روی کار آمدن حزب دموکرات مسیحی در سال ۲۰۰۵ تا حدود زیادی اوضاع تغییر پیدا کرد؛ چراکه آن ها معتقد بودند ترک‌ها قابلیت ادغام در جامعه آلمان را ندارند و فرهنگ آلمان که بر پایه دموکراسی بوده است را تهدید خواهند کرد. از این منظر شاهد یک چرخش واضح در نگرش آلمان نسبت به ترکیه و باقی ماندن آن ها در اتحادیه اروپا بودیم.

در همین دوران آلمان پیشنهاد داد به جای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، روابط ویژه ای میان دو طرف برقرار شود. در واقع برلین به صورت علنی اعلام کرد که برقراری ارتباط ویژه با آنکارا بهتر از آن است که ترکیه بخواهد عضو کشورهای اتحادیه اروپا شود. این اظهارات برای مردم ترکیه که امیدوار بودند با تغییر در وضعیت اقتصادی خود راهی به بلوک اروپایی ها باز کنند، گران آمد. در ادامه این مساله بحران سوریه به وقوع پیوست. نگرانی رهبران ترک از تسری ناامنی های شمال سوریه به داخل این کشور باعث شد تا آنکارا درخواست استقرار سامانه های موشکی ناتو را در پایگاه اینجرلیک بدهد. اگرچه این درخواست پذیرفته شد و آلمان هم یکی از سه کشوری بود که علاوه بر چند سامانه موشکی بیش از ۲۵۰ نظامی به جنوب ترکیه اعزام کرد، روابط دو طرف کماکان در وضعیتی مواج و نامشخص باقی ماند.

به دنبال اهمیت مبارزه با داعش در سطح جهان پس از گسترش خطر این گروه تروریستی به اروپا، مقامات آلمانی گزارشی منتشر کردند که در آن رسماً اعلام شد ترکیه از داعش و تروریست ها مستقر در سوریه حمایت می کند. این موضوع در حالی رسانه ای شد که اروپایی ها خواهان همکاری ترکیه در جلوگیری از ورود هزاران جنگ زده سوری، عراقی و افغانی از مسیر این کشور برای ورود به قاره سبز بودند. لذا موضع گیری برلین و منتسب کردن آنکارا به یکی از حامیان تروریسم، خطری جدی برای تداوم همکاری ترکیه در اسکان آوارگان و بستن مرزهای مشترک با اروپا به روی مهاجران بود. در این راستا مرکل با سفر به قاهره نشان داد که برای حل معضل پناهجویان خواهان باج دادن به اردوغان نیست و در صورت لزوم راهی دیگر پیدا خواهد کرد.

در کنار این مسائل کودتای نافرجام نظامیان در ترکیه اتفاق افتاد. در این زمان اردوغان انتظار داشت آلمان و فرانسه به عنوان منادیان دموکراسی، از دولت وی حمایت کنند. اما در مقابل فرانسوا اولاند و آنگلا مرکل رسماً اقدامات اردوغان در برخورد با مردم و رسانه های ترکیه را نقد کردند و همین موضوع بر آتش تنش آنکارا و برلین افزود. پس از آن کاریکاتور رئیس جمهور ترکیه توسط کاریکاتوریست‌های آلمانی طراحی و منتشر شد و به رغم اعتراض آنکارا، پارلمان آلمان از این موضوع حمایت کرد. اما این پایان ماجرا نبود. مقامات سیاسی آلمان با برنامه حزب عدالت و توسعه برای برگزاری جلسات سخنرانی وزرای ترکیه در آلمان برای تهییج شهروندان ترک به رای آرای به تغییر قانون اساسی کشورشان واکنش نشان دادند.

از دید آن ها تغییر نظام سیاسی از پارلمانی به ریاستی طبق اهداف اردوغان، عقب‌گرد از دموکراسی قلمداد می‌شد. به ویژه آنکه یکی از اصول تغییر قانون اساسی بازگرداندن مجازات اعدام به قوانین کیفری ترکیه بود. بنابراین احزاب سوسیال دموکرات و دموکرات مسیحی آلمان، ترکیه را تهدید کردند که در صورت اجرای مجدد مجازات اعدام، باید از شورای اروپا خارج شود. از نگاه این احزاب، اجرای مجدد مجازات اعدام، نه تنها به مفهوم خروج ترکیه از روند عضویت در اتحادیه اروپا، بلکه به منزله پایان عضویت این کشور در شورای اروپا نیز بود. این اختلافات اما در پی برگزاری همه پرسی که اردوغان را به حاکم بلامنازع ترکیه تبدیل کرد کماکان ادامه یافت.

هنوز زمان زیادی از مخالفت های آلمانی های با تحولات سیاسی ترکیه و اهداف اردوغان برای کنار زدن مخالفان داخلی اش نگذشته است که آلمان اعلام کرده است نیروهای نظامی خود را از پایگاه هوایی اینجرلیک خارج نموده و در حال انتقال آن ها به اردن است. طبق قانون ترکیه، مقامات غیرنظامی خارجی حق دیدار با نیروهایشان در این پایگاه را ندارند. پایگاه اینجرلیک به دلیل نزدیکی به مواضع داعش در عراق و سوریه مکان مناسبی برای استقرار و آغاز عملیات جنگنده های اف ۱۶ است. اما به نظر می رسد اختلافات سیاسی و حقوق بشری آلمان با حکومت اردوغان باعث شده است مرکل از خیر این پایگاه استراتژیک در حال حاضر میزبان نیروهای آمریکایی نیز است بگذرد و مناطق دیگری از جمله اردن را بای استقرار نظامیان خود در نظر بگیرد.

جمع بندی

به عنوان ارزیابی نهایی باید تأکید کرد خروج آلمانی ها از ترکیه بدون شک نمی تواند تأثر چندانی بر مبارزه با داعش در سوریه بگذارد. ضمن آنکه حضور نظامیان آمریکایی در اینجرلیک کماکان امنیت مورد نظر جنوب ترکیه را برای آنکارا تأمین خواهد کرد و اردوغان نگرانی بابت امنیت جنوب کشورش ندارد. اما این مساله می تواند بر شکل همکاری ترکیه و آلمان در ناتو و نقشی که آنکارا در دریای سیاه برای جلوگیری از مانور قدرت روسیه ایفا می کند، اثرگذار باشد. چرا که آلمان و روسیه دو رقیب بزرگ در منطقه اروپا هستند و بحران اوکراین این موضوع را به وضوح روشن کرد./۹۹۴/ب۱۰۱/ف

حمید خوش آیند