اسپانیا در تلاش برای کشف دوباره میراث اسلامی
«یاسین مایمیر»، راهنمای تور، در حالی که در قصر تماشایی الحمرا در شهر گرانادا اسپانیا در حال قدم زدن است، در یک بخش، نگاهش را به تزئینات براق دیوارهای داخلی معطوف می‌کند و با افتخار از کتیبه‌های این بخش می‌گوید: حروف عربی، عبارات عربی. بیش از ده هزار مورد از این‌ها اینجا در الحمرا وجود دارد.
مایمیر به قدم زدن در میان باغ‌ها و اتاق‌های پر زرق و برق و مجلل ادامه می‌دهد؛ گاه می‌ایستد تا در مورد آمیزه فلسفه اسلامی و تکنیک‌های معماری به کار رفته در طراحی‌ها برای گردشگران صحبت کند.
نمایی از کاخ زیبای الحمرا در گرانادا
الحمرا با داشتن ستون‌های سنگ مرمری نفیس و پنجره‌های طاقدار نعل اسب‌گونه، یکی از جالب توجه‌ترین نمونه‌های برجای مانده از تجلی معماری اسلامی در اسپانیا است.بازدیدکنندگان گرانادا، همچنین می‌توانند از محله قدیمی عرب‌ها و یهودی‌ها که پشت ساختمان کاخ واقع شده دیدن کنند.
مایمیر آشکارا مجذوب این آثار شده و در عین حال براین باور است که احتمالا جزئیات بیشتر و دقیق‌تر مربوط به تاریخچه این آثار برای بسیاری از اسپانیایی‌ها ناشناخته مانده است.
وی متولد و شهروند اسپانیا است. اما مادرش ایتالیایی و پدرش کوبایی بودند. آن‌ها به اسلام گرویده و به خاطر داشتن گذشته گرانبهای گرانادا، به این شهر اسپانیا نقل مکان کردند.
مایمیر می‌گوید: در مدارس اسپانیا، هیچگاه به شما آموزشی در مورد تاریخ اسلامی کشور ارائه نمی‌شود.
با وجود آنکه در سال‌های اخیر دولت اسپانیا گام‌هایی برای توانمندسازی دانش‌آموزان مدارس در جهت آموختن دین اسلام برداشته، مایمیر می‌گوید تازه با مطالعه اسرار الحمرا، درک بخش‌های دیگری از تاریخ کشورش که مربوط به تمدن اسلامی می‌شود، را آغاز کرده است.
اندلس
در سال 711 میلادی، مسلمانان از شمال آفریقا وارد اسپانیا شدند. آن‌ها به سرعت شبه جزیره «ایبری» را فتح کرده و قرن‌ها حکمرانی مسلمانان را در این منطقه پایه‌گذاری نمودند. آن‌ها قلمرو و مناطق تحت تصرفشان را تا سواحل شمال شرقی اسپانیا گسترش دادند. خیلی‌ها به دلیل زندگی مسالمت‌آمیز دینی، این دوره زمانی را منحصربه‌فرد توصیف می‌کنند، چراکه مسلمانان، یهودی‌ها و مسیحی‌ها قرن‌ها در کنار یکدیگر در جامعه‌ای چنددینی زندگی می‌کردند.
دوره حکمرانی مسلمانان در اسپانیا در سال 1492 میلادی با پایان یافتن جنگ‌های طولانی میان مسیحیان سراسر شبه جزیره ایبری با مسلمانان و تسخیر مناطقی که پیش از آن در تصرف نیروهای مسلمان بود، به اتمام رسید.
شهر «سویل» در اندلس
امروزه اسپانیا کشوری است که مسیحیت کاتولیک در آن دین رایج است و اسلام در سطحی وسیع درآن رواج ندارد. طبق آمار مرکز پژوهش‌های پیو در سال 2010 میلادی، تنها نیم درصد از جمعیت 46 میلیون نفری اسپانیا را مسلمانان تشکیل می‌دهند (اگرچه انتظار می‌رود این تعداد تا سال 2020 به 3/3 درضد افزایش پیدا کند).با این حال، با نگاهی گذرا به فرهنگ غنی این کشور، میراث برجای مانده از دوران اسلامی از نزدیک به چشم می‌خورد.
دکتر الیزابت درایسون، نویسنده کتاب «آخرین پادشاه مور: چگونه هفت قرن حکمرانی مسلمانان بر اسپانیا به پایان رسید»، می‌گوید: بسیار دشوار است به اسپانیا بروید، به خصوص مناطق جنوب مادرید، بدون اینکه جذب مظاهر اسلامی آن بشوید. مردم به‌ویژه در منطقه جنوب یعنی اندلس در حالی زندگی می‌کنند که در معماری موریشی دوران اسلامی احاطه شده‌اند.
درایسون که متخصص ادبیات و تاریخ اسپانیا در دانشگاه کمبریج است، می‌افزاید: نفوذ فرهنگ و تمدن اسلامی که در ساختمان‌ها نیز دیده می‌شود، نه تنها در اندلس بلکه تا شمال بارسلونا و پیرنه پیش می‌رود.
این میراثی است که مایمیر امیدوار است از آن استفاده کند تا به بازدیدکنندگان کمک کند که الحمرا را دوباره کشف نمایند.
اما او تنها نیست. موسیقی‌دان‌ها، آشپزها و خیلی از راهنمایان تور دیگر نیز به دنبال کشف تأثیر حضور اسلام و مسلمانان هستند که به شکل‌گیری اسپانیای مدرن با همه پیچیدگی‌های امروزی مربوط به خودش، کمک کرده است.
تأثیر اسلامی
در سال‌های اخیر، در میان برخی از گروه‌های راست‌گرای اروپایی هراس زیادی مبنی بر اینکه هویت‌های فرهنگی بی‌شمار قاره‌شان با نفوذ بیگانگان به‌ویژه به‌واسطه دنیای اسلام تخریب می‌گردد، ایجاد شده است.
این دیدگاه از سوی گروه‌هایی مثل جبهه ملی فرانسه و اِی اِف دی آلمان مطرح شده است.
با این حال، درایسون معتقد است در اینجا نکته‌ای وجود دارد که افراد از آن بی‌اطلاع هستند و آن اینکه مسلمانان قرن‌ها در توسعه اروپا مشارکت داشته‌‌اند.
درایسون می‌گوید: مسلمانان باعث پیشرفت و بهبود کشاورزی شدند، غذاهای جدید با کیفیت مطلوب به همراه دانش پزشکی، کشاورزی و ریاضیات را برای اسپانیا به ارمغان آوردند. این امر بدون شک بر تمدن‌های همسایه قاره اروپا تاثیر داشته است.
البته اسپانیا تا حد زیادی در برابر پوپولیسم راست‌گرا که در دیگر کشورهای اروپای غربی پیش رفته؛ مقاومت کرده است.
گزارش سال 2016 مؤسسه سلطنتی الکانو نشان می‌دهد که اسلام‌هراسی در اسپانیا نسبتا ضعیف است. با این حال پست توئیتریِ سیاستمدار محافظه کار، اسپرانزا آگیره در اوایل سال جاری که مدعی شده بود «با اسلام آزادی نخواهیم داشت» و به مناسبت دوم ژانویه، سالگرد سقوط گرانادا توسط قوای کاتولیک در 1492 منتشر شده بود، بسیار بحث برانگیزاست.
در همین حال مطالعه مؤسسه پیو در سال 2014 نشان داد که 46 درصد از اسپانیایی‌ها دیدگاهی نامطلوبی نسبت به مسلمانان کشورشان دارند.
درایسون براین باوراست که اسپانیا رابطه‌ای پیچیده با پیشینه اسلامی‌اش دارد. وی می‌گوید: برخی گروه‌های راست‌گرا ترجیح می‌دهند بگویند اسپانیا همیشه کشوری کاملا لاتین، اروپایی و مسیحی بوده است، تا اینکه با واقعیت مواجه شوند. اما دیگران در مورد تاریخ کشورشان صریح‌تر هستند و مشکلی با بررسی حضور اسلام در این کشور ندارند.
طعم گذشته
دیه‌گو گیل، مردی که در زمینه غذا و پخت و پز تخصص دارد، نقش مسلمانان در تاریخ کشورش را پذیرفته است. او به بازدیدکنندگان از شهر زادگاهش، کوردوبا، در مورد تأثیر آن‌ها بر غذای محلی می‌گوید.
از دیدگاه درایسون؛ در زمان مورها اصول و آداب صرف غذا و کارد و چنگال در اسپانیای کنونی شکل گرفت.
گیل معتقد است که مورها، برنج و زعفران را که اساس غذای مشهور اسپانیایی به نام «ائه لا» را تشکیل می دهد، به مردم معرفی کردند.
روش آشپزی الهام گرفته از مورها، فلسفه آشپزی سرآشپز معروف «پاکو مورالس» در رستوران «نور» در کوردوبا را شکل می‌دهد.
مورالس می‌گوید که می‌خواهد مکانی را ایجاد کند که تاریخ کوردوبا در آن تجربه شود. وی براین باور است که روش آشپزی دوره اسلامی بسیار تازه، هیجان‌انگیز، پرطرفدار و ویژه به همراه تفاوت‌ها و جزئیات بسیار است.
وی می‌گوید: درمنوی رستوران نور غذاهای ارائه شده با موادی نظیر زردچوبه تازه، وانیل و زعفران غنی شده، موادی که اولین بار مسلمانان از طریق هند به اینجا آوردند.
مورالس امیدوار است مشتریانش علاوه بر تجربه طعم‌های گذشته، اندکی بیشتر در مورد سهم فرمانروایان قدیمی اسپانیا در منطقه اندلس آگاهی پیدا کنند.
او می‌گوید: ما می‌دانیم که مسلمانان اقدامات شایسته بسیاری در این منطقه انجام دادند و می‌خواستیم با استفاده از غذا‌هایمان گوشه‌ای از آن داستان را برای جهانیان بازگو کنیم.
به الحمرا بازگردیم. مایمیر می‌گوید می‌تواند حضور حاکمان گذشته را حس کرده و نقش تاریخی هر زمان را مورد بررسی قرار دهد.
وی امیدوار است دیگران آنچه را که در مورد گذشته اسپانیا از جنبه‌های گوناگون کشف کرده‌اند با دیگران به اشتراک بگذارند.
مایمیر می گوید: واقعا مصمم هستم تا دوباره با اجدادمان ارتباط برقرار نمایم. این بدان معنی نیست که شما باید مسلمان شوید. بدین معنی نیست که باید زندگی‌تان را تغییر دهید. تنها باید در مورد محلی که اهل آنجا هستید، بدانید./۹۹۴/ب۹۰۴/ف
مریم سه دهی