فصلنامه کلام اسلامی در گام صد و یکم+ چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، صد و یکمین شماره فصلنامه علمی-پژوهشی کلام اسلامی به صاحب امتیازی حضرت آیت‌الله سبحانی و مدیرمسئولی علی ربانی گلپایگانی منتشر شد.
در این شماره از فصلنامه این مقالات را مطالعه می‌کنیم:
تبیین و بررسی تقریرهای برهان حكمت بر عصمت پیامبران در كلام اسلامی
مادیت نفس در نگره تفكیكی، بررسی و نقد
حدوث زمانی عالم از منظر متكلمان مسلمان
تبیین و نقد دیدگاه كلامی، حِكمی و عرفانی قاضی سعید قمی درباره جایگاه عرش و كرسی در نظام هستی
تحلیل نگرش انتقادی هرش نسبت به هرمنوتیك فلسفی
روش تركیبی عقلی- نقلی در كلام اسلامی
تبیین و بررسی تقریرهای برهان حكمت بر عصمت پیامبران در كلام اسلامی
علی ربانی گلپایگانی
چکیده: عصمت پیامبران الهی یكی از مسایل مهم در باب نبوت است. متكلمان اسلامی از طریق دلایل عقلی و نقلی به اثبات آن پرداخته اند. دلایل عقلی آنان بر پایه حكمت الهی استوار است. از برهان حكمت بر عصمت پیامبران تقریرهای مختلفی ارائه شده است كه مهمترین آنها عبارت است از تقریر برهان حكمت بر اساس معجزه، تقریر برهان بر پایه لطف، و تقریر آن بر اساس غرض از نبوت.
این تقریرها به دو دسته حداقلی و حداكثری تقسیم می شوند، تقریرهای حداقلی عصمت پیامبران را در دریافت و ابلاغ پیامهای الهی به بشر اثبات می كند، اما تقریرهای حداكثری، عصمت در مقام عمل را نیز شامل میشود. متكلمان اسلامی در این باره كه آیا برهان حكمت عصمت از گناهان كبیره و صغیره، عمدی و سهوی را شامل می شود یا به گناهان كبیره و صغیرههای منفر اختصاص دارد، و نیز قبل از نبوت را نیز دربر میگیرد یا به زمان نبوت اختصاص دارد، همداستان نیستند، متكلمان امامیه در این مساله نگاه حداكثری دارند اما متكلمان معتزلی، گناهان صغیره غیر مسخف را منفر ندانسته، و برهان حكمت- با تقریرهای مختلف آن- را مُثبِت عصمت پیامبران از آنها ندانستهاند.
از تأمل در سخنان متكلمان اسلامی به دست می آید كه عنصر منفریت و نقض غرض در برهان حكمت بر عصمت پیامبران، نقش كلیدی دارد. آنان در این باره هیچ گونه اختلافی ندارند، هرچند در قلمرو و مصداق آن دیدگاه های مختلفی ارائه كردهاند. برداشت درست از منفریت و نقض غرض، موید دیدگاه متكلمان امامیه در این باره است كه در قلمرو عصمت نگاه حداكثری دارند.
مادیت نفس در نگره تفكیكی، بررسی و نقد
حمیدرضا شاكرین
چکیده: مباحث نفس شناختی در ادبیات دینی، عرفانی و فلسفی جایگاه ویژهای داشته و نقش مهمی در علوم انسانی و اجتماعی و منطق فهم دین دارد. از مهمترین منازعات این حوزه مجرد یا مادی بودن نفس است. در گستره تفكر اسلامی اصحاب نگره تفكیك به جد بر مادیت نفس تاكید كرده و با فیلسوفان و تجرد باوران به چالش برخاستهاند. مقاله حاضر برآن است تا دیدگاه و ادله آنان و پاسخشان به دلایل فیلسوفان را بررسیده و مورد ارزیابی قرار دهد.
حدوث زمانی عالم از منظر متكلمان مسلمان
مهدی نجیبی
چکیده: مسأله حدوث و قدم عالم از مباحث میان دانشی است كه در دانش كلام، فلسفه و عرفان به فراخور مقام از آن سخن به میان آمده است. نوشتار پیش رو به تفصیل به نظریات، و ادله مختلف متكلمان مسلمان پیرامون حدوث عالم و نقد و ارزیابی آنها پرداخته است، و نیز تبیین اختلاف نظریات، مبانی و استدلال‌های حكیمان و متكلمان از یك سو، و نیز اختلاف متكلمان متاخر (دارای گرایش فلسفی) با قدمای متكلمان از سوی دیگر را مد نظر قرار داده، و در انتها، به دیدگاه ملاصدرا اشاره می كند كه انتساب نظریه قدم عالم جسمانی به اساطین و بزرگان فلسفه را ناصواب دانسته و اثبات می كند كه آنان به پیروی از انبیای الهی، به حدوث عالم جسم و جسمانی معتقد بودند، و خود نیز این نظریه را می‌پذیرد، و به این ترتیب در نزدیك سازی نظریه متكلمان و حكیمان توفیق می یابد.
تبیین و نقد دیدگاه كلامی، حِكمی و عرفانی قاضی سعید قمی درباره جایگاه عرش و كرسی در نظام هستی
مرجان درستی مطلق، موسی ملایری، محمد پارچه باف دولتی
چکیده: قاضی سعید قمی از جمله اندیشمندان اسلامی عصر صفویه است كه در آثار خود، به روشی فلسفی، عرفانی و كلامی، و با تكیه به آموزه های هیئت بطلمیوسی، ماهیت افلاك از جمله عرش و كرسی را مورد بررسی قرار داده است.
اگرچه از بیانات ایشان در بخش های مختلف برداشت های متفاوتی می توان كرد، اما در تحقیقی كتابخانه ای، در مجموع به نظر می رسد از نظر ایشان این دو، باب علم غیب و فراگیرنده جهان ملك و ملكوت هستند؛ عرش مظهر اسم المحیط و المدبر و قرارگاه اسم الرحمان، سقف بهشت، و آخرین و فراگیرترین فلك در بین افلاك یازده گانه است، جسمی مجوف و كروی، و دارای دو طبقه مجرد در بالا و مادی در پایین كه اول عالم تركیب را تشكیل می دهد، و حكم آن تا مركز عالم امتداد دارد؛ كرسی نیز مظهر وجودات متعینه و اسم المفصل، قرارگاه اسم الرحیم، دهمین فلك، فراگیرنده فلك اطلس، و فراگرفته شده توسط عرش است كه بهشت مابین آن و عرش، و جهنم در مقعر آن واقع شده است. نظریه سریان عقل در جسم و تقدس جسم، دو مطلب جدید و تامل برانگیزی است كه ایشان در تبیین دیدگاه خود ارائه می دهد.
تحلیل نگرش انتقادی هرش نسبت به هرمنوتیك فلسفی
هادی صادقی، محمد حسین مختاری
چکیده: هرمنوتیك به عنوان یك دانش در تاریخ نه چندان طولانی خود فراز و فرودهای متفاوتی داشته است. این دانش با ظهور هایدگر و گادامر وارد مرحله تازه ای گشته و از نگاه روش شناسانه فراتر رفته و به نوعی هستی شناسی فهم مبدل گردیده است. این رویكرد زمینه را برای برخی از چالش های كلامی معاصر فراهم نموده و مبنایی برای قرائت های مختلف از دین گشته است. با رواج هرمنوتیك فلسفی و به طور خاص آراء گادامر، مكاتب انتقادی متعددی در برابر آن ظهور یافت. در این میان «اریك هرش» از جمله كسانی است كه سهم بسزائی در جریان انتقادی داشته و تبیین دیدگاه های او در نقد دستاورد هرمنوتیكی گادامر بسیار حائز اهمیت است.
مقاله حاضر با رویكرد توصیفی و تحلیلی به بررسی انتقادات هرش نسبت به هرمنوتیك فلسفی پرداخته، و در آن كوشش شده است كه نقاط مهم و ایرادات اساسی هرمنوتیك فلسفی از نظرگاه هرش مورد واكاوی قرار گرفته، و رهیافت گادامر به صورت روشن مورد نقادی قرار گیرد. یافته های این پژوهش نشان می دهد كه هرش علاوه بر انتقادات بنیادین خود به پایه های هرمنوتیك فلسفی، از نوعی مبانی هرمنوتیكی مدلل برخوردار بوده و از آن مبانی در اندیشه انتقادی خویش بهره گرفته است. از این رو، در این نوشتار انتقادات ناظر به هرمنوتیك فلسفی و نسبت سنجی دیدگاه انتقادی هرش در مواجهه با نقطه نظرات گادامر در پنج دسته، طبقه بندی شده و هر یك به طور مستقل و تحلیلی مورد توجه قرار گرفته است.
روش تركیبی عقلی- نقلی در كلام اسلامی
عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی، محسن رحمانی زاده
چکیده: محققان الهیات روش های مختلفی جهت كشف حقائق و حصول معرفت به معارف دارند. برخی نقل گرا، برخی عقل گرا و برخی شهود گرا هستند. این روش ها را «روش های اولیه و بسیط» می نامیم. به لحاظ فرض، امكان تلفیق روش های بسیط هست، كه در این صورت روش های تركیبی و تلفیقی در زمینه الهیات به وجود خواهد آمد. از میان روش های تركیبی، نوشتار پیش روی، روش تركیبی عقلی- نقلی را مطمح نظر قرار می دهد و پس از بررسی پاره ای از ویژگی هایش، در پی مصداق یابی برای آن بر می آید. در عالم واقع و نه در عالم فرض، دو اثر- یكی از عالمی شیعی و دیگری از اهل سنت- با رویكرد تركیبی عقل و نقل به بحث از عقائد پرداخته اند. این دو تألیف «البراهین القاطعه فی شرح تجرید العقائد الساطعه» و «الإنصاف فیما یجب اعتقادُه و لایجوز الجهلُ به» هستند./۹۹۸/ن ۶۰۴/ش