پنجاه و پنجمین شماره فصلنامه معرفت فلسفي منتشر شد + چکیده

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه امام خمینی(ره)، پنجاهمین شماره فصلنامه علمي - پژوهشي (علوم انساني) معرفت  فلسفه ویژه بهار ۹۶ را  به مدیر مسؤولی علی مصباح منتشر کرد.

در این شماره مقالات زیر آمده شده است:

نقد و بررسي ادله وجود ذهني و ميزان دلالت

حكم پذيري وجود

تشكيك و تشابه وجود نزد ابن سينا و توماس آكوئيناس

پارادايم؛ افسانه يا واقعيت (تحليل معناشناختي، خاستگاه و ارزيابي(

رابطه منطقي ارزش با واقع

زبان و جامعه در انديشه جان سرل
 

نقد و بررسي ادله وجود ذهني و ميزان دلالت آنها

حسن معلمي

 چکيده: مدعاي فيلسوفان در بحث وجود ذهني دو چيز است: ۱- نفي اضافه بودن علم به خارج؛۲- مطابقت ماهوي در باب ماهيات. آنان ادله اي بر اين مدعيات اقامه كرده اند كه توان اثبات مدعاي اول را دارند؛ هرچند اين مدعا بديهي است و نيازي به برهان ندارد؛ زيرا وجود مفاهيم ذهني يك امر وجداني است. با اين حال اين براهين توان اثبات مدعاي دوم را ندارند، مگر با تكميل و اضافه كردن مقدمات ديگر و يا ارجاع بحث مطابقت علم به باب ابتناي نظريات بر بديهيات كه جاي اصلي بحث مطابقت است. آنچه در بحث وجود ذهني، بديهي و حق است دو چيز است:

۱- مفاهيمي در ذهن وجود دارند كه حاكي از خارج اند؛ ۲- و اين مفاهيم با محكي بالذات خود مطابق اند. نهايتا اينكه ادله يادشده نمي توانند ثابت كنند كه ماهيات خارجي عينا به ذهن مي آيند يا مفاهيم مطابق با آنها به ذهن مي آيد.

حكم پذيري وجود

عباس نيكزاد 

چکيده: در دو مقاله «حكم ناپذيري وجود» (1389)، و «موانع حكم پذيري حقيقت هستي» (1393) نويسنده محترم، در پي اثبات اين نكته است كه حقيقت هستي، حكم ناپذير است؛ يعني محال است كه بر حقيقت هستي، احكام و اوصافي بار شود.

در مقاله اول براهين بدين قرارند: 1. نه موجود و نه معدوم بودن وصف، 2. نه وجود ناب و نه نقيض وجود ناب بودن وصف، 3. نه حقيقت وجود مطلق و نه مصداق آن بودن وصف، 4. متفاوت بودن تعاريف اوصاف با تعريف وجود مطلق. همچنين در مقاله دوم، موانع چهارگانه 1. كثرت ناپذيري وجود، 2. امتناع عروض بر حقيقت هستي، 3. امتناع عروض واجب بالذات و ممتنع بالذات بر هستي، 4. بي مرزي حقيقت هستي بر حكم ناپذيري هستي اقامه شده است.

اين مقاله درصدد نقد براهين حكم ناپذيري وجود و نيز نقد موانع حكم پذيري آن است. به نظر مي رسد روح هر دو مقاله و جان ادله و موانع يك چيز است و كشف مغالطات اصلي مي تواند اعتبار هر دو مقاله را مخدوش سازد. مقاله پيش رو به دنبال اين است كه با اختصار و ايجاز، نقاط ضعف هم براهين و هم موانع مطرح شده در دو مقاله را روشن سازد.

تشكيك و تشابه وجود نزد ابن سينا و توماس آكوئيناس

رضا اكبريان، اصغر پوربهرامي، محمد سعيدي مهر و علي افضلي 

چکيده: اين مقاله درصدد بررسي اين مسئله است كه چرا در مابعدالطبيعه توماس آكوئيناس، تشكيك در مفهوم وجود به رغم قول او در باب تشابه وجود تصويرپذير نيست؟ توماس، علاوه بر ارسطو از ابن سينا نيز در بسياري از مواضع تبعيت كرده است. ارسطو «موجود» را غير از مشترك معنوي و مشترك لفظي مي داند. ابن سينا، مشترك معنوي را بر دو قسم متواطي و مشكك مي داند و كاربرد سوم لفظ نزد ارسطو را در مشترك معنوي مشكك قرار مي دهد و چون قايل به مسانخت ميان علت و معلول است، از تشكيك در مفهوم وجود دفاع مي كند. توماس اگرچه سخني از «تشابه در وجود» نمي گويد، اما قسم سومي در كنار مشترك معنوي و لفظي به نام لفظ متشابه را مطرح مي كند. اگرچه تحليل هاي زبان شناختي مويد مترادف بودن الفاظ تشابه در فلسفه توماس و تشكيك نزد ابن سيناست، تحليل هاي مابعدالطبيعي توماس شناسان جديد از تشابه بر اساس تناسب متفاوت با تشكيك مفهوم وجود است. تحليل آنها از تشابه بر اساس نسبت نزديك به تشكيك مفهوم وجود ابن سيناست؛ اما چون توماس قايل به مسانخت ميان خالق و مخلوق نيست، نمي توان اين تحليل توماس شناسان را نيز تفسيري صحيح از قول توماس درباره تشابه دانست.

بررسي رويكرد عقلاني به چگونگي ارتباط خداوند با عالم

هادي فنائي نعمت سرا  

چکيده:  جستار حاضر به بررسي رويكردهاي عقلاني به ارتباط خداوند با عالم مي پردازد. ارتباط فاعلي ـ علي، از شايع ترين و متداول ترين ارتباط هاي تصويرشده از سوي فيلسوفان است. همچنين رويكردهاي حداكثري و حداقلي ارتباط خداوند با عالم نيز قابل سنجش است. در اين مقاله با بررسي واكاوانه برخي ديدگاه هاي دانشمندان عقل گراي يونان باستان و قرون وسطا، انديشه ماشين انگاري جهان و نيز ديدگاه فلاسفه اسلامي، اين تاكيد حداكثري بر ارتباط فاعلي ـ علي خداوند ترسيم شده است؛ سپس در گامي ديگر به سنجش و بررسي توانمندي و موفقيت تبيين هاي ارائه شده پرداخته، و در گام نهايي با گذر كردن از انحصارگرايي درباره ارتباط خداوند با عالم و نقادي آن، به تحليلي جامع و فراگير از ارتباط كه داراي مولفه هايي نظير كارآمدي است، دست يافته ايم. در اين الگو و تصوير، ارتباط صرفا فاعلي ـ علي نيست؛ بلكه علاوه بر آن شامل ارتباط هاي ديگر نظير ارتباط تدبيري، قيومي، رازقي، شاهدي و علمي نيز مي شود.

پارادايم؛ افسانه يا واقعيت (تحليل معناشناختي، خاستگاه و ارزيابي(

محمد حسين زاده (يزدي)   

چکيده: در مواجهه با پارادايم، از پايه اي ترين و مهم ترين پرسش هاي روش شناختي اي كه پيوند تنگاتنگي با معرفت شناسي دارد اين است كه آيا پژوهش، خواه در قلمرو علوم طبيعي و خواه در ساحت دانش هاي انساني، و حتي پژوهش در مسائل معرفت شناسي بدون تحقق پارادايم ها و مفروضات ذهني امكان پذير است؟

پارادايم ها چه نقشي در پژوهش، روش تحقيق، معرفت و دستيابي به واقعيت دارند؟ براي دستيابي به پاسخ اين گونه پرسش ها ابتدا بايد ديد پارادايم چيست و خاستگاه يا منشا آن كجاست؟ واژه پارادايم كه ديرزماني نيست كه در فلسفه علم كانون توجه قرار گرفته و به سرعت به ديگر ساحت ها و حوزه هاي معرفت بشري انتقال يافته، مشحون از ابهام است؛ ازجمله اينكه آيا از آن ساختار ذهني اراده مي شود يا مبنا و يا الگو؟ ازآنجاكه اين مسئله به گونه اي گسترده به عرصه هايي ژرف، تأثيرگذار و بنيادي همچون فلسفه دين، فلسفه، معرفت شناسي و روش شناسي راه يافته، ضرورت پژوهش درباره آن انكارناپذير است. از مهم ترين دستاوردهاي اين كاوش اين است كه با تحليل معناشناختي اين واژه و بيان خاستگاه آن، ابهام آن زدوده مي شود و مي توان درباره انديشه ورزي و پژوهش با پارادايم يا بدون آن داوري كرد.

رابطه منطقي ارزش با واقع

مهدي مشگي

محمدمهدي عباسي آغوي    

چکيده: بحث درباره رابطه واقعيت و ارزش به طور جدي از قرن هجدهم و توسط ديويد هيوم آغاز شد و پس از آن ديدگاه ناظر به وجود رابطه، موافقاني مانند جورج ادوارد مور و مخالفاني همانند جان سرل پيدا كرد. هيوم اظهار داشت كه هيچ گزاره ارزشي اي را نمي توان به صورت منطقي از گزاره اي واقعي استنتاج كرد. در فلسفه اسلامي اين مسئله با بحث مدركات عقل عملي و عقل نظري گره خورد. حل اين مسئله در ارزشيابي گزاره هاي علوم انساني تاثير بسياري دارد و پيش زمينه بحث «رابطه علم و ارزش» است.

در اين مقاله ضمن بحث تفصيلي درباره پيشينه مسئله، به بررسي ديدگاه هاي مختلف درباره رابطه منطقي بايد و هست مي پردازيم و با تقريري نوين از ديدگاه هيوم و ضمن ايراد نقدهاي جديد بر ديدگاه علامه طباطبائي، در پايان ديدگاه آيت الله مصباح مبني بر چگونگي رابطه منطقي ميان گزاره هاي ارزشي و گزاره هاي واقعي را با استفاده از ضرورت بالقياس الي الغير نشان مي دهيم.

بررسي پارادوكس هايي در نقض اصل امتناع تناقض

مصطفي جهان فكر و محمد فنائي اشكوري 

چکیده: اصل امتناع تناقض به عقيده بسياري، محوري ترين اصل در معرفت بشري است كه نفي آن به تعطيل علوم مي انجامد. از ديرباز پارادوكس ها يا تناقض نماهايي در رد اين اصل مطرح شده كه حل آنها براي دفاع از اعتبار معارف بشري و رفع تشكيكات سوفيستي، امري لازم است. ما در اين مقاله از طريق تحليل حقيقت صدق تلاش كرده ايم چند پارادوكس مهم را حل كنيم و نشان دهيم كه اين پارادوكس ها اصل مذكور را نقض نمي كنند.

 درباره پارادوكس دروغگو، ضمن پيشنهاد حلي براي آن، بيان كرده ايم كه اين پارادوكس فاقد شرايط لازم براي اتصاف به «صدق يا كذب» است. همچنين نشان داده ايم كه چگونه حل پارادوكس گرلينگ، با نظر به تناقض محمول ها حاصل مي شود. پارادوكس هاي راسل و كانتر نيز در واقع ناشي از خلط بين «كل و كلي» و «اعتبار و حقيقت» هستند. بنابراين هيچ يك از اين پارادوكس ها اصل امتناع تناقض را نقض نمي كنند.

زبان و جامعه در انديشه جان سرل

جواد عابديني و مجتبي مصباح   

چکيده: از زمان وقوع چرخش زباني در فلسفه غرب، زبان به يكي از موضوعات محوري در مطالعات و پژوهش هاي فلسفي بدل شد. ديدگاهي كه زبان را صرفا ابزاري براي بيان مقصود مي دانست، جاي خود را به ديدگاهي داد كه بر اساس آن، زبان نه صرفا ابزاري براي انتقال انديشه، بلكه قوام بخش خود انديشه، يعني فهم ما از واقعيت ها، و بلكه قوام بخش هستي واقعيت هاست.

جامعه به عنوان يكي از مهم ترين موضوعات ارتباط ميان زبان و جهان، همواره در ميان فيلسوفان مطرح بوده و هستي آن وابسته و متقوم به زبان دانسته شده است؛ اما آنچه كمتر انجام شده، تحليل دقيق نقش زبان در شكل گيري جامعه و چگونگي تقوم واقعيت هاي اجتماعي به زبان از منظر فلسفي است. جان سرل، فيلسوف تحليلي ذهن و زبان معاصر، برجسته ترين و يا دست كم يكي از برجسته ترين فيلسوفاني است كه به اين مطلب مهم پرداخته است. در آثار سرل دست كم دو تقرير براي اين مطلب مي توان يافت. هدف اصلي مقاله حاضر، تبيين و بررسي اين دو تقرير است.

گفتنی است،انتشارات مؤسسه امام خمینی، پنجاهمین شماره فصل‏نامه‏ علمى ـ پژوهشى معرفت فلسفى را  در 228 صفحه و با قیمت 3500 تومان  منتشر کرده است./۹۹۸/ ن ۶۰۴/ش