نگاهی بر تاریخ کلام امامیه در یک اثر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، انتشارات دارالحدیث، کتاب « نگاهی بر تاریخ کلام امامیه؛ حوزه‌های جریان‌ها کلامی» را به قلم حجت الاسلام  رسول رضوی منتشر کرد.

بر اساس گزارش‌های تاریخ، شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) با وجود پراکندگی جغرافیایی و تفاوت‌های نژادی، در لزوم یاد گرفتن آموزه‌های دین، آموزش آنها به دیگران به کار بستن احکام مترتب بر این آموزه‌ها متفق بوده، حلقه‌های درسی متعدد و متنوعی را در مناطق مختلف ممالک تشکیل می‌دادند، بعدها همین حلقه های درسی پراکنده و کوچک، زیربنای تشکیل مدارس بزرگ و متمرکز شده، بسترساز پیدایش مراکز علمی و در نهایت حوزه‌های علمی امامیه گردیدند. از این رو، نویسنده حجت الاسلام رسول رضوی در مقدمه این کتاب درباره ضرورت نگارش تاریخ علوم اسلامی چنین آورده است:

طبیعی بود که مراکز و حوزه‌های ایجاد شده در گذر زمان بر اثر عوامل و دلایل گوناگون به اختلاف در روش‌های استنباط، تقریر و اثبات مباحث علمی گرفتار گردیده، شاهد پیدایش مکاتب و مسالک گوناگون در میان خود باشند.

این مکاتب، گرچه نتیجه و شناسه اختلاف در باورها و اعتقادات بودند؛ ولی در عمل عاملی برای رشد و ترویج علوم اهل بیت(ع) توسعه آموزشگاه‌ها و مراکز علمی امامیه و و رونق شکوفایی اسلامی شدند.

حوزه‌ها و مراکز علمی یاد شده، ساختار فراگیر داشته، عهده‌دار امور تحصیل، تدریس و تحقیق در علوم مختلف نظری و عملی شده بودند و بر اثر تلاش اندیشمندان شیعی، علوم اعتقادی ، فقهی ، تفسیری، حدیثی، در کناره  توسعه و رشد یافته به پیشرفت خود ادامه می‌دادند، اما هرچه زمان می‌گذشت، علوم از هم تفکیک یافته و جریان‌های مستقل حدیثی، فقهی، تفسیری، اعتقادی پدیدار می‌گردیدند و هرکدام برگی بر روند تطور و تکمیل علوم اسلامی اضافه می‌کردند به گونه‌ای که بدون شناخت مکاتب و جریان‌های علمی یاد شده و آرا و دیدگاه‌های آنها، امکان دستیابی به تقریرهای دقیق از علوم اسلامی وجود نداشت. بنابراین این، شناسایی و معرفی این مکاتب و جریان‌های به امری مهم و راهبردی تبدیل گردید و بدین ترتیب بود که بررسی زیرساختت، مؤلفه‌ها و چگونگی پیدایش حوزه‌های علمی و بیان دیدگاه‌ها مکاتب و مدارس مختلف، به نیاز اساسی جامعه علمی تبدیل گردید و لازم به عنوان موضوعی بین رشته‌ای و تحت عنوان تاریخ علوم اسلامی بدان پاسخ داده شود.

مؤلف  مطالب کتاب «تاریخ کلام امامیه» را این گونه شرح داده است:

آنچه که در این نوشتار مورد نظر بوده و به دنبال تحقق بخشیدن به آن هستیم، ارائه گزارش از چگونگی پیدایش علم اعتقادات شیعی و جریان‌های مختلف آن و معرفی مراکز و حوزه‌های علمی کلام امامیه در جوامع اسلامی و یافتن سیر منضبط و توانمند آنها است و طبیعی است که شناخت حوزه‌های یاد شده، مستلزم معرفی مسائل اعتقادی مطرح در این حوزه‌ها، بزرگان و صاحب‌نظران و همچنین تألیفات آنان در عرصه‌های اعتقادی است. از این رو، سعی خواهیم کرد ضمن ارائه خلاصه‌ای از چگونگی پیدایش حوزه‌ها و مکاتب علمی امامیه، مسائل ، دانشمندان و جریان‌های موجود در آن حوزه‌ها را معرفی کرده و به دسته بندی ویژگی‌های هر یک آنها بپردازیم.

مؤلف این کتاب را در 16 فصل با عنوان‌های: تعاریف، عصر رسالت، حوزه مدینه، حوزه کوفه، حوزه بغداد اول، حوزه قم اول، حوزه بغداد دوم، حوزه نجف اول و مرکز علمی ری، حوزه حله، حوزه شیراز، دوره فترت بین حوزه حله و حوزه نجف، حوزه نجف دوم، حوزه اصفهان، حوزه نجف سوم، حوزه قم دوم، حوزه مشهد(خراسان) تنظیم و تدوین کرده است.

مؤلف در این نوشتار  تلاش کرده است که خوانندگان را با چگونگی پیدایش حوزه‌های علمی،  مکاتب کلامی، و جریان‌های امامیه؛ از آغاز تا دوره معاصر و سیر تطور آنها آشنا کند؛ از این رو معرفی، اصلاحات و تعریف واژهای متعدد و گوناگونی که در  بحث  تاریخ امامیه به کار گرفته می‌شود، ضروری به نظر می‌رسد، از این رو نویسنده در  فصل  اول کتاب حوزه، و مکتب و جریان فکری کلامی را این گونه شرح می‌دهد:

منظور ما از حوزه کلامی عبارت است از: گستره فعالیت یک مرکز علمی در عرصه علوم اعتقادی که در طی سال‌ها متمادی، انجام داده و توانسته در زمینه مباحث و مسائل اعتقادی، سازمان سبک و شیوه مستقل، ایجاد کرده و مکاتب و جریان‌های کلامی متعدد را جذب نموده و تحت سازمان خود جای دهد و علاوه بر تألیف،  تدوین کتاب و تربیت اساتید و شاگردان متعدد، علمای مراکز علمی اطراف را نیز تحت تأثیر قرار داده، به سوی خود بکشاند.

 و منظور از مکتب کلامی: مجموع اندیشه‌ها و افکار یک یا چندین متکلم در زمینه‌های اعتقادی است که علاوه بر داشتن سازمان تام و کامل و شیوه خاص در جمعی دیگر از متکلمان نفوذ یافته و آن را در میاحث کلامی برگزیده‌اند.

 مقصود از جریان‌های کلامی حرکتی علمی است که در بستر مباحث اعتقادی و با حضور افراد متعدد پدید آمده و به سیر تکاملی و توسعه‌ای خود ادامه می‌دهد، ولی هنوز به ثبات و منظومه فکری کامل و جامع نرسیده و شکل کاملی به خود نگرفته است.

البته توضیح این نکته ضروری است که ارائه تعریفی دقیق، جامع و مانع از اصطلاحاتی چون حوزه، مکتب، و جریان امری دشوار است و از آن دشوارتر تعیین مصادیق این اصطلاحات  در فرایند تاریخی مجامع علمی است.

انتشارات دارالحدیث کتاب « نگاهی بر تاریخ کلام امامیه؛ حوزه‌های جریان‌ها کلامی» با شمارگان،  در ۶۹۶ صفحه، در  قطع رقعی  و به قیمت ۳۲۰۰۰ تومان منتشر کرد و و علاقه‌مندان برای تهیه این کتاب و دیگر آثار این انتشارات می‌توانند به آدرس، قم، خیابان معلم، روبه‌رو اداره برق، فروشگاه انتشارات دارالحدیث مراجعه یا با شماره تلفن ۰۲۵۳۷۷۷۴۰۵۴۵ تماس حاصل کنند، همچنین علاقه‌مندان برای خرید اینترنتی به آدرس SHOP.DAROLHADITH.IR مراجعه کنند./۹۹۸/ن ۶۰۲/ش