نگاهی به آخرین ترجمه قرآن به زبان روسی

به گزارش خبرگزاری رسا، نخستین ترجمه‌های قرآن به زبان روسی، برگردان ترجمه‌های فرانسوی قرآن بوده‌است. برای نخستین‌بار پیوتر واسیلیویچ پوستینکوف، قرآن را از روی ترجمه فرانسوی «آندره دوریه»، اولین مترجم قرآن به زبان فرانسوی به روسی برگرداند و این ترجمه در سال 1716 میلادی در سن پترزبورگ در ۳۵۰ صفحه منتشر شد.

همچنین میخائیل ایوانویچ وروکین در سال 1790 ترجمه جدیدی از قرآن را بر اساس ترجمه آندره دوریه، در دو جلد در سن پترزبورگ منتشر کرد.

مهم‌ترین ترجمه روسی قرآن از متن عربی، از سوی سابلوکوفدر در قازان در دو جلد منتشر شد. این دو جلد ترجمه در ۱۸۷۷و ۱۸۷۹ برای اولین بار و در ۱۹۰۷ چاپ مجدد شد.

همچنین از ترجمه‌های روسی معاصر ترجمه «ایگناتی یولیانوویچ کراچوفسکی» از اسلام‌پژوهان برجسته روسی است که در ۱۹۶۳ به اهتمام یکی از شاگردانش، گریازنوویچ با مقدمه بلیایف در ۷۱۴ صفحه در مسکو به چاپ رسید. این ترجمه با حذف مقدمه و تفسیر در نیویورک از سوی انتشارات کالیدز (Chalidze Publications) در ۱۹۷۹ در ۴۰۹ صفحه به چاپ رسید. چاپ‌های دیگر این ترجمه دو بار در ۱۹۹۰ در مسکو و یک بار در ۱۹۹۰ در باکو بوده است.

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ترجمه‌های جدیدی از قرآن صورت گرفت که از آن جمله می‌توان ترجمه محمد نوری عثمانوف را نام برد.

این ترجمه‌ها در آثار و مقالات متعددی به زبان‌های مختلف معرفی و نقد شده‌اند که تز دکتری مرسل آتاموف با عنوان «بررسی ترجمه‌های منتشر شده قرآن به زبان روسی از نظر دانش ترجمه» و نیز کتاب «حركة الترجمة الروسية لمعاني القرآن الكريم» اثر محمد عبدالعزيز الدريد از جمله آخرین پژوهش‌ها در این زمینه است.

«قرآن؛ بازخوانی معانی»؛ آخرین ترجمه‌ قرآن به زبان روسی

آخرین ترجمه‌ منتشر‌شده قرآن به زبان روسی، «قرآن؛ بازخوانی معانی» است که به ترجمه مفهومی قرآن به روسی نیز مشهور بوده و با همکاری جمعی از پژوهشگران و مترجمان، به سفارش بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر شده است.

اکنون به معرفی اجمالی این ترجمه به نقل از بنیاد مطالعات اسلامی روسیه می‌پردازیم:

بنیاد مطالعات اسلامی روسیه از سال‌های آغازین فعالیت خود، در نظر داشت که ترجمه‌ای روان و رسا از قرآن کریم به زبان روسی ارائه دهد که هم اتقان بیشتری در ترجمه داشته باشد و هم درک معانی قرآن کریم از روی آن، برای عموم مخاطبان روس آسان باشد؛ یعنی در عین انجام کاری آکادمیک، نثری شیوا و روان ارائه شود.

«نورالقرآن فی تفسیر القرآن»؛ از منابع ترجمه

ترجمه حاضر بر اساس ترجمه روسی تفسیر «نورالقرآن فی تفسیر القرآن» فراهم آمده است. این تفسیر توسط جمعی از قرآن‌پژوهان در مرکز تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع) در اصفهان زیر نظر آیت‌الله سید‌کمال فقیه ایمانی بر اساس تفسیر نمونه تألیف‌شده است و در سال‌های گذشته با همکاری بنیاد مطالعات اسلامی ترجمه تفسیر نورالقرآن توسط تعدادی از شرق‌شناسان فارسی‌دان و مترجمان زبده همچون آناتولی لیوئونوف، آرتیوم مسکالیوف و بوریس نوریک در سن‌پترزبورگ به روسی ترجمه و با کنترل محتوا و صحت ترجمه توسط ناظم زینال‌اف(مترجم قرآن به زبان روسی) از سوی انتشارات شرق‌شناسی سن پترزبورگ و صدرای مسکو منتشر شد. بیشتر مجلدات این تفسیر 12 جلدی، به فروش رفته و تجدید چاپ شده است.

ترجمه برگرفته از تفسیر نورالقرآن، ابتدا توسط بوریس نوریک با چند ترجمه شاخص فارسی به ویژه ترجمه حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، تطبیق داده شده و بازنویسی شد تا رسایی محتوای ترجمه روسی بیشتر شود. سپس این ترجمه توسط ایلشات نصیراف، از اساتید انستیتو فلسفه روسیه ضمن تطبیق با متن عربی با ترجمه‌های موجود روسی نیز مقایسه و مورد ویرایش علمی قرار گرفت. 

ترجمه‌ای که گروهی انجام شد

ویرایش فنی و ادبی، نیز در مرحله نهایی بر روسی متن ترجمه شده اعمال شد تا روانی متن و رسایی ترجمه فراهم گردد. بدین ترتیب این ترجمه با همکاری گروهی از متخصصان به انجام رسید تا کاستی‌ها و ضعف‌های یک ترجمه فردی را تا حد ممکن نداشته باشد.

بنیاد مطالعات برای نشر اثر با یکی از مشهورترین ناشران روسیه(آ.اس.ت) وارد مذاکره شد و صفحه‌بندی اثر با نظارت و کنترل همکاران فنی بنیاد در مؤسسه انتشاراتی صدرا سامان یافت و سرانجام، ترجمه موجود با کیفیت مطلوبی منتشر شد و به دست مخاطبان و علاقمندان رسید.

چاپ اول این ترجمه در سه هزار نسخه و در 624 صفحه به همراه متن عربی قرآن، در ماه مهر سال 1395 منتشر شد و تنها در مدت چند ماه کمیاب شد، اکنون ناشر قصد دارد آن را تجدید چاپ کند. بنیاد مطالعات اسلامی روسیه در چاپ اثر، سرمایه‌گذاری مالی نداشت و کل کارهای پخش را هم، خود انتشارات ACT انجام داد. البته در صفحه شناسنامه اشاره شده است که این ترجمه مفهومی براساس تفسیر نورالقرآن فی تفسیر القرآن، انجام گرفته و جمعی از پژوهشگران در جمهوری اسلامی ایران و نیز همکاران بنیاد مطالعات اسلامی روسیه در فراهم آوردن آن سهیم بوده‌اند.

بر این ترجمه مقدمه کوتاه و پرباری به قلم ایلشات نصیراف نگارش یافته است؛ وی ابتدا شرح کوتاهی از نحوه فراهم‌آمدن این ترجمه را آورده و پس از آن اشاره کوتاهی به تاریخچه ترجمه قرآن و موافقان و مخالفان آن داشته است. نویسنده در نگاهی گذرا، تاریخ ترجمه به زبان روسی طی سه قرن گذشته را ذکر و اجمالا بررسی کرده و امتیازات و ویژگی‌های ترجمه حاضر را برشمرده است. وی ضمن اشاره به اینکه، ترجمه ایده‌آل از قرآن وجود ندارد، اظهار امیدواری کرده است که با ترجمه حاضر، بسیاری از مردمان غیر مسلمان نیز بتوانند قرآن کریم را حتی الامکان بفهمند.

بنیاد مطالعات اسلامی روسیه از مراکز پژوهشی اسلامی فعال در این کشور است که فعالیت خود را از سال 2007 آغاز کرد، همکاری مستمر علمی با مؤسسات آموزشی پژوهشی روسی و غیر روسی، دانشگاه‌ها و مراکز علمی از فعالیت‌های این بنیاد بوده است.

این مرکز در زمینه قرآنی نیز فعالیت‌هایی چشم‌گیر انجام داده و توسعه مطالعات قرآنی، یکی از محورهای اصلی فعالیت بنیاد بوده و  تاکنون پروژه‌های متعددی را در این زمینه کار کرده است. ترجمه نخستین دوره کامل تفسیر ترتیبی قرآن کریم به زبان روسی، انتشار تفاسیر مختلف تک‌سوره‌ای، انتشار کتاب در زمینه علوم قرآنی و قرآن‌پژوهی، ترجمه مقالات دائرة المعارفی قرآن و همچنین داستان‌های قرآنی به زبان روسی از جمله فعالیت‌های قرآنی بنیاد به زبان روسی است.

کل عناوین نشر بنیاد تاکنون بالغ بر 25 عنوان است، که سه عنوان آن به عنوان کتاب سال روسیه در بخش معنویت برگزیده شده است که کتاب «علوم قرآن» مرحوم محمدهادی معرفت، کتاب «تحقیقی در تاریخ قرآن» اثر سید محمدباقر حجتی و «أحسن القصص» اثر کمال السید از آن جمله است.

قرآن در اسلام علامه طباطبایی، اعجاز علمی قرآن اثر محمدعلی رضایی اصفهانی، عیسی در قرآن و احادیث اثر مشترک محمد منتظرالقائم و محمد لگنهاوسن، قرآن‌شناخت اثر بهاءالدین خرمشاهی، روش‌شناسی تفسیر قرآن اثر مشترک علی‌اکبر بابایی، غلام‌علی عزیزی‌کیا و مجتبی روحانی‌راد از جمله آثار منتشر شده به زبان روسی از سوی بنیاد است. همچنین برخی تفاسیر تک‌سوره‌ای به قلم استاد قرائتی نیز از جمله آثار ترویجی قرآنی ترجمه شده برای عموم مخاطبان است.

از دیگر آثار قرآنی روسی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه می‌توان به کتاب‌های «زمان فهم قرآن» اثر یوری میخایلوف، قرآن و پیامبر اسلام در اشعار کلاسیک روسی اثر ناظم مجید الدیروای و تاریخ مقدس بر اساس قرآن کریم اثر توفیق ابراهیم اشاره داشت.

یک وب‌سایت ویژه پژوهش‌های قرآنی به زبان روسی نیز به آدرس http://alquran.ru/ توسط بنیاد راه‌اندازی شده که بر توسعه قرآن‌پژوهی به زبان روسی متمرکز است.

برگزاری برنامه‌ها و شرکت در جشنواره‌های قرآنی و نیز عرضه آثار قرآنی در نمایشگاه‌های مختلف کتاب در روسیه و برخی دیگر از کشورهای مشترک المنافع نیز در زمره فعالیت‌های قرآنی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه جای می‌گیرد./994/ب101/ف

زهرا نوکانی