فصلنامه کلام اسلامی در گام صدم+ چکیده

به گزارش خبرگزاری رسا، صدمین شماره فصلنامه علمی-پژوهشی کلام اسلامی به صاحب امتیازی حضرت آیت‌الله سبحانی و  مدیرمسئولی علی ربانی گلپایگانی منتشر شد.

در این شماره از فصلنامه این مقالات را مطالعه می‌کنیم:

حدیث امان و امامت اهل بیت(ع)

علامه شعرانی و آموزه بداء

 فاعلیت نبی در فرایند وحی در حکمت سینوی

 بازخوانی حقیقت اراده انسان در اندیشه متکلمان و فلاسفه

تحلیل و بررسی دیدگاه‌ها درباره زبان دین

روش‌شناسی کلامی شیخ حر عاملی

حدیث امان و امامت اهل بیت(ع)

علی ربانی‌گلپایگانی

علی‌رضا فاطمی‌نژاد

چکیده: احادیث و روایات فراوانی بیان‌گر افضلیت، عصمت و امامت اهل بیت(ع) می‌باشد که از جمله آن حدیث امان است. متن مشهور این حدیث «النجوم أمان لأهل السماء و أهل بیتی أمان لأمتی» است. در این حدیث پیامبر اکرم(ص) اهل بیت خود را به ستارگان آسمان تشبیه کرده که همان گونه که ستارگان نشانه امنیت برای اهل آسمان می‌باشند، اهل بیت(ع) عامل امنیت برای اهل زمین‌اند.

حدیث امان در منابع شیعه و اهل سنت از هشت نفر از صحابه پیامبر(ص) روایت شده و از نظر سند معتبر است. از تأمل در نقل‌های مختلف حدیث با استفاده از روایات دیگر به دست می‌آید که امان بودن اهل بیت(ع) برای اهل زمین، هم جنبه تکوینی دارد و هم جنبه تشریعی، هم در زندگی دنیوی و مادی آنان تأثیرگذار است و هم در زندگی معنوی و اخروی آنان. مجموع این روایات بر عصمت و افضلیت به اهل بیت(ع) و امامت آنان دلالت می‌کند.

علامه شعرانی و آموزه بداء

ابراهیم نوئی

چکیده: اعتقاد به بداء یکی از آموزه‌های مهم نزد شیعه امامیه است. منشأ این اعتقاد روایات بسیاری است که از امامان اهل بیت در این باره نقل شده است. عالمان اهل سنت در اثر تفسیر نادرستی که از این باور شیعی داشته‌اند، با آن مخالفت کرده و آن را با علم ازلی و تغییر ناپذیر خداوند، ناسازگار انگاشته‌اند. عالمان شیعه به تفسیر صحیح بداء پرداخته و به باب حقیقت بداء و پاره‌ای دیگر از مسائل مرتبط با این آموزه، اختلافاتی دیده می‌شود. یکی از بزرگان امامیه در باب بداء به خوبی ورود پیدا کرده و سخنانی گاه متفاوت از دیگر بزرگان امامیه مطرح کرده است، علامه ابوالحسن شعرانی است.

نوشتار پیش‌رو می‌کوشد سخنان ایشان را ضمن التفات به مواضع اختلافی اهل سنت و شیعه، و نیز اختلافات رایج میان بزرگان امامیه در باب بداء، مورد بررسی قرار دهد.

فاعلیت نبی در فرایند وحی در حکمت سینوی(نقدی بر مدعای دکتر سروش)

محمد نجاتی

چکیده: دیدگاه ابن سینا در خصوص کیفیت تبیین جزئیات وحی و تمسک به قوه متخلیه در تبدیل کلیات به جزئیات وحیانی، برای برخی روشنفکران از جمله دکتر سروش ملهم این معنا بوده که شیخ معتقد به فاعلیت نفس پیامبر در فرایند وحی شده است.

 مطالعه حاضر با تفکیک تفکر سینوی به دو حوزه مشایی و مشرقی، به واکاوی مدعای مذکور پرداخته است. تفکیک مذکور نشان می‌دهد ابن سینا در حوزه مشایی به جهت اعتقاد به مادیت خبال و ادراکات خیالی،  و همچنین فقدان اعتقاد به عالم متوسط خیال منفصل، دست به دامان دست‌کاری قوه متخیله در تبیین جزئیات وحیانی شده است.

 این در حالی است که وی در حوزه مشرقی به جهت تأکید بر تجرد خیال و ادراکات آن و همچنین اذعان ضمنی به تحقق عالم خیال منفصل، ذیل کارکردهای متفاوت دو قوه حس مشترک و خیال، تبیینی متفاوت از این مسأله ارائه نموده است.

 از نظر ابن سینا دو قوه حس مشترک و خیال پیامبر(ص) به جهت اشتداد وجودی نفوسشان، بر خلاف سایر نفوس بشری می‌تواند صور و ادراکات جزئی متعالی وحیانی را نیز بدون هیچ دخل و تصرفی در خویش حفظ، در نتیجه کمترین وجهی برای دخالت و دست‌کاری قوه متخلیه و یا تشبیه و تبدیل معقول به محسوس باقی نخواهد ماند.

بازخوانی حقیقت اراده انسان در اندیشه متکلمان و فلاسفه

محمدعلی اسماعیلی

چکیده: در اندیشه مشهور معتزله از جمله، ابوالهذیل، نظام، جاحظ و بلخی، حقیقت اراده انسان، اعتقاد به منفعت است و برخی متکلمان امامی چون محقق طوسی، علامه حلی و علامه مجلسی نیز این دیدگاه را پذیرفته‌اند و به باور محقق طوسی، اراده و کراهت، دو نوع از علم‌اند.

 علامه حلی نیز تصریح نموده که این دو از سنخ علم بالمعنی الاعم‌اند؛ اراده عبارت است از علم یا ظن موجود زنده به وجود مصلحت در فعل؛ کراهت نیز عبارت از علم یا ظن موجود زنده به وجد مفسده در فعل است.

 به باور علامه مجلسی، اراده، مطلق علم نیست بلکه علم به منفعت تفسیر نموده‌اند؛ مقصود از میل در این دیدگاه شوق است. در اندیشه اشاعره، تفسیر اراده به اعتقاد به نفع و شوق صحیح نیست؛ بلکه عبارت از صفت مخصص و مرجح برای انجام فعل است. دیدگاه مشهور فلاسفه این است که حقیقت اراده عبارت از شوق اکید است.

دیدگاه برگزیده در حقیقت اراده انسان این است که اراده جزء مفاهیم منطقی و ماهوی نبوده بلکه از مفاهیم فلسفی است؛ منشا انتزاع اراده انسان نیز برخلاف دیدگاه مشهور فلاسفه شوق اکید نیست.

 تحلیلی و بررسی دیدگاه‌ها درباره زبان دین

 سید جابر موسوی راد

چکیده: پیرامون چگونگی سخن گفتن از خداوند و زبان به کار گرفته در متون دینی نظریات مختلفی طرح شده است و نظریه‌های بی‌معنایی زبان دین (دیدگاه پوزیتویستم منطقی)، غیرشناختاری بودن زبان دین، زیان نمادین، الهیات سلبی، تمثیل و کارکردگرایی مهم‌ترین نظریاتی هستند که در این زمینه در غرب طرح شده‌اند.

 در این مقاله ضمن نقد این دیدگاه‌ها، این نتیجه به دست آمده است که در مورد سخن گفتن از خدا، الفاظ اطلاق شده بر خداوند همان معنای الفاظ بشری را دارند (نظریه اشتراک معنوی)، ولی در مورد صفاتی که به خداوند به صورت مجازی اطلاق می‌شوند (نظیر خشم) این صفات به جهات آثارشان به خداوند اطلاق می‌کردند؛ در مور صفات خبری نیز نظریه فعال تأویل بر مبنای قرائن خارجی، مورد قبول است و در مورد متون وحیانی، گرچه در این متون از استعاره و تمثیل استفاده شده است، اما متون وحیانی نظیر قرآن به همان زبان عرفی نازل شده‌اند.

روش‌شناسی کلامی شیخ حر عاملی

 عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی

 مصطفی زارعی

چکیده: شیخ حر عاملی یکی از محدثان به نام شیعه، و از کسانی است که سعی کرد کلام شیعه را در قالب کلام نقلی ارائه دهد. در این روش متأثر از سید ابن طاووس و شهید ثانی است. روش شیخ حر در ارائه و تبیین مباحث کلامی تکیه بر آیات و روایات، و پرهیز از هرگونه استنباط عقلی است.

وی قلمرو عقل را در مباحث کلامی منحصر به عقاید پیش وحیانی می‌داند، و در همین محدوده نیز معتقد است معرفت‌های فطری، ما را از تبیین‌ها عقلی بی‌نیاز می‌کند. پس از اثبات شریعت نیز عقل فقط نقش تأیید و تأکید معرفت‌ها برگرفته از کتاب و سنت را دارد. البته شیخ حر در کتاب‌های کلامی خود در برخی موارد از استدلال‌های عقلی کمک گرفته و در مواردی نیز به تأویل روایتی می‌پردازد که مخالف گزاره‌های صریح عقل هستند./۹۹۸/ن ۶۰۳/ش