مروری بر کتاب ولایت فقیه
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا مؤسسه انتشارات زمزم هدایت وابسته به پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (علیه السلام) کتاب ولایت فقیه؛ دیدگاه امام خمینی و امام خامنه‌ای نوشته حجت‌الاسلام ابراهیم عبدالله زاده آملی را منتشر کرده است.
مؤلف کتاب را در پنج فصل مفاهیم و کلیات، پیش‌فرض‌های حاکمیت دینی، مبانی ولایت فقیه، مشروعیت و مقبولیت، ادله اثبات ولایت فقیه، شرایط و ویژگی‌های ولی‌فقیه و وظایف و اختیارات ولی‌فقیه سامان داده است.
در پیشگفتار کتاب نیز درباره مقام و ارزش ولایت فقیه در اسلام چنین آمده است:
ولایت فقیه میراث بزرگ امام خمینی و بلکه بزرگ‌ترین و ارزشمندترین دستاورد آن احیاگر اسلام ناب محمدی در انقلاب اسلامی ایران است. ولایت فقیه در منظومه فکری-اسلامی امام خمینی و خلف صالحش امام خامنه‌ای از جایگاه و اهمیتی بسیار بالا برخوردار است. راز این جایگاه و اهمیت والای ولایت فقیه در اندیشه امام و رهبری را باید در این مسئله جست‌وجو کرد که آن، ریشه در اعتقادات اساسی مسلمانان و پیروان اهل‌بیت دارد و دارای خاستگاه دینی-اسلامی بسیار قوی و پایه محکم و استوار است. ولایت فقیه که ولایت فقاهت، تقوا و عدالت است، مظهر اراده، و نیز ولایت تشریعی خداوند متعال است؛ به همین دلیل، تداوم امامت و ولایت پیامبر و ائمه معصومین-به عنوان مظاهر تام و اَتَم ولایت و حکومت تشریعی و تکوینی خدای متعال-شمرده می‌شود.
ولایت در اصطلاح فقهی-حقوقی اسلام، در دو مورد به کار رفته است:1- مواردی که مولی‌علیه قادر بر اداره شخصی خود نیست؛ مانند میت، مجنون، سفیه، صغیر 2-مواردی که مولی‌علیه قدرت بر اداره امور شخصی خود را دارد، ولی با ولی با وجود این، اموری چند، ولایت، زعامت و سرپرستی شخص دیگر را می‌طلبد لذا نویسنده در فصل اول در توضیح ولایت‌فقیه در معنای اصطلاحی چنین می‌آورد:
ولایت‌فقیه از مورد دوم است؛ فقیه که بر جامعه ولایت دارد، زعامت و رهبری تک‌تک افراد آن جامعه حتی سایر فقها را برعهده دارد. روشن است این نوع ولایت، نه به دلیل ناتوان دانستن آحاد جامعه در امور شخصی‌شان است تا ولایت-چنان که برخی مدعی اند-به معنای قیومیت و سرپرستی امور افراد ناتوان جامعه پنداشته شود، بلکه از آن رو است که مردم هر جامعه‌ای بنا بر فرموده امیرمومنان نیازمند امیر و حاکمی هستند، تا امور سیاسی-اجتماعی جامعه‌شان را سرپرستی کند.
همچنین نویسنده در صفحه 42 کتاب درباره مفهوم شفاف ولایت فقیه چنین توضیح می‌دهد:
ولایت فقیه از دو بخش «ولایت» و «فقیه» تشکیل‌شده است. معنای اصل ولایت همان قسم و معنای سرپرستی امور و تصرف در آن‌ها و یا به عبارتی، زعامت و رهبری سیاسی-اجتماعی و نیز حاکمیت بر امور مسلمانان و جامعه اسلامی است؛ ولی زعامت و مدیریتی از سنخ ولایت، زعامت و مدیریت پیشوایان معصوم (از پیامبر و امام) نه غیر آن؛ چون بین ولی حاکم و مردم رابطه محبت و ارتباط قلبی برقرار است و آن نیز به دلیل جایگاه علمی و دینی و اخلاقی ولی‌فقیهی است که عهده‌دار منصب ولایت، حکومت و رهبری بر مردم و جامعه است، شخصیتی کاملاً وارسته و شایسته، به‌طوری که پیش از حکومت بر بدن‌ها بر دل‌ها ولایت مداران حکومت می‌کند و محبوب دل‌های آنان است؛ چون نشانه‌های امامت و ولایت معصومین در او آشکار است.
مقصود از فقیه در بحث «ولایت فقیه» فقیه و مجتهد جامع‌الشرایط است، نه هر کسی که علم فقه خوانده و به قدرت و قوه استنباط و اجتهاد هم دست‌یافته باشد؛ زیرا مراد از اجتهاد در ولایت فقیه، اجتهاد جامع و مطلق است و آن صورتی را گویند که فقیه توان استنباط و اجتهاد احکام از منابع معتبر دینی از روی استدلال شرعی در زمینه‌های گوناگون فقهی به‌ویژه حکومتی را داشته باشد. هرچند این هم کافی نیست و فقاهت و اجتهاد در ولایت فقیه شرایط و ویژگی‌های دیگری نیز نیاز دارد تا فقیه را شایسته تصدی مقام والای «ولایت فقیه» و رهبری و حاکمیت بر جامعه اسلامی و مسلمانان بگرداند؛ از قبیل عدالت، تقوا، قدرت تحلیل مسائل و بینش سیاسی-اجتماعی، توان مدیریت و اداره اجتماع، شجاعت و دلیری در صحنه عمل.
در ادامه، نویسنده در فصل سوم مشروعیت و نصب الهی ولایت فقیه در کلام امام و رهبری را بررسی کرده است و درباره آن چنین می‌نویسد:
امام و رهبری، با استناد به ادله نقلی و روایی، سنخ ولایت فقیه را انتصابی می‌دانند، نه انتخابی، البته مراد از انتخاب مورد نفی و انکار، انتخاب رایج در عرف بین‌الملل به‌ویژه غربی است که مقبولیت مردمی حاکم، تنها علت اساسی و حقیقی مشروعیت اوست. اما در اسلام و نگرش امام و رهبری، انتخاب در چهارچوب موازین شرعی اسلامی مورد پذیرش است؛ زیرا با مشروعیت الهی ولایت فقیه، هیچ تنافی ندارد. امام خمینی با استناد به ادله به‌ویژه روایی، ضمن اثبات نصب الهی بودن ولایت فقیه، تصریح و تأکید می‌کند که مفاد این ادله که بر پایه عنوان عام «فقیه واجد شرایط» است، نه شخصی خاص «نصب عام» را می‌رساند.
حجت‌الاسلام عبدالله زاده در فصل پنجم هم به ادله اثبات ولایت فقیه می‌پردازد و عناوین این فصل را چنین برمی‌شمارد:
ادله عقلی (قاعده لطف، برهان حکمت الهی، اصل تنزل تدریجی، برهان مبتنی بر ماهیت احکام اسلام)، ادله نقلی (قرآن کریم، روایات ائمه معصوم، سیره پیامبر اکرم و امامان معصوم، اجماع و اتفاق فقهای شیعه)، اثبات ولایت فقیه از باب حسبه، تزاحم فقها در امور حسبیه، پاسخ به برخی پرسش‌ها و شبهه‌ها درباره ادله نقلی ولایت فقیه.
وی در توضیح اثبات ولایت فقیه از قرآن کریم نیز چنین آورده است:
هر چند واژه ولایت فقیه در قرآن به کار نرفته است، اما مفهوم و معنای آن با دقت نظر و ژرف‌نگری در آیات قرآن کریم به دست می‌آید. حدود دویست آیه از قرآن-به طور مستقیم و غیر مستقیم-به مسئله حکومت و ولایت اشاره یا تصریح دارند، که نتیجه می‌دهد مسلمانان تنها باید از انسان‌های با ایمان و عالم به معارف و احکام دینی-که علاوه بر توانایی‌ها و شرایط عقلی و عرفی حکومت، دارای حد نصاب تقوا و عدالت نیز باشند-پیروی کنند. از نظر اسلام، انسان فاقد چنین شرایط و ویژگی‌هایی، حق حاکمیت و صلاحیت قرار گرفتن در منصب حکومت را ندارد.
آیه اولوالامر شاهدی بر این مدعاست:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا ﴿۵۹﴾ أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحَاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ وَيُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلَالًا بَعِيدًا ﴿۶۰﴾
اى كسانى كه ايمان آورده‌اید خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [نيز] اطاعت كنيد پس هرگاه در امرى [دينى] اختلاف نظر يافتيد اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داريد آن را به [كتاب] خدا و [سنت] پيامبر [او] عرضه بداريد اين بهتر و نيك فرجامتر است (۵۹) آيا ندیده‌ای كسانى را كه می‌پندارند به آنچه به سوى تو نازل شده و [به] آنچه پيش از تو نازل گرديده ايمان آورده‌اند [با اين همه] می‌خواهند داورى ميان خود را به سوى طاغوت ببرند با آنكه قطعاً فرمان یافته‌اند كه بدان كفر ورزند ولى شيطان مىخواهد آنان را به گمراهى دورى دراندازد (۶۰)
امام خمینی ضمن استناد به این آیه شریفه می‌فرمایند: کلیه اموری که به عهده پیغمبران است، فقهای عادل موظف و مأمور انجام آن‌اند.
مؤسسه انتشارات زمزم هدایت وابسته به پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (علیه السلام) کتاب ولایت فقیه از دیدگاه امام خمینی و امام خامنه‌ای را در ۳۹۲ صفحه و با شمارگان 500 و با قیمت 17000 تومان روانه بازار نشر کرده است.
علاقه‌مندان نیز می‌توانند برای تهیه این کتاب به آدرس قم خیابان دور شهر نبش کوچه سوم پلاک هشتاد و یک مراجعه و یا با شماره تلفن: 37730735- 09102042071 تماس حاصل نمایند./ن ۶۰۲/ش